Íslensk-ensk orðaskrá úr stjörnufræði

A

Abellsskráin

[skýr.] skrá yfir þyrpingar vetrarbrauta, kennd við bandaríska stjörnufræðinginn George Abell (1927-1983) [enska] Abell catalogue

aðalbrennidepill

[skýr.] brennipunktur aðalspegils í sjónauka [enska] prime focus

aðalhringur

(í heimsmyndarkerfi Ptólemeusar) [enska] deferent

aðalmyrkvi

[skýr.] þegar dimmari stjarnan í myrkvatvístirni gengur fyrir þá bjartari, ólíkt millimyrkvi [enska] primary eclipse

aðalspegill

(sjónauka) [skýr.] ólíkt secondary mirror [enska] primary mirror

aðalstjarna

[sh.] meginstjarna, móðurhnöttur [skýr.] ólíkt fylgistjarna [enska] primary

aðdráttarafl

-> þyngdarafl

aðfenginn lofthjúpur

[enska] captured atmosphere

aðgreint tvístirni

[skýr.] eiginlegt tvístirni þar sem báðar stjörnurnar sjást [enska] visual binary

aðlögunarsjóntækni

[skýr.] sem leiðréttir óstöðuga mynd með því að breyta lögun innskotsspegils eða linsu í sjónauka, sjá jafnframt viðbragðssjóntækni [enska] adaptive optics

aðsóp

[enska] accretion

aðsópskringla

[sh.] safnkringla, safnskífa [skýr.] t.d. umhverfis svarthol [enska] accretion disk

aðstreymi

[enska] advection

Ae-stjarna

[skýr.] stjarna í litrófsflokki A, sem sýnir bjartar ljómlínur vetnis (e=emission) [enska] Ae star

afbrigðileg vetrarbraut

[enska] peculiar galaxy

afl

[enska] power

aflfræði himintungla

-> stjarnhreyfingafræði

aflróf

[skýr.] línurit sem sýnir dreifingu orku eftir tíðni [enska] power spectrum

afsprengisheimur

[skýr.] hugtak í heimsfræði, tengist hugmyndum um óðaþensluskeið í alheiminum [enska] child universe

afstaða

(reikistjörnu eða tungls til sólar) [enska] aspect [sh.] configuration

afstæð braut

[skýr.] braut himinhnattar miðað við hnött sem hann snýst um (ekki brautin umhverfis massamiðju hnattanna beggja) [enska] relative orbit

afstæð hreyfing

-> mismunarhreyfing

afstæðisbeining

[sh.] geislunarbeining vegna afstæðishrifa [skýr.] um geislun frá rafeindum sem fara nærri ljóshraða [enska] relativistic beaming

afstæðiskenning

[enska] relativity [sh.] theory of relativity

afstæðisrafeind

[skýr.] rafeind sem fer nærri ljóshraða [enska] relativistic electron

afstæðisstjarneðlisfræði

[sh.] háorkustjarneðlisfræði [enska] relativistic astrophysics

afstæður hraði

-> mismunarhraði

afstöðuhorn (1)

[skýr.] hornið milli sólar og jarðar séð frá öðrum himinhnetti [enska] phase angle

afstöðuhorn (2)

[skýr.] sveiflustaða í bylgju [enska] phase angle

afstöðumisgengi

[skýr.] smávægileg, mánaðarleg sveifla í lengdarbrigðum tungls vegna breytilegrar fjarlægðar þess frá sól [enska] parallactic inequality

afstöðumunur

(tveggja bylgna) [enska] phase difference

afstöðumælir

-> þráðamælir -> nándarmælir

afstöðunæmur nemi

-> afstöðunæmur skynjari

afstöðunæmur skynjari

[sh.] afstöðunæmur nemi [enska] phase-sensitive detector

afstöðusnerill

[skýr.] tæki til að draga úr afstöðumun í rafaldsvíxlunarmælum [enska] phase rotator

afstöðuvending

[skýr.] tækni notuð í rafaldsvíxlunarmælum til að minnka suð [enska] phase switching

afturhorfstími

[skýr.] tíminn sem liðinn er frá því að ljósið lagði af stað frá því fyrirbæri sem verið er að athuga [enska] look-back time

afturhvarf hnúta

[sh.] hnútahop [skýr.] hreyfing skurðpunkta tunglbrautar og sólbrautar til vesturs [enska] regression of nodes

agnageislun

[enska] corpuscular radiation

agnarsvarthol

[enska] mini black hole

agnúði

[enska] aerosol [skýr.] örsmáar agnir eða dropar í lofthvolfi

akondrít

[skýr.] grjónsnauður loftsteinn, gagnstætt kondrít [enska] achondrite

Akvarítar

[skýr.] loftsteinadrífa, kennd við vatnsberamerkið (Aquarius) [enska] Aquarids

aldursákvörðun með geislavirkni

[enska] radioactive dating

alfa

[skýr.] fyrsti stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna björtustu stjörnuna í stjörnumerki [enska] alpha

Alfa í Mannfáki

[skýr.] bjartasta stjarnan í stjörnumerkinu Mannfáki (Centaurus) [enska] Alpha Centauri

Alfonstöflur

[skýr.] stjörnufræðilegar töflur frá 13. öld, samdar af hópi stjörnufræðinga og tileinkaðar Alfonsi X Kastilíukonungi (1226-1284) [enska] Alphonsine tables

Alfvénbylgja

[skýr.] tegund af bylgju í rafgasi með segulsviði, kennd við sænska eðlisfræðinginn Hannes Alfvén (1908-1995) [enska] Alfvén wave

algeislun

[skýr.] geislun frá svarthlut, svarthlutargeislun [enska] black body radiation

Algol-myrkvastjarna

[skýr.] kennd við stjörnuna Algol í stjörnumerkinu Perseifi (Perseus) [enska] Algol variable

alheimur

[enska] cosmos, universe, metagalaxy

alhvolfsmyndavél

[enska] all-sky camera

alhæfða heimsfræðiforsendan

[skýr.] sú grundvallarhugmynd jafnstöðukenningarinnar, að allir athugendur á öllum tímum, hvar sem er í alheiminum, ættu að sjá sömu heimsmynd í megindráttum [enska] perfect cosmological principle

alkul

[skýr.] lægsti hugsanlegi hiti, -273,15°C [enska] absolute zero

allsherjarkenningin

[skýr.] kenning sem spannar alla frumkrafta efnisheimsins [enska] Theory of everything (TOE)

Almagest

[skýr.] frægt stjörnufræðirit Ptólemeusar [enska] Almagest

almanak

[sh.] dagatal [enska] almanac, calendar

almanaksár

[enska] calendar year

almanaksár

[enska] civil year

almanaksbaugur

[skýr.] ímyndaður lengdarbaugur sem víkur frá lengdarbaug Greenwich sem svarar muninum á heimstíma og almanakstíma [enska] ephemeris meridian

almanakssekúnda

[skýr.] sekúnda í almanakstíma [enska] ephemeris second

almanakstími

[skýr.] skilgreindur eftir hreyfingum himinhnatta séð frá jörðu, óháð snúningi jarðar [enska] Terrestrial Time (TT). Eldra heiti og eldri skilgreining: Ephemeris Time (ET)

almannarökkur

[skýr.] tímabil fyrir sólarupprás eða eftir sólarlag, hefst eða lýkur þegar sól er 6° undir sjónbaug [enska] civil twilight

almenna afstæðiskenningin

[enska] general relativity

almyrkvastig

(í sólmyrkva eða tunglmyrkva) [enska] total phase

almyrkvi

[enska] total eclipse

almyrkvun

[skýr.] það skeið myrkva þegar sól eða tungl eru almyrkvuð [enska] totality

alnarsjónauki

[sh.] vinkilsjónauki [enska] coudé telescope

alrófsbirta

[sh.] alrófsbirtustig [skýr.] stjörnu [enska] bolometric magnitude

alrófsbirtustig

-> alrófsbirta

alrófsleiðrétting

[skýr.] mismunur sjónbirtu og alrófsbirtu himinhnattar [enska] bolometric correction

alrófsmælir

[enska] bolometer

alskuggastig

(í tunglmyrkva) [skýr.] það tímaskeið þegar alskugginn sést [enska] umbral phase

alskuggi

[enska] umbra

Altarið

[skýr.] stjörnumerki [enska] Ara

Altæka breytistjörnuskráin

[skýr.] rússnesk skrá yfir allar þekktar breytistjörnur, fyrst gefin út árið 1948 [enska] General Catalogue of Variable Stars (GCVS)

altækur hiti

[skýr.] hiti reiknaður frá alkuli [enska] absolute temperature

Alþjóða jarðeðlisfræðiárið

[skýr.] alþjóðlegt samstarfstímabil 1957-1958 [enska] International Geophysical Year (IGY)

Alþjóðasamband stjarnfræðinga

[enska] International Astronomical Union (IAU)

Am-stjarna

[skýr.] stjarna í litrófsflokki A, sem sýnir óvenju sterkar litrófslínur vissra málma (m=metallic) [enska] Am-star

Amor-smástirni

[skýr.] smástirni sem ganga inn fyrir braut Mars en ekki inn fyrir braut jarðar, nefnd eftir einu þeirra [enska] Amor group

andefni

[enska] antimatter

andeind

[enska] antiparticle

andhali

(halastjörnu) [enska] antitail

Andrómeda

[skýr.] stjörnumerki [enska] Andromeda

Andrómedítar

[skýr.] loftsteinadrífa kennd við stjörnumerkið Andrómedu [enska] Andromedids

Andrómedítar

[skýr.] loftsteinadrífa, ýmist kennd við halastjörnu Biela (Wilhelm von Biela, þýskur stjörnufræðingur, 1782-1856) eða stjörnumerkið Andrómedu [enska] Bielids

Andrómeduþokan

[skýr.] stjörnuþoka (vetrarbraut) í stjörnumerkinu Andrómedu [enska] Andromeda galaxy [sh.] Andromeda nebula

andrúmsdeyfing

[skýr.] ljósdeyfing í andrúmsloftinu [enska] atmospheric extinction

andrúmsloft

-> lofthjúpur

angström (Å)

[skýr.] 0,1 nanómetri. Lengdareining sem notuð er í litrófsgreiningu, kennd við sænska eðlisfræðinginn Anders Jonas Ångström (1814-1874) [enska] angstrom [sh.] ångström

Ap-stjörnur

[skýr.] stjörnur í litrófsflokki A, sem hafa afbrigðileg litrófseinkenni (p=peculiar) [enska] Ap stars

Apolló-smástirni

[skýr.] smástirni sem hafa meiri meðalfjarlægð frá sólu en jörðin, en ganga þó inn fyrir braut jarðar. Nefnd eftir því smástirni sem fyrst fannst á slíkri braut [enska] Apollo group

Arktúrus

[skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Hjarðmanni (Boötes) [enska] Arcturus

armabyggð

(í vetrarbraut) [enska] arm population

Arnarþokan

[skýr.] geimþoka í höggormsmerki [enska] Eagle Nebula

Aten-smástirni

[skýr.] smástirni sem hafa minni meðalfjarlægð frá sólu en jörðin, en ganga þó út fyrir braut jarðar. Nefnd eftir því smástirni sem fyrst fannst á slíkri braut [enska] Aten group

athugunarskeið

(stjörnu, t.d. reikistjörnu eða halastjörnu) [skýr.] tímaskeið þegar stjarnan liggur vel við athugun [enska] apparition

atóm

[sh.] frumeind [enska] atom

atómklukka

[enska] atomic clock

atómtími

[enska] atomic time, International Atomic Time (TAI)

augahornspegill

(í sjónauka) [skýr.] hreyfanlegur spegill sem er sniðinn fyrir augnglersfestingu sjónauka [enska] star diagonal

augnabliksbraut

[sh.] hjúfurbraut (reikistjörnu) [skýr.] sú braut sem reikistjarnan myndi fylgja ef aðrar reikistjörnur hættu skyndilega að trufla hana [enska] osculating orbit

augnabliksstikar

[sh.] hjúfurstikar [skýr.] augnabliksgildi brautarstika sem lýsa braut himinhnattar [enska] osculating elements

augnfró

[skýr.] fjarlægð augnglers frá auga, þegar allt sjónsvið augnglersins er sýnilegt [enska] eye relief

augngler

(sjónauka eða annars sjóntækis) [enska] eyepiece, ocular

aukahringur

(í heimskerfi Ptólemeusar) [enska] epicycle

aukasól

[dæmi] úlfur, gíll [enska] parhelion [sh.] sundog, mock sun

aukaspegill

[skýr.] ólíkt aðalspegill [enska] secondary mirror

aukatungl

[skýr.] hliðstætt aukasól. Í rímfræði hefur orðið aukatungl aðra merkingu [enska] parselene [sh.] mock moon

Austurbotn

-> Austurhafið

Austurhafið

[sh.] Austurbotn (á tunglinu) [enska] Mare Orientale [sh.] Orientale Basin

austurpunktur

(á sjóndeildarhring) [enska] east point

Axið

-> Spíka

Á

ágeislun (1)

[skýr.] sólgeislun á flatar- og tímaeiningu [enska] insolation

ágeislun (2)

(rafsegulgeislunar eða rafagna) [enska] irradiation

álengd

[skýr.] fjarlægð á himinhvolfinu frá viðmiðunarhnetti, t.d. fjarlægð reikistjörnu frá sólu [enska] elongation

álhúðun

(spegils) [enska] aluminizing

áramilljarður

-> óra

árekstrargígur

[skýr.] gígur eftir loftstein eða halastjörnu [enska] impact crater

árjöfnuður

[skýr.] frávik tungls frá meðalgöngu vegna árlegrar sveiflu í fjarlægð sólar sem breytir flóðhrifum sólar á tunglbrautina [enska] annual equation [sh.] annual inequality

árleg hliðrun

[sh.] sólmiðuð hliðrun [skýr.] hliðrun á stöðu fastastjörnu vegna árlegrar hreyfingar jarðar um sólu; mesti munur á stöðu stjörnunnar séð frá jörð annars vegar en sól hins vegar [enska] annual parallax [sh.] heliocentric parallax

árleg ljósvilla

[skýr.] sýndarbreyting á stöðu fastastjörnu vegna hraða jarðar á hreyfingu hennar um sólu [enska] annual aberration

árlykkja

[skýr.] sýndarhreyfing sólar á himni yfir árið, miðað við daglega athugun á föstum tíma dags [enska] analemma

árstíð

[enska] season

árstíðaár

-> hvarfár

árstjarna

[sh.] bernskustjarna [skýr.] háhitastjarna, áður talin ung stjarna, gagnstætt síðstjarna [enska] early-type star

árvik

[enska] annual variation [skýr.] hreyfing stjörnu á himni á einu ári vegna framsóknar vorpunkts (precession) og eiginhreyfingar (proper motion)

árþoka

[skýr.] vetrarbraut sem lítur út fyrir að vera ung, ef miðað er við fyrri hugmyndir um þróun vetrarbrauta, gagnstætt síðþoka [enska] early-type galaxy

ás

-> möndull

áseind

[skýr.] efniseind sem hugmyndir eru um og gæti hugsanlega myndað hulduefnið í alheiminum [enska] axion

ásendalína

(sporbaugs) [enska] line of apsides

ásendi

[skýr.] endi á langás sporbrautar [enska] apsis [skýr.] (ft. apsides)

