|
"Pįskar eru fyrsta sunnudag eftir fullt tungl eftir vorjafndęgur." Žannig hljóšar regla sem margir žekkja og oft sést į prenti, t.d. ķ vasadagbókum. Reglan er rétt aš žvķ leyti aš hśn lżsir hugmyndinni sem liggur aš baki dagsetningu pįska. En ķ žessari framsetningu getur reglan brugšist og gerir žaš bżsna oft. Į tķmabilinu frį 1950 til 2050 finnast eftirfarandi dęmi: 1954: Tungl var fullt sunnudaginn 18. aprķl kl. 05:49. Sį dagur var pįskadagur, en samkvęmt reglunni hefšu pįskar įtt aš vera viku sķšar, 25. aprķl. 1962: Vorjafndęgur voru 21. mars kl. 02:30. Tungl var fullt sama dag kl. 06:56. Žvķ hefšu pįskar įtt aš vera nęsta sunnudag, 25. mars. Žeir voru hins vegar fjórum vikum sķšar, 22. aprķl. 1967: Tungl var fullt sunnudaginn 26. mars kl. 03:21. Žetta var pįskadagur, en samkvęmt reglunni hefšu pįskar įtt aš vera viku sķšar, 2. aprķl. 1974: Tungl var fullt 6. aprķl kl. 21:00. Žetta var laugardagur og žvķ hefšu pįskar įtt aš vera nęsta dag, en žeir voru viku sķšar, 14. aprķl. 1981: Fyrsta tunglfylling eftir vorjafndęgur var sunnudaginn 19. aprķl kl. 07:59. Samkvęmt reglunni hefšu pįskar įtt aš vera viku sķšar, 26. aprķl, en svo seint verša žeir aldrei. Pįskarnir žetta įr voru 19. aprķl. 2019: Vorjafndęgur verša 20. mars kl. 22:00. Tungl veršur fullt 21. mars kl. 01:44. Pįskar ęttu aš vera sunnudaginn 24. mars samkvęmt ofangreindri reglu, en žeir verša 21. aprķl, ž.e. fjórum vikum sķšar. 2038: Vorjafndęgur verša 20. mars kl. 12:42. Tungl veršur fullt 21. mars kl. 02:11. Sį dagur er sunnudagur. Samkvęmt reglunni ęttu pįskar žį aš vera 28. mars, en žeir verša 25. aprķl, fjórum vikum sķšar. 2045: Tungl veršur fullt laugardaginn 1. aprķl kl. 18:44. Pįskar ęttu žį aš vera nęsta dag samkvęmt reglunni, en žeir verša viku sķšar, 9. aprķl. 2049: Tungl er fullt sunnudaginn 18. aprķl kl. 01:06. Sį dagur er pįskadagur, en eftir reglunni hefšu pįskar įtt aš vera viku sķšar, 25 . aprķl. Žarna höfum viš nķu dęmi į einni öld, svo aš reglan bregst ķ um žaš bil tķunda hvert skipti. Hvernig skyldi standa į žessu ef reglan er ķ grundvallaratrišum rétt? Skżringin er sś, aš viš framkvęmd reglunnar er ekki fariš eftir stjörnufręšilegum męlingum til aš finna vorjafndęgur og tunglfyllingu, heldur er dagsetningin įkvešin sem hér segir: Pįskar skulu vera fyrsta sunnudag eftir fyrsta rķmfręšilegan tunglfyllingardag frį og meš 21. mars. Meš rķmfręšilegum tunglfyllingardegi er įtt viš dag sem fundinn er meš sérstökum reiknireglum en ekki meš beinum, stjörnufręšilegum athugunum. Munurinn getur numiš 1-2 dögum og er žaš helsta įstęša žess aš pįskareglan alkunna bregst. Ķ öšru lagi er gert rįš fyrir žvķ viš įkvöršun pįska, aš vorjafndęgur séu į föstum mįnašardegi, 21. mars. Hiš rétta er aš dagsetningin er breytileg, frį 19. til 21. mars. Žarna getur žvķ lķka skakkaš 1-2 dögum og er žar komin önnur įstęša žess aš reglan bregst. Ķ žrišja lagi getur hist svo į, aš vorjafndęgur beri upp į 21. mars og tungl sé fullt sama dag. Ef tunglfyllingin veršur į undan jafndęgrunum (ž.e. stjörnufręšilegri jafndęgrastund), ęttu pįskar ekki aš vera nęsta sunnudag samkvęmt reglunni, heldur yrši aš bķša eftir annarri tunglfyllingu. En ef 21. mars er