| Það er algengur misskilningur að munur sé á orðunum
sólstöður og sólhvörf þannig að annað beri að nota að sumri en hitt að
vetri. Þessi hugmynd er útbreidd og var t.d. viðruð í útvarpsþætti í
desember 2008. Undirritaður gerði grein fyrir þessu máli á vefsíðu
almanaksins í nóvember 2007 (sjá Málfarslegar
breytingar í almanakinu). Hér skal tilfærður viðeigandi kafli úr
þeirri grein. "Þegar sama orðfæri er notað í almanakinu ár eftir ár fara menn gjarna að líta svo á að þannig eigi þetta að vera og ekki öðru vísi. Gott dæmi eru orðin sólstöður og sólhvörf. Þessi orð hafa ætíð haft nákvæmlega sömu merkingu, en orðið sólhvörf mun vera eldra. Í Rímbeglu eru þessi orð notuð jöfnum höndum, sólhvörf (eða sólhvarf) á sumar, sólstaða (eða sólstöður) á vetur. Í almanakinu var orðið sólstöður notað um báða atburðina fram til ársins 1849. Þá tekur Jón Sigurðsson upp orðið sólhvörf um þann dag þegar sól er lægst á lofti, en notar áfram sólstöður þegar sól er hæst á lofti. Ekki er ljóst hvers vegna Jón gerði þetta, en orðaval hans hélst óbreytt í almanakinu í nærfellt heila öld, allt fram til ársins 1939 þegar þeir Ólafur Dan og Þorkell breyttu til og tóku aftur að nota orðið sólstöður bæði að sumri og vetri. En svo lengi hafði "reglu" Jóns Sigurðssonar verið fylgt í almanakinu að margir voru orðnir sannfærðir um að sólstöður væru á sumri og sólhvörf að vetri, en ekki öfugt. Aðrir vissu þó betur. Þegar Guðmundur Magnússon þýddi bókina "Hvers vegna - vegna þess", sem Þjóðvinafélagið gaf út á árunum 1890-93, notaði hann orðin sumarsólhvörf og vetrarsólhvörf og gætti þar með samræmis." Þorsteinn Sæmundsson 26.12. 2008 |