áttarhorn

[skýr.] venjulega reiknað til austurs frá norðri [enska] azimuth

Áttavitinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Pyxis

Áttungurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Octans

ávala

[skýr.] ávöl hæð á tunglinu [enska] dome

B

Baadesgluggi

[skýr.] tiltölulega ryklaust svæði (sjónsvið) á himni, nálægt miðju Vetrarbrautarinnar. Kennt við þýsk-bandaríska stjörnufræðinginn Walter Baade (1893-1960) [enska] Baade's window

baðmur

-> geisli

baðmvídd

-> geislavídd

bakdreifing

(ljóss) [enska] backscattering

Baker-Schmidt-sjónauki

[skýr.] endurbætt gerð af Schmidt-sjónauka, hönnuð af bandaríska sjóntækjasmiðnum James G. Baker (1914-) [enska] Baker-Schmidt telescope

bakfesting

(spegils) [enska] mirror cell [sh.] cell

bakflug

(geimflaugar í gufuhvolf) [enska] reentry

bakhlið

(á stjörnuhæðarmæli) [enska] dorsum

bakhreyfing

[sh.] hreyfing réttsælis [skýr.] gagnstætt framhreyfing [enska] retrograde motion

Balmersdeyfing

[skýr.] í litrófi stjörnu vegna gleypingar vetnis handan við Balmersmörkin [enska] Balmer jump [sh.] Balmer decrement, Balmer discontinuity

Balmerslínur

(í litrófi) [skýr.] myndast vegna gleypingar vetnis. Kenndar við svissneska stærðfræðinginn Johann Jakob Balmer (1825-1898) [enska] Balmer lines [sh.] Balmer series

Balmersmörk

[skýr.] stysta bylgjulengd Balmerslína í litrófi stjarna [enska] Balmer limit

bandróf

[enska] band spectrum

bannlína

(í litrófi) [enska] forbidden line

bannstökk

(í atómi) [enska] forbidden transition

barínstjarna

[skýr.] rauð risastjarna sem sýnir áberandi merki baríns í litrófi sínu [enska] barium star

Barlowslinsa

[skýr.] millilinsa notuð til að auka stækkun í sjónauka, kennd við enska stærðfræðinginn og eðlisfræðinginn Peter Barlow (1776-1862) [enska] Barlow lens

Barnardsstjarna

[skýr.] ein nálægasta fastastjarnan [enska] Barnard's star

Barringersgígur

[skýr.] frægur gígur eftir loftstein í Arizona, kenndur við bandarískan námaverkfræðing, Daniel Barringer (1850-1929) [enska] Barringer crater [sh.] Meteor Crater

baugahnöttur

[skýr.] fornt hjálpartæki við stjörnuskoðun og kennslu [enska] armillary sphere

baugmyndun

[skýr.] myndgalli vegna endurkasts í ljósmyndaplötu eða filmu [enska] halation

baugur

[dæmi] jafndægrabaugur, sólstöðubaugur [enska] colure

baugur Barnards

[skýr.] gashvel sem umlykur stjörnumerkið Óríon, kennt við bandaríska stjörnufræðinginn Edward Emerson Barnard (1857-1923) [enska] Barnard's Loop

Bayers-stafur

[skýr.] auðkennisbókstafur stjörnu, kenndur við þýska lögfræðinginn og stjörnufræðinginn Johann Bayer (1572-1625), sem auðkenndi stjörnur með grískum bókstöfum og heiti stjörnumerkis [enska] Bayer letter

Be-stjarna

[skýr.] stjarna í litrófsflokki B, sem sýnir bjartar ljómlínur vetnis (e=emission) [enska] Be star

Becklinsstjarnan

[skýr.] skær, innrauð stjarna í sameindaskýi handan við Óríonþokuna, kennd við bandarísku stjörnufræðingana Eric E. Becklin (1940-) og Gerry Neugebauer (1932-) [enska] Becklin-Neugebauer object [sh.] BN-object

beinstilling

[skýr.] stilling sjóntækis þannig að ljósgeislar verði samsíða eða haldist innan ákveðinna marka [enska] collimation

beinstillir

[skýr.] hluti sjóntækis [enska] collimator

beltatími

[enska] zone time [skýr.] tími sem gildir í tilteknu tímabelti á jörðinni, ef jörðinni er skipt í 24 belti þar sem tímamunur milli belta er ein klukkustund og hvert belti víkur heilum fjölda stunda frá miðtíma Greenwich

belti (1)

[skýr.] (á Júpíter: dökkt belti) [enska] belt

belti (2)

[skýr.] (á Júpíter: ljóst belti) [enska] zone

belti Goulds

[skýr.] belti bjartra stjarna á himinhvolfinu, kennt við bandaríska stjörnufræðinginn Benjamin Apthorp Gould (1824-1896) [enska] Gould Belt

Bereníkuhaddur

[sh.] Bernikkuhaddur [skýr.] stjörnumerki kennt við drottningu í Egiptalandi á 3. öld f. Kr. [enska] Coma Berenices [sh.] Berenice's hair

berghula

[skýr.] steinar og ryk á yfirborði tungls eða reikistjörnu [enska] regolith

bergsteinn

[skýr.] tegund loftsteina [enska] stony meteorite

Bernikkuhaddur

-> Bereníkuhaddur

bernskustjarna

-> árstjarna

Bessels-ár

[skýr.] sólarár reiknað eftir gangi meðalsólar, kennt við þýska stjörnufræðinginn Friedrich Wilhelm Bessel (1784-1846) [enska] Besselian year

Besselsstikar

[skýr.] stærðir sem notaðar eru við útreikning myrkva [enska] Besselian elements

beta

[skýr.] annar stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna næstbjörtustu stjörnuna í stjörnumerki [enska] beta

Beta-hörpustjarna

[skýr.] tegund myrkvastjarna, kennd við stjörnuna Beta í stjörnumerkinu Hörpunni (Lyra) [enska] Beta Lyrae star

betahrörnun

[enska] beta decay

Betelgás

[skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Óríon [enska] Betelgeuse

biðbraut

(geimflaugar) [enska] parking orbit

Bikarinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Crater

bil

[skýr.] hornbilið milli stjarna í tvístirni [enska] separation

birta

[sh.] skærleiki [enska] brightness

birtuferill

(breytistjörnu) [enska] light curve

birtufönsun

[skýr.] tækni til að auka myndskerpu sjónauka [enska] apodization

birtuhiti

[skýr.] hiti stjörnu reiknaður út frá birtu hennar [enska] brightness temperature

birtuhornalína

[skýr.] lína sem tengir hornin á sigð tungls eða reikistjörnu [enska] line of cusps

birtumark

(sjónauka) [skýr.] daufasta birtustig sem sjónaukinn greinir [enska] limiting magnitude

birtumiðbaugur

[skýr.] baugur sem skiptir sigð tungls eða reikistjörnu í samhverfa helminga [enska] equator of illumination

birtuskil

[enska] contrast

birtustaða

 [skýr.] segir til um það hve mikið af upplýstum helmingi himinhnattar sést frá jörðu  [dæmi] kvartil [enska] phase

birtustig

[sh.] skærð (stjörnu) [skýr.] mælikvarði á birtu, oft stytt í birta [dæmi] sýndarbirta, reyndarbirta [enska] magnitude

birtuvíxlunarmælir

-> styrkvíxlunarmælir

bjálkaþoka

[skýr.] þyrilvetrarbraut, þar sem armarnir hringast út frá báðum endum miðlægs stafs eða bjálka [enska] barred spiral galaxy

bjúgréttur

[enska] anastigmatic [skýr.] um linsu sem er laus við bjúgskekkju (astigmatism), kúluvillu (spherical aberration) og hjúpskekkju (coma)

bjúgskekkja

(sjóntækis) [enska] astigmatism

bjögun

(myndar í sjóntæki) [dæmi] tunnubjögun, púðabjögun [enska] distortion 

blasi

[skýr.] annað nafn á eðluþokum (BL-Lac object) eða mjög breytilegum dulstirnum [enska] blazar

blámáni

[skýr.] tunglið þegar það er bláleitt vegna ryks í háloftunum [enska] blue moon

blár flækingur

-> blávillingur

Blástjarnan

[skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Hörpunni [enska] Vega

blávik

[enska] blueshift

blávillingur

[sh.] blár flækingur [skýr.] óeðilega bláleit (ungleg) stjarna í kúluþyrpingu [enska] blue straggler

blettkjarni

-> kjarni

blettkragi

(sólbletts) [enska] penumbra

blettur

[skýr.] þokukenndur norðurljósablettur [enska] patch

blik

-> tíbrá

blikóttur

[skýr.] (um norðurljós) sem breytir um birtu alls staðar samtímis (heill bogi, til dæmis) [enska] pulsating

bliksjá

[skýr.] tæki sem notað er til að bera saman tvær áþekkar ljósmyndir og sýnir mismun myndanna sem blikandi stjörnu eða stjörnu sem hrekkur til og frá [enska] blink comparator

blossastjarna

[enska] flare star

blæsing

[skýr.] eyðing efnis, t.d. utan af loftsteini eða geimfari vegna núnings í lofthjúpi jarðar [enska] ablation

blævængsgeisli

[skýr.] lýsir stefnuvirkni rafaldssjónauka, ólíkt pencil beam [enska] fan beam

Bodeslögmál

[skýr.] regla um fjarlægðir reikistjarna frá sólu, kennd við þýska eðlisfræðinginn Johann Daniel Titius (1729-1796) og þýska stjörnufræðinginn Johann Elert Bode (1747-1826) [enska] Bode's law [sh.] Titius-Bode law

bogaeining

-> geisl

bogamínúta

[enska] arc minute, minute of arc

bogamælieining

-> geisl

bogasekúnda

[enska] arc second, second of arc

Bogmaðurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Sagittarius

Bogmannsarmur

[skýr.] þyrilarmur í Vetrarbrautinni [enska] Sagittarius arm

Bokhnoðri

[skýr.] dökk, hnattlaga geimþoka af tegund sem kennd er við hollensk-bandaríska stjörnufræðinginn Bart Jan Bok (1906-1983) [enska] Bok globule

Boltzmannsfasti

[skýr.] fasti kenndur við austurríska eðlisfræðinginn Ludwig Boltzmann (1844-1906) [enska] Boltzmann constant

Boltzmannsjafna

[skýr.] jafna kennd við austurríska eðlisfræðinginn Ludwig Boltzmann (1844-1906) [enska] Boltzmann equation

Bondhlutfall

[skýr.] hæfni hlutar til að endurvarpa ljósi sem á hann fellur ef allt endurvarp er meðreiknað, óháð stefnu. Kennt við bandaríska stjörnufræðinginn G.P. Bond (1825-1865). Sbr. (ólíkt) gagnskinshlutfall [enska] Bond albedo

Bonn-stjörnuskráin

[skýr.] samin við stjörnuturninn í Bonn [enska] Bonner Durchmusterung (BD)

Borðið

[skýr.] stjörnumerki [enska] Mensa

Bóluþokan

[skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Kassíópeiu [enska] Bubble Nebula

Brans-Dicke-kenningin

[skýr.] kenning um þyngdarsvið, ætlað að koma í stað almennu afstæðiskenningarinnar. Kennd við bandarísku eðlisfræðingana Carl H. Brans (1935-) og Robert H. Dicke (1916-1997) [enska] Brans-Dicke theory

braut

[enska] orbit

brautarhorn

[skýr.] mælikvarði á fjarlægð reikistjörnu frá sólnándarstað [dæmi] rétt brautarhorn, meðalbrautarhorn, miðviksbrautarhorn [enska] anomaly

brautarhraði

[enska] orbital velocity

brautarsnúningur

[skýr.] stefnubreyting á langás umferðarbrautar [enska] apsidal motion sbr. ásendi

brautarstiki

[sh.] stiki [enska] element of orbit [sh.] orbital element [skýr.] mæligildi sem segir til um lögun eða legu umferðarbrautar

breidd

(á himni) [dæmi] sólbaugsbreidd, vetrarbaugsbreidd [enska] latitude

breidd á sól

-> sólbreidd

breiddarbaugur

[enska] parallel of latitude

breiddarhnik

[skýr.] vegna pólrangls jarðar, sbr. Chandlersreik [enska] latitude variation

breiddarvik

(staðar á yfirborði jarðar) [skýr.] vegna hreyfingar heimskautanna [enska] variation of latitude

brennidepill

[sh.] brennipunktur [enska] focal point, focus

brennidepill alnarsjónauka

[enska] coudé focus

brenniflötur

[sh.] myndflötur [enska] focal surface

brennihlutfall

[skýr.] hlutfallið milli brennivíddar og þvermáls sjónglers eða spegils [enska] focal ratio [sh.] f/number

brennipunktur

-> brennidepill

brennislétta

[enska] focal plane

brennivídd

[enska] focal length

brennivíddarlengir

(í sjóntæki) [enska] teleextender

brennivíddarstyttir

[skýr.] linsa sem notuð er til að minnka brennivídd sjóntækis og stækka sjónsviðið [enska] focal reducer, telecompressor

breytistjarna

[skýr.] stjarna sem breytir birtu sinni [enska] variable star [sh.] variable

brúnn dvergur

[enska] brown dwarf

bundinn möndulsnúningur

[sh.] flóðbundinn möndulsnúningur [skýr.] snúningur fylgihnattar sem snýr alltaf sömu hlið að móðurhnetti, eins og tunglið að jörðu [enska] synchronous rotation, captured rotation, tidally locked rotation

burðarflaug

[enska] launch vehicle

bylgjudreifing

-> ljósdreifing

C

C-flokks smástirni

-> kolefnissmástirni

Carringtonstala

-> snúningstala Carringtons

Carte du Ciel

[skýr.] fjölþjóðlegt samvinnuverkefni um stjörnukortagerð, sem hófst árið 1887 og lauk með útgáfu stjörnuskrárinnar Astrographic Catalogue árið 1964. Nafnið er franskt og hefur almennu merkinguna stjörnukort [enska] Carte du Ciel

Cassegrain-sjónauki

[skýr.] tegund spegilsjónauka, kennd við franska eðlisfræðinginn Jacques Cassegrain (1652-1712) [enska] Cassegrain telescope

Cassinisgeil

(í hringum Satúrnusar) [skýr.] dimmt hringbil, kennt við fransk-ítalska stjörnufræðinginn Jean-Dominique (Giovanni Domenico) Cassini (1625-1712) [enska] Cassini's division

Cassinislögmál

[skýr.] lögmál um möndulsnúning tunglsins, kennt við fransk-ítalska stjörnufræðinginn Jean-Dominique (Giovanni Domenico) Cassini (1625-1712) [enska] Cassini's laws

cD-stjörnuþoka

[sh.] reginvöluþoka [skýr.] sporvöluvetrarbraut, stærsta gerð af risavöluþoku, D-stjörnuþoku [enska] cD galaxy

Chandlersreik

[sh.] Chandlersvagg, pólrangl (jarðar) [enska] Chandler wobble [sh.] polar wandering

Chandlersvagg

-> Chandlersreik

Chandrasekharsmörk

[skýr.] hámarksmassi hvítra dvergstjarna (um 1,4 sólarmassar), mörk kennd við indversk-bandaríska stjarneðlisfræðinginn Subrahmanyan Chandrasekhar (1910-1995) [enska] Chandrasekhar limit

Comptons-andgeislun

[skýr.] þegar orka ljóseindar eykst við árekstur við rafagnir; kennd við bandaríska eðlisfræðinginn Arthur Compton (1892-1962) [enska] inverse Compton emission

Comptonshrif

[sh.] Comptonstvístrun [skýr.] tvístrun röntgengeisla eða gammageisla sem rekast á rafeindir, kennd við bandaríska eðlisfræðinginn Arthur Compton (1892-1962) [enska] Compton effect [sh.] Compton scattering