rķmfręšilegi tunglfyllingardagurinn, verša pįskar strax nęsta sunnudag, og bregst žį reglan. Žessi žrišji skekkjuvaldur kemur žó sjaldnast viš sögu. Breytileg dagsetning vorjafndęgranna stafar af mismun almanaksįrs og įrstķšaįrs, sem leišréttur er meš innskotsdögum ķ hlaupįrum. Į sķšustu öld var algengt aš vorjafndęgur bęri upp į 21. mars, en į žeirri öld sem nś er aš lķša gerist žaš ašeins tvisvar: įrin 2003 og 2007. Ķ öšrum įrum falla vorjafndęgur į 19. eša 20. mars. Spyrja mętti, hvers vegna sś leiš hafi veriš valin aš miša viš rķmfręšilega tunglfyllingu ķ staš raunverulegrar, og 21. mars ķ staš réttrar tķmasetningar vorjafndęgra. Žetta var gert til aš foršast įkvešin vandamįl og hugsanlegan įgreining. Ef miša ętti viš stjörnufręšilega tunglfyllingu, gęti žaš leitt til mismunandi nišurstöšu eftir žvķ hvar athugandinn vęri staddur. Į hverju augnabliki eru tvęr mismunandi dagsetningar ķ gildi į jöršinni svo aš tunglfyllingin veršur ekki dagsett eins um alla jörš. Tunglfyllingu sem teldist į laugardegi į einum staš, gęti boriš upp į sunnudag į öšrum staš, og žaš myndi breyta žvķ hvaša sunnudagur teldist nęstur į eftir tunglfyllingunni. Žvķ yrši aš skilgreina viš hvaša staš į jöršinni ętti aš miša, en jafnvel žótt svo vęri gert, gęti komiš upp vandamįl ef tunglfyllingin yrši mjög nįlęgt mišnętti, į mótum tveggja daga. Hiš sama gildir um vorjafndęgrin, sem vandi er aš tķmasetja og žvķ hentugra aš miša viš fasta dagsetningu. Svonefndur "sumartķmi" gęti lķka sett strik ķ reikninginn, eins og sķšar veršur vikiš aš. Žótt pįskareglan bregšist į einum staš, t.d. į Ķslandi, er hugsanlegt aš hśn standist į öšrum staš, ķ öšru tķmabelti. Žegar tekin voru dęmi um žaš aš reglan hefši brugšist, var mišaš viš nśgildandi ķslenskan tķma (mištķma Greenwich). Ķ löndum žar sem annar tķmi gildir, hefši reglan stundum reynst rétt, en frįvik oršiš ķ öšrum įrum. Įrin 1962, 2019 og 2038 bregst reglan um alla jörš. Pįskar hafa stundum veriš įkvaršašir stjörnufręšilega, t.d. mešal mótmęlenda ķ Žżskalandi į 18. öld, og einnig ķ Svķžjóš į 18. og 19. öld. Tillaga žessa efnis var samžykkt į žingi réttrśnašarkirkjunnar ķ Konstantķnópel įriš 1923 en nįši ekki varanlegri fótfestu. Heimskirkjurįšiš gerši svipaša įlyktun į žingi ķ Aleppó ķ Sżrlandi ķ mars 1997. Žar var samžykkt aš nż pįskaregla skyldi koma til framkvęmda įriš 2001, en af žvķ varš ekki. Ętlunin var aš miša tķmareikning viš lengdarbaug Jerśsalemborgar, en sś fyrirętlan hefši ekki leyst allan vanda. Upphaf og endir sunnudags eru hįš žvķ hvort sumartķmi er ķ gildi, en reglur um sumartķma ķ Ķsrael eru ekki fastar heldur hįšar stjórnvaldsįkvöršun hverju sinni. Til aš leysa žann vanda hefši mįtt fara žį leiš aš miša viš sannan sóltķma ķ Jerśsalem, en ekki hefši veriš į allra fęri aš reikna pįska meš žeirri ašferš. Ef breyting veršur einhvern tķma gerš į reglum um dagsetningu pįska, er mun lķklegra aš tekin verši upp einföld tķmasetning, t.d. žannig aš pįskar verši įvallt haldnir annan sunnudag ķ aprķl, ķ staš žess aš miša viš gang tungls og sólar eins og gert hefur veriš til žessa. Sjį jafnframt greinina um grundvöll pįskareiknings. Ž.S. 7.4. 2003. Breytt lķtillega 22.8. 2003. |