Comptonstvístrun

-> Comptonshrif

D

D-lagið

(í rafhvolfi jarðar) [enska] D-layer [sh.] D-region

D-stjörnuþoka

[sh.] risavöluþoka [skýr.] risastór sporvöluþoka (elliptical galaxy). D er dregið af enskunni "dustless" (ryklaus) [enska] D galaxy

dagalínan

[skýr.] lína sem skiptir dögum á jörðinni [enska] International Date Line [sh.] Date line

dagatal

-> almanak

daggarhlíf

[enska] dew cap

dagleg hliðrun

-> jarðmiðjuhliðrun

dagleg hreyfing

[enska] diurnal motion

dagleg ljósvilla

[sh.] daglegt ljósstefnuvik [skýr.] sýndarbreyting á stefnu ljóss frá stjörnu vegna þess hraða sem athugandinn fær frá möndulsnúningi jarðar [enska] diurnal aberration

daglegt ljósstefnuvik

-> dagleg ljósvilla

dagsveifla í tunglviki

[skýr.] sbr. optical libration [enska] diurnal libration

dagur

[enska] day [dæmi] solar day, sidereal day

dalur

[sh.] gil, gljúfur [skýr.] á yfirborði himinhnattar [enska] vallis

Dawesmörk

[skýr.] raunfundin skerputakmörk sjónauka sem hefur tiltekið þvermál, kennd við enska stjörnufræðinginn William Rutter Dawes (1799-1868) [enska] Dawes limit

deildarmyrkvastig

(í sólmyrkva eða tunglmyrkva) [enska] partial phase

deildarmyrkvi

[enska] partial eclipse

deildun

-> diffrun

delta

[skýr.] fjórði stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna fjórðu björtustu stjörnuna í stjörnumerki [enska] delta

Delta-Akvarítar

[skýr.] loftsteinadrífur (tvær) kenndar við stjörnuna Delta í vatnsberamerki (Aquarius) [enska] Delta-Aquarids

demantshringurinn

[sh.] myrkvahringurinn [skýr.] sést í sólmyrkva [enska] diamond ring effect

deplanet

(í ljósvolfi sólar) [skýr.] bjartir deplar í bilum milli sólýrna [enska] filigree

deyfiþykkt

[skýr.] mælikvarði á deyfingu geisla við ferð gegnum gas eða ryk [enska] optical depth [sh.] optical thickness

diffrun

[sh.] deildun [enska] differentiation

dimmur dvergur

[enska] black dwarf

dílaknipping

[skýr.] samvirkjun samliggjandi díla í myndflögu [enska] binning

díll

-> myndeind

djúpfyrirbæri

[skýr.] fjarlæg himinfyrirbæri, einkum þokur og þyrpingar [enska] deep sky object

Dobsonssjónauki

[skýr.] stór sjónauki á einföldu stæði, kenndur við bandaríska stjörnuáhugamanninn John Dobson (1915- ) [enska] Dobsonian telescope

dofnun

(geislunar) [skýr.] t.d. vegna fjarlægðar [enska] attenuation

Dopplersbreikkun

(litrófslína) [skýr.] kennd við austurríska eðlisfræðinginn Christian J. Doppler (1803-1853) [enska] Doppler broadening

Dopplersfærsla

[sh.] Dopplersvik, Dopplershrif [skýr.] í litrófi [enska] Doppler effect [sh.] Doppler shift

Dopplershrif

-> Dopplersfærsla

Dopplersvik

-> Dopplersfærsla

dótturgeislar

[sh.] dótturgeislun (í geimgeislum) [skýr.] ólíkt frumgeislar [enska] secondary cosmic rays, secondary cosmic radiation

dótturgígur

(á tunglinu) [enska] secondary crater

drag

(á reikistjörnu eða tungli) [skýr.] landslagseinkenni [enska] fossa

Drakónítar

[skýr.] lofsteinadrífa ýmist kennd við stjörnumerkið Drekann eða halastjörnu sem franski stjörnufræðingurinn Michel Giacobini fann árið 1900 [enska] Giacobinids [sh.] Draconids

dreifilinsa

[enska] negative lens

dreifstirni

[skýr.] útstirni sem gengur um sól eftir mjög ílangri braut [enska] scattered disk object

Drekinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Draco

drifklukka

[sh.] klukkudrif (sjónauka) [enska] drive clock

drífuloftsteinn

[skýr.] loftsteinn sem tilheyrir loftsteinadrífu [enska] shower meteor

drumbeind

[enska] weakly interacting massive particle (WIMP)

dulstirni

[sh.] kvasi [skýr.] orkuþrungið fyrirbæri sem líkist stjörnu vegna fjarlægðar [enska] quasar [sh.] quasi-stellar object (QSO)

Dúfan

[skýr.] stjörnumerki [enska] Columba

dvergnýja

[sh.] dvergnýstirni [enska] dwarf nova

dvergnýstirni

-> dvergnýja

dvergreikistjarna

[enska] dwarf planet [skýr.] himinhnöttur sem gengur um sólina og er nægilega stór til að lögun hans ráðist af þyngdaraflinu, en of lítill til að hafa hreinsað til sín reikisteina úr nánasta umhverfi sínu

dvergstjarna

[enska] dwarf star

dvergvetrarbraut

-> dvergþoka

dvergþoka

[sh.] dvergvetrarbraut [enska] dwarf galaxy

Dymbilþokan

[skýr.] sérkennileg hringþoka í stjörnumerkinu Litlaref [enska] Dumbbell nebula

dýptarviksjá

[skýr.] tæki sem notað er til að bera saman tvær áþekkar ljósmyndir og sýnir mismun myndanna sem dýptarfrávik [enska] stereocomparator

dýrahringsmerki

-> stjörnuspámerki

Dýrahringsstjörnuskráin

[enska] Zodiacal Catalogue (ZC)

dýrahringurinn

[enska] zodiac

dægrabaugur

[skýr.] dagbogi ásamt náttboga [enska] diurnal circle

Dælan

[skýr.] stjörnumerki [enska] Antlia

dæld

[skýr.] gríðarstór -> árekstrargígur á tungli eða reikistjörnu [enska] basin

dökkna

[skýr.] dökkur blettur á yfirborði reikistjörnu [enska] macula

E

E-kórónan

-> L-kórónan

E-lagið

(í rafhvolfi jarðar) [enska] E-layer [sh.] E-region

Eddingtonsmörk

[skýr.] hámarkshlutfall ljósafls og massa sem samrýmist því að sólstjarna haldist í jafnvægi, mörk kennd við enska stjarneðlisfræðinginn Arthur Stanley Eddington (1882-1944) [enska] Eddington limit

Edgeworth-Kuipersbelti

-> Kuipersbelti

Eðlan

[skýr.] stjörnumerki [enska] Lacerta

eðlisgeislun

(efnis) [skýr.] mælikvarði á geislunarhæfni efnisins í samanburði við svarthlut [enska] emissivity

eðlismassi

-> þétta

eðlisþyngd

-> þétta

eðluþoka

[skýr.] ein tegund vetrarbrauta, kennd við þá fyrstu sem fannst og fékk auðkennisstafina BL í stjörnumerkinu Eðlunni (Lacerta) [enska] BL-Lac object [sh.] BL-Lacertae object

efnahvolf

[skýr.] rými í háloftum jarðar [enska] chemosphere

efnisskeiðið

[skýr.] tímabil á eftir geislunarskeiðinu í sögu alheimsins [enska] matter era

efri þverganga

(himinhnattar) [skýr.] þegar himinhnöttur fer yfir hádegisbaug næst hvirfilpunkti [enska] upper transit

eftirskin

(gammablossa) [enska] afterglow

eiginfjarlægð

[skýr.] fjarlægðarskilgreining í afstæðiskenningunni [enska] proper distance

eiginhreyfing

(fastastjörnu) [skýr.] hreyfing sem breytir afstöðu stjörnunnar til annarra stjarna á festingunni [enska] proper motion

eiginleg breytistjarna

[enska] intrinsic variable [skýr.] stjarna sem breytir birtu vegna innri orsaka, gagnstætt óeiginleg breytistjarna

eiginlitvísir

(stjörnu) [skýr.] óháð miðgeimsdeyfingu ljóssins [enska] intrinsic colour index

eikúluflötur

[skýr.] flötur sem ekki er hluti kúlu, t.d. sporvala [enska] aspheric surface

Eimhafið

(á tunglinu) [enska] Mare Vaporum

eingerður

[skýr.] (um norðurljós) án skarpra innri drátta [enska] homogeneous

einhúðuð linsa

[enska] bloomed lens

einhvolf

[skýr.] gufuhvolf jarðar neðan 80 km eða svo, þar sem efnasamsetning breytist ekki verulega með hæð, gagnstætt fjölhvolf [enska] homosphere

einhvolfur

[skýr.] um linsu sem er íhvolf öðru megin [enska] planoconcave

Einhyrningurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Monoceros

einkúptur

[skýr.] um linsu sem er kúpt öðrum megin [enska] planoconvex

einlitarbirta

(stjörnu) [enska] monochromatic magnitude

einlitari

[skýr.] tæki sem hleypir aðeins í gegn geislun í einum lit (þröngu bylgjusviði) [enska] monochromator

einlínutvístirni

[skýr.] litrófstvístirni þar sem aðeins er unnt að greina ljós frá annarri stjörnunni [enska] single-lined binary

einsetulögmál Paulis

(í skammtafræði) [skýr.] skýrir tilvist hvítra dverga og nifteindastjarna. Kennt við austurrísk-bandaríska eðlisfræðinginn Wolfgang Pauli (1900-1958) [enska] Pauli exclusion principle

einsleitni

[enska] homogeneity

einsleitur

[enska] homogeneous

einslægur

[skýr.] um augngler sem hafa sömu brennivídd [enska] parfocal

Einsteinshringur

[skýr.] ljósfyrirbæri myndað af þyngdarlinsu, kennt við þýsk-svissnesk-bandaríska eðlisfræðinginn Albert Einstein (1879-1955) [enska] Einstein ring

Einsteinskross

[skýr.] ljósfyrirbæri myndað af þyngdarlinsu, þegar ljós frá dulstirni fer fram hjá vetrarbraut, kennt við þýsk-svissnesk-bandaríska eðlisfræðinginn Albert Einstein (1879-1955) [enska] Einstein cross

eldflaug

[enska] rocket

elva

[skýr.] ein tegund af -> háloftabliki [enska] elf

Enckesgeil

(í hringum Satúrnusar) [skýr.] dimmt hringbil kennt við þýska stærðfræðinginn og stjörnufræðinginn Johann Franz Encke (1791-1865) [enska] Encke division

endurkvæmt nýstirni

-> endurskæra

endurskinshlutfall

[skýr.] hæfni hlutar til að endurvarpa ljósi sem á hann fellur [dæmi] Bondhlutfall, gagnskinshlutfall [enska] albedo

endurskinsróf

[skýr.] litróf ljóss sem hefur endurvarpast [enska] reflectance spectrum

endurskinsstuðull

-> endurvarpsstuðull

endurskinsþoka

[skýr.] geimþoka sem lýsir vegna endurskins [enska] reflection nebula

endurskæra

[sh.] endurkvæmt nýstirni [enska] recurrent nova

endursýn

[skýr.] þegar himinhnöttur birtist aftur eftir myrkvun [enska] emersion

endurvarpsstuðull

[sh.] endurskinsstuðull [skýr.] mælikvarði á endurskinshæfni [enska] reflectance

enskt sjónaukastæði

-> enskur sjónaukafótur

enskur sjónaukafótur

[sh.] enskt sjónaukastæði [enska] English mounting [sh.] yoke mounting

epsilon

[skýr.] fimmti stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna fimmtu björtustu stjörnuna í stjörnumerki [enska] epsilon

Erfle-augngler

[skýr.] tegund augnglera sem hefur vítt sjónhorn [enska] Erfle

eta

[skýr.] sjöundi stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna sjöundu björtustu stjörnuna í stjörnumerki [enska] eta

Eta-Akvarítar

[skýr.] loftsteinadrífa, kennd við stjörnuna Eta í vatnsberamerki (Aquarius) [enska] Eta Aquarids

Eversheds-fyrirbæri

[skýr.] streymi efnis út á við í kraga sólbletta, kennt við breska stjörnufræðinginn John Evershed (1864-1956) [enska] Evershed effect

evklíðskt rúm

[enska] Euclidean space

Evrópa

[skýr.] eitt af tunglum Júpíters [enska] Europa

eyðing

(frumagnar og andagnar sem mætast) [enska] annihilation

eystri álengd

(reikistjörnu) [skýr.] þegar innri reikistjarna er lengst í austur frá sól [enska] eastern elongation

F

F-kóróna

[skýr.] sá hluti sólkórónunnar sem gefur frá sér samfellt litróf með gleypilínum (F=Fraunhofer) [enska] F-corona

F-lagið

(í rafhvolfi jarðar) [enska] F-layer

Faber-Jackson vensl

[skýr.] samband milli birtu sporvöluþoku og hreyfingarhraða stjarna í þokunni, kennt við bandarísku stjörnufræðingana Söndru M. Faber (1944-) og Robert E. Jackson (1949-) sem fundu það árið 1976 [enska] Faber-Jackson relation

Fabry-Perot-ljósvíxlunarmælir

[skýr.] áhald kennt við frönsku eðlisfræðingana Charles Fabry (1867-1945) og Alfred Pérot (1863-1925) [enska] Fabry-Perot interferometer

Fanaroff-Riley-flokkur

[skýr.] rafaldslindir sem hafa verið flokkaðar eftir fjarlægð milli björtustu svæðanna sem senda frá sér rafaldsbylgjur. Þessi flokkaskiping er kennd við suður-afríska stjörnufræðinginn Bernard Fanaroff (1947-) og breska stjörnufræðinginn Júlíu Riley (1947-) [enska] Fanaroff-Riley class

Faradays-snúningur

(skautunar í rafsegulbylgjum) [skýr.] kenndur við enska eðlis- og efnafræðinginn Michael Faraday (1791-1867) [enska] Faraday rotation

farbraut

(flaugar) [enska] trajectory

fareind

-> jón

farmur

(burðarflaugar) [enska] payload

farvegur

[skýr.] á Mars [enska] channel

fastaslétta

(sólkerfisins) [enska] invariable plane

fastastjarna

[sh.] sólstjarna [enska] fixed star [sh.] star

fágun

(sjónglers) [enska] polishing

fellingarkambur

(á tunglinu) [enska] wrinkle ridge

felugígur

(á tunglinu) [skýr.] gígur sem er nánast horfinn undir hraun [enska] ghost crater

Ferðin mikla

[skýr.] áætlun um að senda geimflaug til allra ytri reikistjarna sólkerfisins frá Júpíter til Plútós í einni ferð [enska] Grand Tour

ferilhnik

[skýr.] breyting á braut reikistjörnu eða halastjörnu vegna áhrifa nálægra hnatta [enska] perturbation

ferill alskugga

(í sólmyrkva) [enska] path of totality

festing

(himins) [enska] firmament -> himinhvolf

fiðrildisrit

[skýr.] línurit sem sýnir breytingar á breiddarstigi sólbletta með sólblettasveiflunni [enska] butterfly diagram

filmubirta

(stjörnu) [skýr.] miðast við ljósmyndafilmu sem er næmust fyrir bláu ljósi [enska] photographic magnitude

Fimmta grunnstjörnuskráin

[skýr.] fimmta útgáfa af þýskri stjörnuskrá (Fundamentalkatalog des Berliner Astronomischen Jahrbuchs) [enska] Fifth Fundamental Catalogue (FK5)

firð

[enska] metric

firðstaða

[skýr.] fjarlægasta staða hnattar á braut um annan hnött [enska] apoapsis [sh.] apocenter

fiseind

[enska] neutrino

Fiskarnir

[skýr.] stjörnumerki [enska] Pisces

Fiskikarlarnir

-> Fjósakarlarnir

fjall

(á yfirborði reikistjörnu) [enska] mons

fjargler

[sh.] fjarlinsa (í augngleri) [skýr.] linsan fjærst auganu [enska] field lens

fjarkönnun

[skýr.] könnun úr fjarlægð, venjulega úr gervitungli [enska] remote sensing

fjarlinsa

-> fjargler

fjarlægðarkvarði heimsfræðinnar

[enska] cosmological distance scale

fjarlægðarstuðull

[skýr.] mismunur sýndarbirtu og reyndarbirtu [enska] distance modulus

fjarlægðarvísir

[skýr.] hvaðeina sem nota má til fjarlægðarákvarðana [enska] distance indicator

fjarpunktur

[skýr.] brautarstaður fjærst þyngdarmiðju, t.d. í tvístirni, gagnstætt nærpunktur [enska] apocentre

fjarsending

(merkja, til eða frá geimflaug) [enska] telemetry

fjarútblámi

[skýr.] ysti hluti útblámalitrófsins, næst röntgengeislun [enska] extreme ultraviolet (EUV) [sh.] extreme ultraviolet (XUV)

fjarútblátt

[skýr.] um ysta hluta útblámalitrófsins, næst röntgengeislun [enska] extreme ultraviolet lo. (EUV) [sh.] extreme ultraviolet (XUV)

fjarþyrpingaflötur -> reginflötur
fjarþyrpingahnit -> reginhnit

fjórða snerting

[sh.] síðasta snerting (í myrkva) [enska] fourth contact [sh.] last contact

fjórðungsmælir

-> kvaðrantur

Fjósakarlarnir

[sh.] Fiskikarlarnir [skýr.] stjörnusamstæða í stjörnumerkinu Óríon [enska] Orion's Sword

Fjósakonurnar

[skýr.] þrjár stjörnur í stjörnumerkinu Óríon [enska] Orion's Belt

fjöldahlutfall

[sh.] þyngdarhlutfall [skýr.] hlutfall frumefna, t.d. í sól eða alheimi [enska] abundance (of elements)

fjöldahlutfall í alheimi

[sh.] þyngdarhlutfall atóma í alheiminum [enska] cosmic abundance

fjölhnattaþraut

[skýr.] óleyst þraut um hreyfingar margra hnatta undir þyngdaráhrifum [enska] n-body problem

fjölhúðun

(sjónglers) [enska] multilayer coating

fjölhvolf

[skýr.] gufuhvolf jarðar ofan 80 km eða svo, þar sem efnasamsetning breytist verulega með hæð, gagnstætt einhvolf [enska] heterosphere

fjölspeglasjónauki

[enska] multiple mirror telescope

Fjölspeglasjónaukinn

[skýr.] samstæða sex stórra sjónauka á einu sjónaukastæði á Hopkinsfjalli í Arizona í Bandaríkjunum [enska] Multiple Mirror Telescope (MMT)

fjölstirni

[sh.] margstirni [enska] multiple star

fjölþátta litrófsmælir

[skýr.] örbylgjumælir [enska] heterodyne spectrometer

Flamsteeds-númer

(stjörnu) [skýr.] talið í hverju stjörnumerki fyrir sig. Kennt við enska stjörnufræðinginn John Flamsteed (1646-1719) [enska] Flamsteed number

flatarhraði

[skýr.] flöturinn sem geislavigur sveipast yfir á tímaeiningu [enska] areal velocity

flatspegill

[skýr.] flatur spegill í sjóntæki eða spegilgler sem eftir er að móta [enska] flat

flattur sporvölusnúður

-> pólflöt snúðvala

flekaburður

(í skorpu jarðar eða annarrar reikistjörnu) [enska] plate tectonics

flekkjavíxlunarmælir

[skýr.] tæki sem sniðgengur tíbrá og eykur þannig skerpu sjónauka [enska] speckle interferometer

fletjuvandinn

(í heimsfræði) [skýr.] vandi sem varðar sveigju tímarúms [enska] flatness problem

fleygbogaspegill

[enska] parabolic mirror

fleygbogi

[enska] parabola

fleygflötur

[enska] paraboloid

fleyghraði

[skýr.] hraði á fleygbogabraut, jafngildir lausnarhraða á viðkomandi stað [enska] parabolic velocity

fleytispeglun

[skýr.] speglun undir mjög litlu horni [enska] grazing incidence

Fljótið

[skýr.] stjörnumerki [enska] Eridanus

fljúgandi furðuhlutur

[enska] Unidentified Flying Object (UFO)

flokkunarkerfi Morgans

[sh.] vetrarbrautaflokkun Morgans [skýr.] kennt við bandaríska stjörnufræðinginn William Wilson Morgan (1906-1994) [enska] Morgan's classification

flóðbið

[skýr.] tíminn sem líður frá því að tungl er í hásuðri eða hánorðri þar til flóð verður á tilteknum stað [enska] lunitidal interval

flóðbundinn möndulsnúningur

-> bundinn möndulsnúningur

flóðbylgja

[enska] tidal bulge

flóðbylgjunúningur

[enska] tidal friction

flóðdráttur

[skýr.] landslagseinkenni sem bendir til flæðis á yfirborði reikistjörnu [enska] fluctus

flóðhæð

[enska] tidal height

flóðkraftur

[enska] tidal force

flóðtöf

[enska] tidal lag

flóttapunktur

[skýr.] sá punktur á stjörnuhimninum sem sólin (sólkerfið) stefnir frá, gagnstætt sóknarpunktur [enska] antapex

Flugan

[skýr.] stjörnumerki [enska] Musca

Flugfiskurinn

[skýr.] stjörnumerki; hét upphaflega Piscis Volans [enska] Volans

flúrljómun

[enska] fluorescence

flæði

[enska] flux

flæðisþétta

[enska] flux density

flökt

-> vingl

flöktandi

[skýr.] (um norðurljós) eins og lýst upp af flöktandi eldi [enska] flickering

flöktsvæði

(í Hertzsprung-Russell-línuritinu) [enska] instability strip

Folinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Equuleus

Forbushhrif

[skýr.] fækkun geimgeisla sem ná til jarðar; áhrif frá sólvindshviðum [enska] Forbush effect

forgöngu-

[skýr.] sem fer á undan, er t.d. fyrr í hágöngu [enska] preceding

forgöngublettur

(í sólblettahópi) [skýr.] gagnstætt sporgöngublettur [enska] preceding spot [sh.] p-spot, leading spot

fornleifastjörnufræði

[sh.] forsögustjörnufræði [enska] archaeoastronomy

forsögustjörnufræði

-> fornleifastjörnufræði

Foucaultshengill

-> Foucaultspendúll

Foucaultspendúll

[sh.] Foucaultshengill [skýr.] kenndur við franska eðlisfræðinginn Jean Bernard Foucault (1819-1868) [enska] Foucault's pendulum

Foucaultsprófun

(á spegli) [skýr.] kennd við franska eðlisfræðinginn Jean Bernard Foucault (1819-1868) [enska] Foucault knife-edge test

Fouriersmyndfall

[skýr.] kennt við franska stærðfræðinginn Jean Baptiste Fourier (1768-1830) [enska] Fourier transform

Fóbos

[skýr.] annað af tunglum Mars [enska] Phobos

fótur

-> sjónaukastæði

framdreifing

(ljóss) [skýr.] gagnstætt bakdreifing [enska] forward scattering

framhjáflug

[enska] flyby

framhreyfing

[sh.] hreyfing rangsælis [skýr.] gagnstætt bakhreyfing [enska] direct motion [sh.] prograde motion

framsókn

(vorpunktsins) [skýr.] hreyfing sem leiðir af pólveltu jarðar [enska] precession

framsókn af völdum reikistjarna

-> pólvelta af völdum reikistjarna

framsókn af völdum sólar og tungls

[sh.] pólvelta af völdum sólar og tungls [enska] lunisolar precession

framsóknarfasti

[skýr.] tölugildi sem segir til um hraða framsóknar vorpunktsins á himni [enska] precessional constant

Fraunhoferslínur

(í litrófi) [skýr.] línur kenndar við þýska sjóntækjafræðinginn Joseph von Fraunhofer (1787-1826) [enska] Fraunhofer lines

fráhvarf

(vetrarbrauta) [skýr.] vegna útþenslu alheimsins [enska] recession (of galaxies)

fráhvarfspunktur

[skýr.] þar sem risar greinast frá meginraðarstjörnum í Hertzsprung-Russell-línuriti stjörnuþyrpingar [enska] turnoff point

frálitssjón

[skýr.] næmari sjón sem fæst með því að horfa ögn til hliðar [enska] averted vision

frávikshraði

-> mismunarhraði

frávikshreyfing

-> mismunarhreyfing

Frerahafið

(á tunglinu) [enska] Mare Frigoris

Friðarbotn

-> Friðarhafið

Friðarhafið

[sh.] Friðarbotn (á tunglinu) [enska] Mare Tranquillitatis

Friedmannsheimur

(í heimsfræði) [skýr.] kenndur við rússneska stærðfræðinginn og eðlisfræðinginn Alexander Friedmann (1888-1925) [enska] Friedmann universe

frjálst fall

[enska] free fall

Frjósemishafið

(á tunglinu) [enska] Mare Fecunditatis

frumefni

[enska] element

frumeind

-> atóm

frumfuni

-> upphafseldur

frumgeislar

[sh.] frumgeislun (í geimgeislum) [skýr.] ólíkt dótturgeislar [enska] primary cosmic rays,  primary radiation

frumkjarninn

[skýr.] áður notað um alheiminn við upphaf útþenslu hans [enska] primeval atom

frumpláneta

[skýr.] reikistjarna sem er að myndast úr reikisteinum [enska] protoplanet

frumstjarna

[skýr.] sólstjarna í myndun, áður en kjarnahvörf hefjast [enska] protostar

fylgihnöttur

-> tungl

fylgihnöttur

-> fylgistjarna

fylgistjarna

[sh.] fylgihnöttur [skýr.] oft notað um daufari stjörnuna í tvístirni, gagnstætt aðalstjarna. Orðið "comes" er latneskt [enska] secondary [sh.] companion, comes

fylgivetrarbraut

-> fylgiþoka

fylgiþoka

[sh.] fylgivetrarbraut [enska] satellite galaxy

fylgninemi

[skýr.] truflanasía í rafaldssjónauka [enska] correlation receiver [sh.] correlation telescope

fylki

[skýr.] kerfi loftneta notað í rafaldssjónauka [enska] array

fyllingarfrávik

[sh.] tunglfyllingarfrávik [skýr.] það sem á vantar að jarðhlið tungls sé öll upplýst þegar tungl er fullt [enska] phase defect

fyllingarþoka

[skýr.] sprengistjörnuþoka með lýsandi miðju [enska] plerion

fyrsta kvartil

[sh.] fyrsti tunglfjórðungur [enska] first quarter

fyrsta snerting

(í myrkva) [enska] first contact

fyrsti tunglfjórðungur

-> fyrsta kvartil

Föbe

[skýr.] eitt af tunglum Satúrnusar [enska] Phoebe

Fönix

[skýr.] stjörnumerki [enska] Phoenix

G

gagnabanki

[enska] data centre

gagnskin

[skýr.] dauft skin á himni, gegnt sólu [enska] gegenschein [sh.] counterglow

gagnskinshlutfall

[skýr.] hæfni hlutar til að endurvarpa ljósi í átt til ljósgjafans. Sbr.(ólíkt) Bondhlutfall [enska] geometrical albedo

gagnstaða

(reikistjörnu við sól) [enska] opposition

gagnstæð segulljós

[skýr.] norðurljós og suðurljós sem verða á samsvarandi stöðum við heimskautin á sama tíma [enska] conjugate aurora

gagnstöðupunktur

[skýr.] sá staður á suðurhveli jarðar sem liggur á sömu segulsviðslínu og staður á norðurhveli, og öfugt [enska] conjugate point

gagnvegur

-> rakleið

gagnvirkar vetrarbrautir

[skýr.] vetrarbrautir sem trufla hver aðra [enska] interacting galaxies

gagnvirkt tvístirni

[skýr.] þar sem efni flyst milli stjarnanna [enska] interacting binary

Gajukenningin

[skýr.] kenning á þá leið að lífverur jarðar stjórni efnasamsetningu lofthjúpsins; nafnið vísar til grískrar gyðju [enska] Gaia hypothesis

Galíleóssjónauki

[enska] Galilean telescope

Galíleóstungl

[skýr.] stærstu tungl Júpíters, kennd við ítalska stjörnufræðinginn og eðlisfræðinginn Galíleó Galílei (1564-1642) [enska] Galilean satellites

Galleshringur

[skýr.] innstur daufra hringa sem fundist hafa umhverfis Neptúnus, heitinn eftir þýska stjörnufræðingnum Johann Gottfried Galle (1812-1910) sem fann reikistjörnuna eftir tilvísun franska stjörnufræðingsins Urbain Leverrier [enska] Galle ring

gamli stíll

-> júlíanskt tímatal

gamma

[skýr.] þriðji stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna þriðju björtustu stjörnuna í stjörnumerki [enska] gamma

gammablossi

[enska] gamma-ray burst (GRB)

gammageislastjörnufræði

[enska] gamma-ray astronomy

Ganýmedes

[skýr.] eitt af tunglum Júpíters [enska] Ganymede

gapaldur

-> ljósop

Gaupan

[skýr.] stjörnumerki [enska] Lynx

gegnumskinsmælir

[skýr.] tæki til að mæla birtu stjarna á ljósmyndum [enska] microphotometer [sh.] microdensitometer

geigerteljari

[skýr.] kenndur við þýsku eðlisfræðingana Johannes Geiger (1882-1945) og Walther Müller (*1928) [enska] Geiger counter [sh.] Geiger-Müller counter

geim-

-> utan jarðar

geimarða

[enska] micrometeoroid

geimbrautafræði

[enska] astrodynamics

geimefnafræði

[skýr.] efnafræði gass og ryks í geimnum [enska] cosmochemistry

geimfari

[enska] astronaut

geimferðafræði

[sh.] geimsiglingafræði [enska] astronautics

Geimferðastofnun Bandaríkjanna

[enska] National Aeronautics and Space Administration (NASA)

geimferja

[sh.] geimskutla [enska] space shuttle [sh.] shuttle

geimflaug

[sh.] geimkanni [enska] space probe (probe)

geimfræði

[enska] cosmography

geimganga

[enska] extravehicular activity (EVA)

geimgeislar

[enska] cosmic rays

geimgeislaskúr

[enska] air shower

geimgrýti

-> reikisteinn

geimhraði

(stjörnu) [enska] space velocity

geimhreyfing

[skýr.] hreyfing stjörnu í geimnum þegar bæði hraði og stefna eru tiltekin [enska] space motion

geimkanni

-> geimflaug

geimkliður

[enska] cosmic noise

geimlíffræði

-> stjörnulíffræði

Geimrannsóknastofnun Frakklands

[enska] Centre national d'études spatiales (CNES)

geimroðnun

[skýr.] litarbreyting stjörnu vegna miðgeimsdeyfingar [enska] interstellar reddening

geimryk

[enska] cosmic dust

geimsiglingafræði

-> geimferðafræði

Geimsjónaukastofnunin

[skýr.] stofnun í Baltimore, rekin af Geimferðastofnun Bandaríkjanna og helguð rannsóknum með Hubblessjónaukanum [enska] Space Telescope Science Institute (STScI)

geimsjónauki

[skýr.] sjónauki í geimnum [enska] space telescope

geimskutla

-> geimferja

geimský

-> geimþoka

geimstrengur

[skýr.] hugsanleg veila í tímarúminu [enska] cosmic string

geimstöð

[enska] space station

geimur

[enska] space

Geimvísindastofnun Evrópu

[enska] European Space Agency (ESA)

geimþoka

[sh.] geimský [skýr.] efnisþoka í geimnum. Áður fyrr var orðið notað um himinþokur almennt, þar með taldar stjörnuþokur (vetrarbrautir) [dæmi] ljómþoka, endurskinsþoka, gleypiþoka [enska] nebula

geimþokutilgátan

(um uppruna sólkerfisins) [enska] nebular hypothesis

geiraskil

(í sólvindinum) [enska] solar sector boundary

geisl

[sh.] bogaeining, bogamælieining [enska] radian

geislabaugur

-> ljósbaugur

geislabelti

-> Van Allen-belti

geislaburður

[skýr.] orkuburður með geislun [enska] radiative transfer [sh.] radiative transport

geisladeyfinn

-> ljósdeyfinn

geisladeyfni

-> ljósdeyfni

geislaflæði

[enska] radiant flux

geislanýtni

[enska] beam efficiency

geislapunktur

(loftsteinadrífu) [enska] radiant

geislastyrkur

-> styrkur

geislavigur

[skýr.] tengilína hnattar og móðurhnattar, t.d. sólar og jarðar [enska] radius vector

geislavídd

[sh.] baðmvídd [enska] beamwidth

geislavöndull

-> geisli

geislaþrýstingur

[enska] radiation pressure

geisli

[sh.] geislavöndull, baðmur [enska] beam

geislóttur

[skýr.] (um norðurljós) sem einkennist af geislum [enska] rayed

geislun

[enska] radiation

geislunarbeining vegna afstæðishrifa

-> afstæðisbeining

geislunarhiti

[skýr.] jafngildi hita svarthlutar sem hefði sama ljósafl á tilteknu tíðnibili [enska] radiation temperature

geislunarhjúpur (tvístirnis)

[skýr.]  rými þar sem orkan flyst út á við með geislun, ólíkt iðuhhjúpur [enska] radiative envelope

geislunarhvolf

-> geislunarlag

geislunarlag

[sh.] geislunarhvolf (sólstjörnu) [skýr.] rými þar sem orkan flyst út á við með geislun, ólíkt iðuhvolf [enska] radiative zone [sh.] radiative transport zone

geislunarmælir

[skýr.] tæki til að mæla geislunarorku [enska] radiometer

geislunarskeið

[skýr.] tímaskeið snemma í þróunarsögu alheimsins [enska] radiation era

Geminítar

[skýr.] loftsteinadrífa, kennd við tvíburamerkið (Gemini) [enska] Geminids

geoíða

-> jarðvala

gervilitun

(myndar) [skýr.] til að draga fram ákveðin einkenni [enska] false-colouring

gervitungl

[enska] artificial satellite

gil

-> dalur

Gimsteinaskrínið

[skýr.] lausþyrping í stjörnumerkinu Suðurkrossi [enska] Jewel Box

gíggeislar

(á tunglinu) [enska] lunar rays [sh.] crater rays, rays

gígur

[enska] crater

Gíraffinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Camelopardalis [sh.] Camelopardus

gleiðbogi

[enska] hyberbola

gleiðflatarkíkir

[skýr.] kíkir sem hefur spegil með gleiðflataryfirborði [enska] hyperboloid reflector

gleiðmáni

-> gleitt tungl

gleitt tungl

[sh.] gleiðmáni [skýr.] tunglið þegar það er meira en hálft en ekki fullt [enska] gibbous moon

glertvenna

[skýr.] hluti af ljósvíxlunarmæli [enska] etalon

gleypilína

(í litrófi) [enska] absorption line

gleyping

[skýr.] það að efni drekkur í sig geislun [enska] absorption

gleypiróf

[enska] absorption spectrum

gleypistuðull

[enska] absorption coefficient

gleypiþoka

[sh.] skuggaþoka [skýr.] dimm efnisþoka í geimnum [enska] absorption nebula [sh.] dark nebula

glitský

[enska] nacreous cloud [sh.] mother-of-pearl cloud

gljúfur

-> dalur

gosstjarna

[enska] eruptive variable

Granatstjarnan

[skýr.] rauð stjarna í stjörnumerkinu Sefeusi [enska] Garnet Star

grámi

-> jarðskin

Greenwich-stjörnustöðin

[enska] Royal Greenwich Observatory (RGO)

Greenwich-tímahorn

[skýr.] tímahorn stjörnu séð frá Greenwich, ólíkt staðartímahorn [enska] Greenwich hour angle (GHA)

gregoríanska tímatalið

[sh.] gregoríska tímatalið, nýi stíll [skýr.] tímatal kennt við Gregoríus páfa 13. (1502-1585), núgildandi tímatal víðast hvar í heiminum [enska] Gregorian calendar [sh.] New Style (NS)

gregorískur sjónauki

[skýr.] sjónauki kenndur við skoska stærðfræðinginn og stjörnufræðinginn James Gregory (1638-1675) [enska] Gregorian telescope

greiðstrendingur

[skýr.] tæki sem notað er við litrófsrannsóknir og sameinar ljósgreiðu (e. grating) og ljósstrending (e. prism) [enska] grism

greiðumynstur

(við ljósbeygingu) [enska] diffraction pattern

greindarleit í geimnum

[skýr.] leit að skyni gæddum verum í alheiminum [enska] Search for Extraterrestrial Intelligence (SETI)

greinigrind

[skýr.] mynsturgrind framan við röntgensjónauka; hjálpar við myndgreiningu [enska] coded mask

grenndargeimur

[skýr.] geimurinn í grennd við jörðina, út að mörkum segulhvolfsins [enska] geospace

grenndarhópurinn

[skýr.] hópur nálægra vetrarbrauta [enska] Local Group

grenndarkerfið

[skýr.] vetrarbrautarspori sem myndar belti bjartra stjarna á himinhvolfinu (belti Goulds) [enska] Local System

grenndarofurþyrpingin

[skýr.] safn vetrarbrautaþyrpinga með miðju nálægt Meyjarþyrpingunni [enska] Local Supercluster

grenndarstöðumið

[skýr.] viðmiðunarpunktur sem fylgir meðalhreyfingu stjarna í Vetrarbrautinni í nágrenni sólar [enska] local standard of rest (LSR)

grisjuhringur

[sh.] krephringur [skýr.] einn af hringum Satúrnusar [enska] crepe ring [sh.] crêpe ring

grisjóttur

[skýr.] (um norðurljós) með fíngerðum rákum [enska] striated

gríðarstjarna

[enska] hypernova [skýr.] gríðarlega öflug sprengistjarna, ein af hugsanlegum skýringum svonefndra gammablossa

grjóna

[skýr.] silíkatögn í loftsteini [enska] chondrule

gróðurhúsaáhrif

[enska] greenhouse effect

grunnástand

(atóms) [enska] ground state

grunngeislun

[sh.] örbylgjukliður (í alheiminum) [enska] cosmic background radiation [sh.] microwave background radiation

grunnlína

[skýr.] bein lína milli athugunarstaða, t.d. við rafaldsvíxlunarmælingar [enska] baseline

grunnstjörnuskrá

[enska] fundamental catalogue

grunnsveifla

[skýr.] lægsti tíðniþáttur í margþættri sveiflu [enska] fundamental mode

græniglampi

[skýr.] sést stöku sinnum við sólsetur [enska] green flash

gufuhvolf

-> lofthjúpur

Gumþokan

[skýr.] ljómþoka á suðurhveli himins, kennd við ástralska stjörnufræðinginn Colin S. Gum (1924-1960) [enska] Gum nebula

H

haddur

[sh.] hjúpur (halastjörnu) [enska] coma

Haddþyrpingin (1)

[skýr.] þyrping vetrarbrauta í Bereníkuhaddi [enska] Coma cluster

Haddþyrpingin (2)

[skýr.] lausþyrping stjarna í sama stjörnumerki [enska] Coma cluster

Hadleyshringstreymi

[skýr.] streymi heits lofts frá miðbaug til heimskauta reikistjörnu og kaldara lofts til baka [enska] Hadley circulation

hafnartími

[sh.] meðalflóðbið [skýr.] tíminn sem líður frá því að tungl er í hásuðri (eða hánorðri) þar til flóð verður á tilteknum stað. Oft takmarkað við nýtt tungl og fullt tungl. Sbr. flóðbið [enska] establishment of the port

halakörtuþoka

[skýr.] rafaldsvetrarbraut af tegund sem er sérkennileg útlits [enska] head-tail galaxy

halastjarna

[enska] comet

halli

(t.d. mönduls, brautar eða segulnálar) [enska] inclination

hamfarastjarna

[enska] cataclysmic variable

Haro-vetrarbraut

[skýr.] bláleit stjörnuþoka sem sýnir skarpar ljómlínur, þokutegund kennd við mexíkóska stjörnufræðinginn Guillermo Haro (1913-1988) [enska] Haro galaxy

Harpan

[skýr.] stjörnumerki [enska] Lyra

Harvard-stjörnuflokkunin

[skýr.] flokkun stjarna eftir litrófstegund, kennd við Harvard-stjörnustöðina [enska] Harvard classification

Hattvetrarbrautin

-> Hattþokan

Hattþokan

[sh.] Hattvetrarbrautin [skýr.] þyrilþoka í meyjarmerki [enska] Sombrero galaxy

haustjafndægur

[sh.] haustjafndægri [enska] autumnal equinox

haustmáni

[sh.] uppskerumáni [skýr.] fullt tungl um haustjafndægur, kemur upp um svipað leyti nokkra daga í röð [enska] harvest moon

haustpunktur

[skýr.] sá staður á stjörnuhimninum þar sem sólin er við haustjafndægur [enska] autumnal equinox

Hawkingsbrigði

[skýr.] uppgufun lítilla svarthola, kennt við enska eðlisfræðinginn Stephen William Hawking (1942- ) [enska] Hawking effect

Hawkingsgeislun

[skýr.] geislun sem tengist uppgufun lítilla svarthola, kennd við enska eðlisfræðinginn Stephen William Hawking (1942-) [enska] Hawking radiation

Hayashi-ferill

[skýr.] myndunarferill sólstjörnu, kenndur við japanska stjörnufræðinginn Chushiro Hayashi (1920-) [enska] Hayashi-track [sh.] Hayashi-line

hábaugssjónauki

-> þverald

hábaugsþríhyrningur

[skýr.] þríhyrningur með hornpunkta í himinhvirfli, himinpól og stjörnu [enska] astronomical triangle

hábaugur

[sh.] hádegisbaugur [enska] celestial meridian, meridian

hábaugur Greenwich

[enska] Greenwich meridian

hádegi

[enska] noon

hádegisbaugur

-> hábaugur

háganga

(himinhnattar) [skýr.] þegar himinhnöttur er hæst á lofti (næst hvirfilpunkti) í daggöngu sinni [enska] upper culmination [sh.] superior culmination, culmination, (upper) meridian passage, upper transit

hálfgildisbreidd

[enska] full width at half maximum (FWHM)

hálfhæðarbreidd

(litrófslínu) [enska] half-width

hálfregluleg breytistjarna

[enska] semiregular variable

hálfrisi

[skýr.] stjarna sem að stærðinni til liggur milli risa og venjulegra stjarna í sama litrófsflokki [enska] subgiant

hálfskuggamyrkvi

[enska] penumbral eclipse

hálfskuggastig

(í tunglmyrkva) [skýr.] þegar einungis hálfskugginn sést [enska] penumbral phase

hálfskuggi

(í myrkva) [enska] penumbra

hálfsmillimetrastjörnufræði

[skýr.] grein stjörnufræðinnar sem styðst við mælingar á rafaldsbylgjum með tæplega eins millimetra bylgjulengd (0,3-1,0 mm) [enska] submillimetre-wave astronomy

hálfstaða

[skýr.] þegar helmingur af upplýstri hlið tungls eða reikistjörnu sést frá jörðu [enska] dichotomy

hálft sýndarþvermál

-> sýndargeisli

hálftvinnað tvístirni

[skýr.] þar sem efni streymir frá annarri stjörnunni til hinnar [enska] semidetached binary

hálfur langás

(umferðarbrautar) [skýr.] einn af brautarstikum himinhnattar [enska] semimajor axis

háloftablik

[enska] transient luminous event (TLE). Dæmi: spriti, elva

háloftaflaug

[enska] sounding rocket

háloftafræði

[enska] aeronomy

háloftakanni

[skýr.] búnaður í eldflaug eða loftbelg [enska] sonde

hámarksóreiðuaðferð

[skýr.] stærðfræðileg aðferð til að ná sem mestum upplýsingum úr óskýrum myndum [enska] maximum entropy method

háorkustjarneðlisfræði

-> afstæðisstjarneðlisfræði

háslétta

[skýr.] landslagseinkenni á reikistjörnu [enska] planum

Hegrinn

-> Tranan

heiðhvolf

(í lofthjúpi jarðar) [enska] stratosphere

heiðhvörf

[skýr.] efri mörk heiðhvolfsins í lofthjúpi jarðar [enska] stratopause

heildarbirta

[sh.] heildarskærð (t.d. stjörnuþoku eða halastjörnu) [skýr.] það birtustig sem dreifður ljósgjafi myndi hafa ef allt ljósið kæmi frá einum punkti [enska] total magnitude [sh.] integrated magnitude

heildarskærð

-> heildarbirta

heimsás

[enska] celestial axis

heimsfasti

[skýr.] liður sem Einstein innleiddi í kenningu sína um þyngdarafl til að fá stöðugan alheim sem lausn (alheim án útþenslu eða samdráttar) [enska] cosmological constant

heimsfræði

[enska] cosmology

heimsfræðileg fjarlægð

[skýr.] fjarlægð reiknuð samkvæmt rauðviki [enska] cosmological distance

heimskautshetta

-> pólhetta

heimskerfi Tychos

[enska] Tychonic system

heimslíkan

[enska] cosmological model

heimslíkan Einsteins og Sitters

[skýr.] kennt við þýsk-svissnesk-bandaríska eðlisfræðinginn Albert Einstein (1879-1955) og hollenska stjörnufræðinginn Willem de Sitter (1872-1934) [enska] Einstein - de Sitter universe

heimsmál

[skýr.] mælikvarði á stærð alheims [enska] cosmic scale factor

heimsmynd Kóperníkusar

[skýr.] kennd við pólska stjörnufræðinginn Nikulás Kóperníkus (1473-1543) [enska] Copernican system

heimsmynd Ptólemeusar

[sh.] jarðmiðjukerfi Ptólemeusar [skýr.] kennt við gríska stjörnufræðinginn Claudius Ptolemaeus (Klaudios Ptolemaios, á 2. öld e. Kr.) [enska] Ptolemaic system

heimstími

[enska] Universal Time (UT)

helín

[skýr.] frumefni sem fannst á sólinni árið 1868 og dregur nafn af því (gr. helios = sólin) [enska] helium

helínblossi

[skýr.] atburður í þróunarskeiði sólstjörnu [enska] helium flash

helínvandinn

[skýr.] vandinn við að skýra magn helíns í alheiminum [enska] helium problem

helíómeter

[skýr.] gamalt hornamælingatæki [enska] heliometer

Heljarhrun

-> Miklahrun

helmingunartími

(geislavirks efnis) [enska] half-life

hemlunarflaug

[enska] retrorocket

hemlunargeislun

[enska] bremsstrahlung

Henry Draper-stjörnuskráin

[skýr.] skrá sem stjörnufræðingar við Harvard-stjörnustöðina gáfu út á árunum 1918-1924 og sýnir litrófstegundir 225 þúsund stjarna, tileinkuð bandaríska stjörnufræðingnum Henry Draper (1832-1882) [enska] Henry Draper Catalogue (HD)

Herakles

-> Herkúles

Herbig-Haro-fyrirbæri

[skýr.] bjartur efnishnoðri sem er að þéttast og verða að stjörnu, að því er menn telja. Kennt við bandaríska stjörnufræðinginn George Howard Herbig (1920-) og mexíkóska stjörnufræðinginn Guillermo Haro (1913-1988) [enska] Herbig-Haro object

Herkúles

[sh.] Herakles [skýr.] stjörnumerki [enska] Hercules

herma

[skýr.] það fyrirbæri þegar sveifla vekur eigintíðni hlutar [enska] resonance

Hertzsprung-eyðan

[skýr.] eyða í svonefndu Hertzsprung-Russell-línuriti [enska] Hertzsprung gap

Hertzsprung-Russell-línurit

[skýr.] línurit sem sýnir samband birtu (ljósafls) og litar sólstjarna, kennt við danska stjörnufræðinginn Ejnar Hertzsprung (1873-1967) og bandaríska stjörnufræðinginn Henry Norris Russell (1877-1957) [enska] Hertzsprung-Russell diagram [sh.] H-R diagram

heyranleg tíðni

[enska] audiofrequency

Hérinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Lepus

Hillshvolf

[skýr.] rými umhverfis reikistjörnu þar sem þyngdarhrif reikistjörnunnar ráða mestu um hreyfingar hluta. Kennt við bandaríska stjörnufræðinginn og stærðfræðinginn George William Hill (1838-1914) [enska] Hill sphere

himinfletja

[skýr.] stillanleg spjaldmynd af himinhvelfingunni [enska] planisphere

himingestur

[skýr.] fornt, kínverskt heiti á fyrirbærum s.s. halastjörnum og nýstirnum sem birtast óvænt á himni og sjást í alllangan tíma [enska] guest star

himinhald

[skýr.] spegiltæki sem beinir sífellt mynd af völdu svæði himins til sjónauka, þannig að ekki þurfi að hreyfa sjónaukann þótt jörðin snúist [enska] coelostat

himinhnöttur

[sh.] himintungl [enska] heavenly body, orb [skýr.] orðið orb var áður notað í fleiri merkingum, s.s. um brautir himinhnatta og himinhvel; það er ekki notað í nútíma stjörnufræði 

himinhvel

[enska] heavenly sphere

himinhvelfing

-> himinhvolf

himinhvirfill

-> hvirfilpunktur

himinhvolf

[sh.] himinhvelfing, himinkúla, festing [enska] celestial sphere

himinkúla

-> himinhvolf

himinpóll

-> himinskaut

himinskaut

[sh.] himinpóll [enska] celestial pole

himinsýningarvél

-> himinvarpi

himintungl

-> himinhnöttur

himinvarpi

[sh.] himinsýningarvél [enska] planetarium

Hirayama-fjölskylda

[skýr.] hópur smástirna sem fylgja mjög svipuðum brautum um sólu. Fjölskyldur af þessu tagi skipta mörgum tugum. Japanski stjörnufræðingurinn Kiyotsugu Hirayama uppgötvaði fyrirbærið árið 1928 [enska] Hirayama family

hirðistungl

[skýr.] tungl sem hefur stjórn á reikistjörnuhringum, t.d. hringum Satúrnusar [enska] shepherd satellite

hitageislun

[sh.] varmageislun [enska] thermal emission

hitahvolf

(í lofthjúpi jarðar) [enska] thermosphere

hitastig

-> hiti

hiti

[sh.] hitastig [enska] temperature

híalínshringur

[skýr.] einn þeirra daufu hringa sem fundist hafa umhverfis reikistjörnuna Júpíter [enska] gossamer ring

Hjarðmaðurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Boötes

hjáferð gervitungls

[skýr.] ferð gervitungls yfir himininn [enska] satellite pass

hjámiðja

(hringa í heimskerfi Ptólemeusar) [enska] equant

hjáróm

[skýr.] það fyrirbæri þegar falskt lágtíðnimerki kemur fram í stafrænum sveiflumælingum sem afleiðing af vanskyni [enska] aliasing

hjástefnubeinir

[skýr.] búnaður til að stýra sjónauka með því að fylgja eftir stjörnu sem er rétt utan við venjulegt sjónsvið sjónaukans [enska] off-axis guider

Hjólþokan

[skýr.] óregluleg vetrarbraut [enska] Cartwheel Galaxy

hjúfurbraut

-> augnabliksbraut

hjúfurstikar

-> augnabliksstikar

hjúpbyggð

[skýr.] stjörnubyggð í hjúpi vetrarbrautar, sbr. kringlubyggð [enska] halo population

hjúpskekkja

-> vængskekkja

hjúpsnertistjarna

[skýr.] tvístirni þar sem stjörnurnar eru svo þétt saman að þær hafa sameiginlegan ytri hjúp [enska] overcontact binary

hjúpstjarna

[skýr.] stjarna í vetrarbrautarhjúpi [enska] halo star

hjúpur

[enska] envelope

hjúpur (halastjörnu)

-> haddur

hjúpur (vetrarbrautar)

 [enska] halo

Hjúpþokan

[skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Svaninum [enska] Coccoon Nebula

hlaupár

[enska] leap year

hlaupmánuður

[enska] leap month

hlaupsekúnda

[enska] leap second

hliðargeiri

(rafaldsloftnets) [enska] side lobe

hliðrun

[enska] parallax [dæmi] heliocentric parallax, geocentric parallax [skýr.] munur á stefnunni til himinhnattar séð frá tveimur mismunandi stöðum

hliðrun sólar

[skýr.] hámarksmunur á stefnunni frá jörð til sólar, annars vegar frá athugunarstað á yfirborði jarðar en hins vegar frá miðju jarðar [enska] solar parallax

hliðrun tungls

[skýr.] munur á stefnu til tungls vegna fráviks athuganda frá jarðarmiðju [enska] lunar parallax

hliðrunarhreyfing

[skýr.] sýndarhreyfing vegna hliðrunar [enska] parallactic motion

hliðrunarsporbaugur

[skýr.] árlegur ferill stjörnu á himni vegna hreyfingar jarðar um sólu, sbr. árleg hliðrun [enska] parallactic ellipse

hliðstöðuhorn

(stjörnu) [skýr.] horn á himinhvelfingunni milli tveggja bauga: baugsins frá stjörnu til hvirfildeplis og baugsins frá sömu stjörnu til himinskauts [enska] parallactic angle

hljóðbylgja

[enska] acoustic wave

hlutfallsteljari

[skýr.] áhald til mælinga á jónandi geislun [enska] proportinal counter

hnappþoka

[skýr.] vetrarbraut sem er smávaxin miðað við þá birtu sem hún ber [enska] compact galaxy

hnig

[sh.] lot [enska] dip [skýr.] lækkun sjóndeildarhrings frá láréttu vegna hæðar athuganda yfir sjávarmáli

hnitakerfi

[enska] coordinate system

hnoðri

[skýr.] dökkt, hnattlaga geimský [enska] globule

hnútahop

-> afturhvarf hnúta

hnútalína

[skýr.] skurðlína brautarsléttu himinhnattar og viðmiðunarsléttu [enska] line of nodes

hnútamánuður

[skýr.] umferðartími tungls miðað við hnútpunkt tunglbrautar (draco=dreki, fornt nafn á þeim hluta tunglbrautar sem liggur sunnan sólbrautar) [enska] draconic month [sh.] draconitic month, nodical month

hnútpunktur

-> hnútur

hnútur

[sh.] hnútpunktur [skýr.] skurðpunktur brautar og viðmiðunarsléttu [dæmi] rishnútur, sighnútur [enska] node 

hnökri

-> skrik

Hohmanns-skiptibraut

[skýr.] lágmarksorkubraut, sú braut geimflaugar milli tveggja hnatta, sem krefst minnstrar orku (ef sérstakar, flóknar brautir eru frátaldar) [enska] Hohmann transfer orbit

holefni

[skýr.] efni samsett úr tveimur ólíkum efnum þar sem sameindir annars efnisins hýsa sameindir hins í kristalsholrúmum [enska] clathrate

Holmbergsgeisli

[skýr.] mælikvarði á stærð vetrarbrautar, fjarlægðin frá miðju út að vissum birtumörkum, mæld eftir langásnum [enska] Holmberg radius

holspegill

[enska] concave mirror

horn

(á sigð himinhnattar) [enska] cusp

hornbil

(t.d. milli stjarna á himinhvolfinu) [enska] angular distance

hornhraði

[enska] angular velocity

hornhröðun

[enska] angular acceleration

hornmál

(t.d. bogagráður) [enska] angular measure

Hornmátið

[skýr.] stjörnumerki [enska] Norma

hornspegill

(í sjónauka) [skýr.] fastur spegill sem beinir ljósinu að augngleri eða myndfleti [enska] diagonal mirror [sh.] diagonal

hóphliðrun

[skýr.] hliðrun reiknuð út frá sýndarhreyfingum stjarna í þyrpingu [enska] moving cluster parallax

Hrafninn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Corvus

hrapsteinn

-> loftsteinn

hráspegill

[skýr.] óslípað spegilgler fyrir stjörnusjónauka [enska] mirror blank

hremmigeislun

[skýr.] geislun frá rafeindum sem bindast atómum [enska] free-bound emission

hremmikenning

[skýr.] kenning um uppruna tungls eða reikistjarna [enska] capture theory

hremmistökk

(í atómi) [enska] free-bound transition

hreyfihiti

[enska] kinetic temperature

hreyfimiðaður tími

-> stjarnhreyfingatími

hreyfing rangsælis

-> framhreyfing

hreyfing réttsælis

-> bakhreyfing

hreyfingafræði

[enska] kinematics

hreyfireiknuð hliðrun

(tvístirnis) [enska] dynamical parallax

hreyfiþyrping

[skýr.] þyrping þar sem sýndarhreyfingar stjarnanna gera kleift að finna hliðrun og þar með fjarlægð þyrpingarinnar [enska] moving cluster

hrina

(geislunar) [enska] burst

hringar

-> höld

Hringfarinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Circinus

hringfjall

(á tunglinu) [enska] ring mountain

hringhraðalsgeislun

[enska] cyclotron radiation

hringhraði

[skýr.] hraði í hringhreyfingu hlutar í þyngdarsviði [enska] circular velocity

hringmyrkvastig

(í sólmyrkva) [enska] annular phase

hringmyrkvi

[enska] annular eclipse

hringskautun

(ljóss eða annarrar rafsegulgeislunar) [enska] circular polarization

hringslétta

(á tunglinu) [enska] ring plain

Hringsnáði

[skýr.] samstirni í fiskamerkinu [enska] Circlet

hringstraumur

(rafagna um jörðu) [skýr.] straumur í segulhvolfi jarðar [enska] ring current

hringvetrarbraut

[skýr.] hringlaga vetrarbraut, með eða án kjarna [enska] ring galaxy

hringþoka

[enska] planetary nebula

Hringþokan

[skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Hörpunni [enska] Ring nebula

hrinuþoka

[skýr.] vetrarbraut þar sem mikill fjöldi stjarna er að myndast [enska] starburst galaxy

hrun

[skýr.] sprenging inn á við [enska] implosion

hrunstirni

[skýr.] nifteindastjarna eða svarthol sem myndast við það að kjarni risastórrar stjörnu fellur saman [enska] collapsar

Hrúturinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Aries

hryggur

[skýr.] fjallshryggur á yfirborði reikistjörnu [enska] dorsum

hröðun

[enska] acceleration

hröngull

-> reikisteinn

Hubblesflokkun

(vetrarbrauta) [skýr.] flokkun kennd við bandaríska stjörnufræðinginn Edwin Powell Hubble (1889-1953) [enska] Hubble classification

Hubblesgeisli

[skýr.] fjarlægðin til þeirra vetrarbrauta sem fjarlægjast með hraða ljóssins vegna útþenslu alheimsins; fjarlægðin til endimarka hins sýnilega heims, lauslega reiknað [enska] Hubble radius

Hubbleslínurit

[skýr.] línurit sem sýnir samband sýndarbirtu og rauðviks vetrarbrauta, kennt við bandaríska stjörnufræðinginn Edwin Powell Hubble (1889-1953) [enska] Hubble diagram

Hubbleslögmál

[skýr.] lögmál um fráhvarfshraða vetrarbrauta, kennt við bandaríska stjörnufræðinginn Edwin Powell Hubble (1889-1953) [enska] Hubble's law

Hubblessjónaukinn

[skýr.] sjónauki í geimnum, nefndur til heiðurs bandaríska stjörnufræðingnum Edwin Powell Hubble (1889-1953) [enska] Hubble Space Telescope (HST)

Hubblesstuðull

[skýr.] hlutfallið milli fráhvarfshraða og fjarlægðar vetrarbrauta, kennt við bandaríska stjörnufræðinginn Edwin Powell Hubble (1889-1953) [enska] Hubble constant [sh.] Hubble parameter

Hubblestími

[skýr.] útþenslutími alheims, reiknaður eftir Hubblesstuðli [enska] Hubble time

Hubblesþensla

(alheims) [skýr.] útþensla kennd við bandaríska stjörnufræðinginn Edwin Powell Hubble (1889-1953) [enska] Hubble flow

hulduefni

[skýr.] efni sem talið er leynast í alheiminum í verulegum mæli, en hefur ekki fundist [enska] dark matter

huldumassi

[enska] missing mass, dark matter 

hulduorka

[skýr.] orka sem talið er að tómarúmið geymi og valdi hröðun í útþenslu alheimsins [enska] dark energy, vacuum energy

hulinssvæði

-> skuggabelti

hulustjarna

[skýr.] stjarna umlukt rykmekki [enska] coccoon star

Hundastjarnan

[skýr.] Síríus [enska] Dog Star

Huygens-augngler

[skýr.] ein tegund augnglera, kennd við hollenska eðlisfræðinginn og stjörnufræðinginn Christiaan Huygens (1629-1695) [enska] Huygens eyepiece

húðuð linsa

[enska] coated lens

Hvalurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Cetus

hvarf

(stjörnu í myrkva) [enska] immersion

hvarfár

[sh.] árstíðaár [skýr.] umferðartími sólar miðað við vorpunkt himins [enska] tropical year

hvarfbaugur

[dæmi] hvarfbaugur Krabbans, hvarfbaugur Steingeitarinnar [skýr.] annar hvor þeirra bauga sem afmarka hitabeltið á jörðinni og samsvarandi stjörnubreiddarbaugar á himinkúlunni [enska] tropic [dæmi] Tropic of Cancer, Tropic of Capricorn

hvarfbaugur Krabbans

[skýr.] sá breiddarbaugur á norðurhveli jarðar þar sem sól er í hvirfildepli á sólstöðum [enska] Tropic of Cancer

hvarfbaugur Steingeitarinnar

[skýr.] sá breiddarbaugur á suðurhveli jarðar þar sem sól er í hvirfilpunkti á sólstöðum [enska] Tropic of Capricorn

hvarfmánuður

[skýr.] umferðartími tungls miðað við vorpunkt himins [enska] tropical month

hvarfpunktur

[sh.] kyrrstöðupunktur (á braut reikistjörnu, séð frá jörðu) [enska] stationary point

hvelvilla

-> kúluvilla

hverfilag

(við yfirborð sólar) [skýr.] lag þar sem helstu gleypilínur í litrófi sólar myndast [enska] reversing layer

hverfiþungi

[enska] angular momentum

hverfull

[skýr.] (um norðurljós) háður birtusveiflum [enska] pulsing

hvikull

[enska] chaotic

hvikulleiki

[enska] chaos

hvirfilfirð

(stjörnu) [enska] zenith distance

hvirfilpunktsmyndavél

[skýr.] tæki sem er m.a. notað til tímaákvarðana [enska] photographic zenith tube (PZT)

hvirfilpunktur

[sh.] himinhvirfill [enska] zenith

hvirfilsjónauki

[sh.] hvirflilkíkir [enska] zenith telescope [sh.] zenith tube

hvirfiltala á klukkustund

[skýr.] mælikvarði á fjölda stjörnuhrapa [enska] zenithal hourly rate (ZHR)

hvirflilkíkir

-> hvirfilsjónauki

hvíldarmassi

[skýr.] massi frumagnar í kyrrstöðu [enska] rest mass

hvíthol

[enska] white hole

hvítur dvergur

[enska] white dwarf

hvolfahvörf

[skýr.] þar sem lithvolf og kóróna sólar mætast [enska] transition region

hvolfþak

[enska] dome

hydroxýlhópur

[enska] hydroxyl radical (OH)

hæð (1)

(yfir sjóndeildarhring, venjulega í gráðum) [enska] altitude

hæð (2)

(yfir sjávarmáli, t.d. í metrum) [enska] altitude

höfði

[skýr.] landslagseinkenni á tunglinu [enska] promontorium

Höfrungurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Delphinus

höfuð

(halastjörnu) [skýr.] kjarni og haddur halastjörnunnar [enska] head (of a comet)

höfuðátt

[enska] cardinal point

höggbylgja

[enska] shock wave

Höggormurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Serpens

höld

[sh.] hringar (Satúrnusar) [enska] ansae

I

iðuhjúpur

(tvístirnis) [skýr.] þar sem orkan flyst út á við með iðuhreyfingum [enska] convective envelope

iðuhvolf

(sólstjörnu) [skýr.] þar sem orkan flyst út á við með iðuhreyfingum [enska] convective zone

ilpunktur

(á himinhvolfinu) [skýr.] punktur andspænis hvirfilpunkti, lóðrétt undir athuganda og sést því ekki [enska] nadir

Indíáninn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Indus

innan tunglbrautar

[enska] cislunar

innkraftareglan

[skýr.] um samband stöðuorku og hreyfiorku í lokuðu kerfi [enska] virial theorem

innrauð blikubönd

(í Vetrarbrautinni) [enska] infrared cirrus

innrauður

[sh.] innroða- [enska] infrared lo. (IR)

innri gerð stjarna

[enska] stellar structure

innri reikistjarna

[skýr.] reikistjarna sem gengur nær sól en jörðin [enska] inner planet [sh.] inferior planet

innri samstaða

[skýr.] þegar reikistjarna er milli jarðar og sólar [enska] inferior conjunction

innroða-

-> innrauður

innroðageislun

[enska] infrared radiation

innroðagluggi

[skýr.] tíðnibil í hinum innrauða hluta litrófsins þar sem ljósið kemst gegnum gufuhvolf jarðar [enska] infrared window

innroðalind

[skýr.] uppspretta innrauðs ljóss [enska] infrared source

innroðasjónauki

[sh.] sjónauki fyrir innrautt ljós [enska] infrared telescope

innroðastjörnufræði

[skýr.] sú grein stjörnufræði sem fjallar um innrautt ljós [enska] infrared astronomy

innroði

[enska] infrared (IR)

innrænn

[sh.] óverminn (um ferli þar sem varmi kerfisins helst óbreyttur) [enska] adiabatic

innskot

(í tímatali) [enska] intercalation

Í

íhvolfur

[enska] concave

ílangur sporvölusnúður

-> ílöng sporvala

ílengd

[skýr.] mælikvarði á frávik sporbaugs frá hringlögun [enska] ellipticity

ílöng sporvala

[sh.] ílangur sporvölusnúður [enska] prolate spheroid

Íó

[skýr.] eitt af tunglum Júpíters [enska] Io

J

jaðar

-> rönd

jaðarhúmun

[skýr.] deyfing ljóss við rönd himinhnattar, t.d. rönd sólar í sýnilegu ljósi [enska] limb darkening

jaðarhögg

[skýr.] rými nálægt jaðri sólvindsins þar sem hraði hans snöggminnkar [enska] termination shock

jaðarljómun

[skýr.] birtuaukning við rönd himinhnattar, t.d. við rönd sólar í rafaldssviðinu [enska] limb brightening

jafnbirtulína

[enska] isophote

jafndægrabaugur

(á himinhvolfinu) [skýr.] baugur sem liggur gegnum himinskautin og jafndægrapunktana [enska] equinoctial colure

jafndægrajöfnuður

[skýr.] frávik meðalvorpunkts frá sönnum vorpunkti vegna pólriðu jarðar [enska] equation of the equinoxes [sh.] nutation in right ascension

jafndægrapunktur

(á stjörnuhimninum) [skýr.] þar sem sól er um jafndægur [enska] equinox [sh.] equinoctial point

jafndægur

[sh.] jafndægri [enska] equinox

jafngildisbreidd

(litrófslínu) [enska] equivalent width

jafngildisbrennivídd

[enska] effective focal length

jafngildisflötur

(rafaldssjónauka) [skýr.] mælikvarði á næmleika sjónaukans [enska] effective area

jafngildishiti

(sólstjörnu) [skýr.] sá yfirborðshiti sem stjarnan þyrfti að hafa til að halda óbreyttu ljósafli ef hún fengi geislunareiginleika svarthlutar [enska] effective temperature

jafngildishiti á sjónrófssviði

[enska] optical temperature

jafngildislögmálið

[skýr.] um jafngildi þyngdar krafta og tregðukrafta í afstæðiskenningunni [enska] equivalence principle

jafnhæðarbaugur

[enska] almucantar

jafnlýsiflötur

[skýr.] viðmiðunarsvið, notað til að mæla og leiðrétta misræmi í svörun mismundandi hluta myndflögu [enska] flat field

jafnmættisflötur

(í þyngdarsviði) [enska] equipotential surface

jafnstöðukenningin

[sh.] sístöðukenningin [skýr.] fræðikenning um alheiminn [enska] steady-state theory

jafntímabraut

[skýr.] braut tungls eða gervitungls þegar svo stendur á að umferðartíminn er jafn snúningstíma reikistjörnunnar sem tunglið gengur um. Ef slík braut er hringlaga og fylgir miðbaug heitir hún staðbraut [enska] synchronous orbit

janskí

[skýr.] flæðisþéttleikaeining í rafaldsstjörnufræði, kennd við bandaríska verkfræðinginn Karl Guthe Jansky (1905-1950) [enska] jansky (Jy)

Japetus

[skýr.] eitt af tunglum Satúrnusar [enska] Iapetus

jarð-

[sh.] jarðar- [enska] terrestrial

jarðbrautarár

[skýr.] umferðartími jarðar miðað við sólnándarstað jarðbrautarinnar [enska] anomalistic year

jarðeðlisfræði

[enska] geophysics

jarðfirð

[skýr.] sá staður á sporbraut um jörðu, sem fjærstur er jörðinni, gagnstætt jarðnánd [enska] apogee

jarðfræði Mars

[enska] areology

jarðhnik

(í skorpu jarðar eða annarrar reikistjörnu) [dæmi] flekaburður [enska] tectonics 

jarðkóróna

[skýr.] vetnishjúpur yst í gufuhvolfi jarðar [enska] geocorona

jarðmiðjuhliðrun

[sh.] dagleg hliðrun [skýr.] munur á stefnu til himinhnattar, annars vegar frá athuganda á yfirborði jarðar en hins vegar frá jarðarmiðju, sjá hliðrun [enska] geocentric parallax [sh.] diurnal parallax

jarðmiðjuhnit

[skýr.] hnit staðar á yfirborði jarðar, miðuð við jarðarmiðju [enska] geocentric coordinates

jarðmiðjuhnit

[skýr.] stjörnuhnit, séð frá jarðarmiðju [enska] geocentric coordinates

jarðmiðjukerfi

[skýr.] heimskerfi sem hefur jörðina að miðju [enska] geocentric system

jarðmiðjukerfi Ptólemeusar

-> heimsmynd Ptólemeusar

jarðmiðjusjónbaugur

[skýr.] þar sem flötur gegnum miðju jarðar, samsíða sjónbaugsfleti athugandans, sker himinkúluna. Sé miðað við fastastjörnur er enginn munur á jarðmiðjusjónbaug og venjulegum sjónbaug [enska] true horizon

jarðnánd

[skýr.] sá staður á sporbraut um jörðu, sem næstur er jörðinni, gagnstætt jarðfirð [enska] perigee

jarðnándarlengd

[skýr.] einn af brautarstikum hnattar sem gengur um jörðu [enska] longitude of perigee

jarðnándarmánuður

[skýr.] umferðartími tungls miðað við jarðnándarstað tunglbrautarinnar [enska] anomalistic month

jarðneskar litrófslínur

[skýr.] línur í litrófi stjörnu, upprunnar í lofthjúpi jarðar [enska] telluric lines

jarðsegulfræði

[enska] geomagnetism [sh.] terrestrial magnetism

jarðsegulmagn

[enska] geomagnetism [sh.] terrestrial magnetism

jarðsegulsvið

[enska] geomagnetic field

jarðskin

[sh.] grámi (á tunglinu) [skýr.] orsök "grámána" [enska] earthshine

jarðsnúningsbraut

[skýr.] braut gervitungls sem fer um jörðu til austurs á einum sólarhring. Sbr. staðbraut sem er þrengra hugtak [enska] geosynchronous orbit

jarðsnúningsbundinn

[skýr.] um gervitungl sem fer um jörðu til austurs á einum sólarhring. Sbr. staðbundinn sem er þrengra hugtak [enska] geosynchronous

jarðsnúningstungl

[skýr.] tungl sem fer til austurs um jörðina á einum sólarhring. Sbr. staðtungl sem er þrengra hugtak [enska] geosynchronous satellite

jarðstjarna

[skýr.] reikistjarna áþekk jörð (stundum er heitið jarðstjarna notað um allar reikistjörnur) [enska] terrestrial planet

jarðvala

[sh.] geoíða [skýr.] yfirborð jarðar miðað við meðalsjávarmál [enska] geoid

jarl

[skýr.] samsafn reikisteina sem myndað hafa allstóran hnött; fyrirbæri í þróunarsögu sólkerfisins [enska] oligarch

jarlræði

[skýr.] stig í þróun sólkerfisins þegar reikisteinar hafa safnast í fjölmarga, álíka stóra massa (jarla) [enska] oligarchy

Jatan

[skýr.] lausþyrping í krabbamerki [enska] Praesepe [sh.] Beehive cluster

jáeind

[enska] positron

járnbergssteinn

[skýr.] tegund loftsteina [enska] stony-iron meteorite

Jeansgeisli

[skýr.] stærð sem segir til um það hve stórt gasský í geimnum þarf að vera til að það geti fallið saman vegna eigin þyngdar ef hitastig og þétta skýsins eru þekkt. Kennt við enska stærðfræðinginn og stjörnufræðinginn James H. Jeans (1877-1946) [enska] Jeans length

Jeansmassi

[skýr.] sá lágmarksmassi sem gasský í geimnum þarf að hafa til að það geti fallið saman vegna eigin þyngdar við tiltekið hitastig og þéttu. Kennt við enska stærðfræðinginn og stjörnufræðinginn James H. Jeans (1877-1946) [enska] Jeans mass

Jó

-> Íó

jón

[sh.] fareind, rafi [enska] ion

jónun

[sh.] röfun [enska] ionization

júlíanskt ár

[skýr.] kennt við Júlíus Sesar (100-44 f.Kr.) [enska] Julian year

júlíanskt tímatal

[sh.] gamli stíll [skýr.] kennt við Júlíus Sesar (100-44 f. Kr.) [enska] Julian calendar [sh.] Old Style (OS)

júlíanskur dagur

[skýr.] tölusettur dagur (og einnig brot úr degi), talið frá hádegi 1. jan. 4713 f. Kr. [enska] Julian date (JD)

Júnó

[skýr.] smástirni [enska] Juno

Júpíter

[skýr.] stærsta reikistjarnan [enska] Jupiter

Júpíternánd

[enska] perijove

jörðin

[enska] earth

K

K-kóróna

[skýr.] samfellugeislun sólkórónu (K=kontinuierlich) [enska] K-corona

K-leiðrétting

[sh.] K-leiðrétting [skýr.] leiðrétting sem gerð er á mæligildum birtustigs og lita fjarlægra vetrarbrauta vegna áhrifa rauðviks á litrófið [enska] K-correction [sh.] K-correction

kaldhulduefni

[skýr.] afbrigði hulduefnis [enska] cold dark matter (CDM)

Kaliforníuþokan

[skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Perseifi (Perseusi), dregur nafn af lögun sinni [enska] California nebula

Kallistó

[skýr.] eitt af tunglum Júpíters [enska] Callisto

Kalorisdæld

[skýr.] stærsta gígmyndun á Merkúríusi [enska] Caloris basin

kambsbrún

(á sólúri) [skýr.] brúnin sem myndar skuggann sem sýnir tíma [enska] style

kambur (1)

[sh.] sproti (á sólúri) [enska] gnomon

kambur (2)

(á yfirborði tungls) [enska] ridge [sh.] scarp

Kamelljónið

[skýr.] stjörnumerki [enska] Chamaeleon

Kanaveralhöfði

[sh.] Kennedyhöfði [enska] Cape Canaveral [sh.] Cape Kennedy

Kanópus

[skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Kilinum (Carina) [enska] Canopus

Kapella

[sh.] Kaupamannastjarnan [skýr.] bjartasta stjarnan í stjörnumerkinu Ökumanni (Auriga) [enska] Capella

Kapríkornítar

[skýr.] loftsteinadrífa, kennd við steingeitarmerkið (Capricornus) [enska] Capricornids

Karlshjartað

[skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Veiðihundunum (Canes Venatici), nefnd til heiðurs Karli I Englandskonungi [enska] Cor Caroli

Karlsvagninn

[skýr.] stjörnusamstæða í stjörnumerkinu Stórabirni [enska] Big Dipper [sh.] Plough

Karon

[skýr.] tungl Plútós [enska] Charon

Kassíópeia

[skýr.] stjörnumerki [enska] Cassiopeia

Kassíópeia A

[skýr.] mikil rafaldslind í stjörnumerkinu Kassíópeiu, leifar sprengistjörnu [enska] Cassiopeia A

kastferill

[sh.] skotferill [enska] ballistic trajectory

Kastor

[skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Tvíburunum [enska] Castor

Kaupamannastjarnan

-> Kapella

Kecksjónaukarnir

[skýr.] tveir risastórir sjónaukar í bandarískri stjörnustöð á fjallinu Mauna Kea á Hawaii, þeir stærstu í heimi þegar smíði þeirra lauk (1991 og 1996). Nefndir eftir stofnuninni sem fjármagnaði smíðina [enska] Keck telescopes

keilusnið

[enska] conic section

Keiluþokan

[skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Einhyrningi [enska] Cone Nebula

Kellners-augngler

[skýr.] ein tegund augnglera, kennd við Þjóðverjann Carl Kellner (1826-1855) [enska] Kellner eyepiece

Kelvin-Helmholtz-samdráttur

[skýr.] gömul skýring á orkulind sólar, kennd við skoska stærðfræðinginn og eðlisfræðinginn Kelvin lávarð (William Thomson, 1824-1907) og þýska eðlisfræðinginn og lífeðlisfræðinginn Hermann von Helmholtz (1821-1894) [enska] Kelvin-Helmholtz contraction

Kelvinstími

[skýr.] heildartími Kelvin-Helmholtz-samdráttar sólar [enska] Kelvin-Helmholtz timescale

Kennedyhöfði

-> Kanaveralhöfði

kenning Machs

[skýr.] kenning um uppruna tregðunnar í aflfræði, kennd við austurríska eðlisfræðinginn Ernst Mach (1838-1916) [enska] Mach's principle

kentár

[skýr.] reikistirni sem gengur um sólu utan við braut Júpíters en innan við braut Neptúnusar. Dæmi: Kíron. Kentárar tilheyra útstirnum [enska] Centaur

Kentárinn

-> Mannfákurinn

Keplersjafna

(um ferilhorn reikistjarna) [skýr.] kennd við þýska stjörnufræðinginn Jóhannes Kepler (1571-1630) [enska] Kepler's equation

Keplerslögmál

[skýr.] lögmál um gang reikistjarna um sólu, kennd við þýska stjörnufræðinginn Jóhannes Kepler (1571-1630) [enska] Kepler's laws

Keplerssjónauki

[skýr.] tegund linsusjónauka, kennd við þýska stjörnufræðinginn Jóhannes Kepler (1571-1630) [enska] Keplerian telescope

Kerr-svarthol

[skýr.] svarthol sem snýst, ólíkt Schwarzschild-svarthol  [enska] Kerr black hole

Kiðlingarnir

[skýr.] tvær stjörnur í grennd við stjörnuna Kapellu (nafnið Kapella merkir "litla geitin") [enska] Kids

Kirkwoods-eyður

[skýr.] eyður í smástirnabeltinu, kenndar við bandaríska stjörnufræðinginn Daniel Kirkwood (1814-1895) [enska] Kirkwood gaps

kíkir

-> sjónauki

Kíron

[skýr.] reikistirni sem líkist halastjörnukjarna og gengur milli brauta Satúrnusar og Úranusar (fer reyndar rétt inn fyrir braut Satúrnusar). Fyrsta útstirnið sem fannst. Sjá einnig kentár [enska] Chiron

kísilstjarna

[skýr.] stjarna sem sýnir áberandi litrófslínur kísils [enska] silicon star

kjarnahvörf

[enska] nuclear reaction

kjarnaklofnun

-> kjarnasundrun

kjarnamyndun

[sh.] myndun atómkjarna [enska] nucleosynthesis

kjarnasamruni

[enska] fusion [sh.] nuclear fusion, thermonuclear reaction

kjarnasundrun

[sh.] kjarnaklofnun [enska] fission [sh.] nuclear fission

kjarneind

[enska] nucleon

kjarni (1)

[enska] core, nucleus

kjarni (2)

[sh.] blettkjarni (sólbletts) [enska] umbra

Kjölurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Carina

klasi

-> þyrping

klatti

[skýr.] hringlaga landslagsmyndun á yfirborði reikistjörnu [enska] farrum

kliður

-> suð

Klukkan

[skýr.] stjörnumerki [enska] Horologium

klukkudrif

-> drifklukka

klukkustund

-> stund

knýr

[sh.] spyrna (eldflaugar) [enska] thrust

Kolapokinn

[skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Suðurkrossi [enska] Coalsack

kolefnishverfan

[skýr.] ferli atómkjarnasamruna, ein af mögulegum orkulindum sólstjarna [enska] carbon-nitrogen-oxygen cycle (CNO cycle) [sh.] carbon-nitrogen cycle (CN cycle), carbon cycle

kolefniskondrít

[skýr.] sjaldgæf loftsteinategund [enska] carbonaceous chondrite

kolefnissmástirni

[sh.] C-flokks smástirni [skýr.] smástirni sem líkist kolefniskondrítum [enska] C-class asteroid

kolefnisstjarna

[skýr.] rauð risastjarna sem sýnir áberandi merki kolefnissambanda í litrófi sínu [enska] carbon star

kondrít

[skýr.] algeng tegund loftsteina, einkennist af grjónum [enska] chondrite

Konunglega breska stjörnufræðifélagið

[skýr.] félag stjörnufræðinga og jarðeðlisfræðinga í Bretlandi [enska] Royal Astronomical Society (RAS)

konunglegur stjörnufræðingur

[skýr.] breskur heiðurstitill sem aðeins einn maður getur borið á hverjum tíma. Fram til 1972 voru konunglegir stjörnufræðingar jafnframt forstöðumenn Greenwich-stjörnustöðvarinnar [enska] Astronomer Royal

Kordóba-stjörnuskráin

[enska] Cordoba Durchmusterung (CD)

Korioliskraftur

[skýr.] sýndarkraftur sem stafar af snúningi viðmiðunarkerfis athugandans, kenndur við franska verkfræðinginn Gaspard de Coriolis (1792-1843) [enska] Coriolis force

kornáferð

-> sólýringur

kóesít

[skýr.] sjaldgæf bergtegund sem myndast við árekstur loftsteina á jörð [enska] coesite

kóróna

[dæmi] sólkóróna, vetrarbrautarkóróna, norðurljósakóróna [enska] corona 

kórónugeil

[skýr.] fyrirbæri í kórónu sólar [enska] coronal hole

kórónugos

[sh.] sólgos [skýr.] enska heitið getur líka átt við efnið sem þeytist frá sól við kórónugos (kórónuskvettu) [enska] coronal mass ejection (CME) [sh.] coronal transient

kórónuleitur

[skýr.] (um norðurljós) sem myndar hvirfingu sem líkist kórónu [enska] coronal

kórónusjá

[skýr.] tæki til að skoða kórónu sólar [enska] coronagraph

kórónuskvetta

[skýr.] efni sem þeytist út frá sól í kórónugosi. Enska heitið getur líka átt við gosið sjálft [enska] coronal mass ejection (CME)

Krabbatifstjarnan

[skýr.] tifstjarna í Krabbaþokunni [enska] Crab pulsar

Krabbaþokan

[skýr.] geimþoka í nautsmerki, leifar sprengistjörnu [enska] Crab nebula

Krabbinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Cancer

kraftur

[enska] force

krappi

[sh.] sveigja [enska] curvature

krephringur

-> grisjuhringur

Kreppubotn

-> Kreppuhaf

Kreppuhaf

[sh.] Kreppubotn [skýr.] á tunglinu [enska] Mare Crisium

Kreutz-hópurinn

[skýr.] safn skyldra halastjarna sem ganga nærri sól, kennt við þýska stjörnufræðinginn Heinrich Kreutz (1854-1907), sjá sólsleikja [enska] Kreutz group [sh.] Kreutz sungrazers

kringla

[sh.] skífa [enska] disc [sh.] disk

kringla Airys

[skýr.] minnsta mynd af stjörnu sem tiltekinn sjónauki getur skilað. Kennd við enska stjörnufræðinginn George Biddell Airy (1801-1892) [enska] Airy disc

kringlubyggð

[skýr.] stjörnubyggð í kringlu vetrarbrautar. sbr. hjúpbyggð [enska] disc population [sh.] disk population

kringlustjarna

[sh.] skífustjarna [skýr.] stjarna í kringlu vetrarbrautar [enska] disc star [sh.] disk star

kringluvetrarbraut

-> skífuþoka

kringluþoka

-> skífuþoka

Kuipersbelti

[sh.] Edgeworth-Kuipersbelti [skýr.] safn ískenndra reikistirna handan við braut Neptúnusar, líklegt forðabúr skammferðarhalastjarna. Kennt við hollensk-bandaríska stjörnufræðinginn Gerard P. Kuiper (1905-1973) og stundum við írska verkfræðinginn og áhugastjörnufræðinginn Kenneth E. Edgeworth (1880-1972). Sjá jafnframt Oortsský [enska] Kuiper belt [sh.] Edgeworth-Kuiper belt

Kuipersbeltisstirni

[skýr.] reikistirni í Kuipersbeltinu. Þau tilheyra útstirnum [enska] Kuiper belt object (KBO)

kuldahald

[skýr.] búnaður sem heldur tækjum (t.d. innroðamælum) mjög köldum [enska] cryostat

kulefni

-> öngefni

kulmyndavél

[skýr.] myndavél þar sem filmunni er haldið afar kaldri [enska] cold camera

kulstjarna

-> öngstjarna

kulþrýstingur

-> öngþrýstingur

kúluhorn

[skýr.] horn milli stórhringa á kúlu [enska] spherical angle

kúluvilla

[sh.] hvelvilla (linsu eða spegils) [enska] spherical aberration

kúluþríhyrningur

[skýr.] myndaður af stórhringum á kúlu [enska] spherical triangle

kúluþyrping

(stjarna) [enska] globular cluster

kúptur

[enska] convex

Kvaðrantítar

[skýr.] loftsteinadrífa, kennd við fornt stjörnumerki, Múrkvaðrantinn (Quadrans Muralis) [enska] Quadrantids

kvaðrantur

[sh.] fjórðungsmælir [skýr.] fornt stjörnumælingatæki [enska] quadrant

kvantakenning

-> skammtakenning

kvanti

-> skammtur

kvarðaljósgreiða

[skýr.] tæki til að kljúfa ljós í liti; nær mikilli upplausn, en á þröngu bylgjusviði [enska] echelle grating

kvarðarófriti

[enska] echelle spectrograph

kvarkastjarna

[skýr.] stjarna gerð úr nokkurs konar kvarkasúpu. Fræðileg hugmynd [enska] quark star

kvarki

[skýr.] frumhluti öreindar [enska] quark

kvartil

[sh.] tunglfjórðungur [skýr.] birtustaða tungls. Ýmist notað um tímaskeið (fjórðung úr umferð) eða tiltekna stöðu [dæmi] fyrsta kvartil, síðasta kvartil [enska] quarter 

kvasi

-> dulstirni

kvikur

[skýr.] (um norðurljós) sem breytist ört [enska] active

kvöldstjarna

[skýr.] björt stjarna á kvöldhimni, einkum Venus þegar hún er austan við sól [enska] evening star

kvörðun

[enska] calibration

kyrr

[skýr.] (um norðurljós) sem breytir mjög hægt um lögun og stöðu [enska] quiet

Kyrrðarbotn

-> Kyrrðarhaf

Kyrrðarhaf

[sh.] Kyrrðarbotn (á tunglinu) [enska] Mare Serenitatis [sh.] Serenitatis Basin

kyrrðarsól

[skýr.] sólin á því stigi sólblettaskeiðs þegar lítið er um sólbletti [enska] quiet sun

kyrrstæður sólstrókur

[skýr.] gasstrókur í lithvolfi eða kórónu sólar [enska] quiescent prominence

kyrrstöðuheimur

[skýr.] hugtak í heimsfræði [enska] static universe

kyrrstöðupunktur

-> hvarfpunktur

kæliflæði

(í vetrarbrautaþyrpingum) [enska] cooling flow

Köngulóarþokan

[skýr.] geimþoka í Stóra Magellansskýinu [enska] Tarantula nebula [sh.] Loop nebula

köngur

-> spegilfesting

köngurljósbeyging

[skýr.] vegna spegilfestingar í sjónauka [enska] spider diffraction

L

L-kórónan

[sh.] E-kórónan [skýr.] sá hluti sólkórónunnar sem gefur frá sér ljómlínulitróf (L=line emission, E=emission line) [enska] L-corona [sh.] E-corona

Lagarormurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Hydrus

Lagrange-punktur

[skýr.] jafnvægispunktur (einn af fimm) í samanlögðu þyngdarsviði tveggja himinhnatta, kenndur við fransk-ítalska stærðfræðinginn Joseph Louis Lagrange (1736-1813) [enska] Lagrangian point [sh.] libration point

landafræði Mars

[skýr.] dregið af gríska nafninu á reikistjörnunni (Ares) [enska] areography

landfræðileg hnit

[enska] geodetic coordinates

landmælingar

[enska] geodesy

landslagsfræði tunglsins

[enska] selenography

langavegsmælingar

[skýr.] víxlunarmælingar með rafaldssjónaukum sem eru langt hver frá öðrum [enska] long-baseline interferometry (LBI)

langás

(sporbaugs) [enska] major axis

langferðarhalastjarna

[skýr.] halastjarna með umferðartíma sem er lengri en 200 ár [enska] long-period comet

langsveiflustjarna

[skýr.] sveiflustjarna þar sem lotan er 100 dagar eða meira [enska] long-period variable

langtíma-

[enska] secular

langtímahliðrun

(stjörnu) [skýr.] hliðrun vegna hreyfingar sólar (sólkerfisins) í geimnum [enska] secular parallax

langtímahröðun

(tungls) [skýr.] breyting á sýndarhraða tungls á braut þess um jörðu vegna breytinga á braut jarðar um sólu og lengingar sólarhringsins sem áður var hefðbundið tímaviðmið [enska] secular acceleration

langtímaljósvilla

[skýr.] sýndarbreyting á stöðu fastastjörnu vegna hreyfingar (hraða) sólkerfisins í heild [enska] secular aberration

lausageislun

[sh.] hemlunargeislun [skýr.] geislun frá frjálsum rafeindum [enska] free-free emission [sh.] brehmsstrahlung

lausastökk

(í atómi) [enska] free-free transition

lausnargleyping

[skýr.] í atómi [enska] bound-free absorption

lausnarhraði

[skýr.] hraði sem hlutur þarf að hafa til að losna úr viðjum aðdráttarafls, t.d. aðdráttarafls jarðar [enska] escape velocity

lausnarkeila

(ljóss við jaðar svarthols) [enska] exit cone

lausþyrping

(stjarna) [enska] open cluster, galactic cluster

lágganga

(himinhnattar) [skýr.] þegar himinhnöttur er lægst á lofti (fjærst hvirfilpunkti) í daggöngu sinni [enska] lower culmination [sh.] inferior culmination, lower transit

lágmarksorkubraut

[skýr.] sú braut geimflaugar milli tveggja reikistjarna, sem krefst minnstrar orku [dæmi] Hohmanns-skiptbraut [enska] minimum energy orbit

lágslétta

[skýr.] landslagseinkenni á reikistjörnu [enska] planitia

láhliðrun

[sh.] sjónbaugshliðrun [skýr.] hliðrun við sjónbaug [enska] horizontal parallax

láhliðrun á miðbaug

[skýr.] hliðrun himinhnattar, séð frá stað á miðbaug jarðar, þegar hnötturinn er við sjónbaug [enska] equatorial horizontal parallax

lárétta greinin

(í Hertzsprung-Russell-línuriti kúluþyrpinga) [enska] horizontal branch

láréttur sjóndeildarhringur

-> sjónbaugur

leiðréttingarlinsa

[enska] correcting plate

leiftrandi

[skýr.] (um norðurljós) lýst upp með ljósöldum [enska] flaming

leifturlitróf

[sh.] leifturróf (lithvolfs sólar í sólmyrkva) [enska] flash spectrum

leifturróf

-> leifturlitróf

leitarsjónauki

[enska] finder

Lemaître-líkan

(í heimsfræði) [skýr.] líkan kennt við belgíska stærðfræðinginn Georges Lemaître (1894-1966) [enska] Lemaître model

lengd

[enska] longitude

lengd á sól

-> sóllengd

lengdarbaugur

[enska] meridian

lengdarbrigði

[skýr.] hálfsmánaðarlegt frávik í göngu tungls (mælt í sólbaugslengd) vegna breytingar á aðdráttaráhrifum sólar eftir afstöðu [enska] variation

lengdarhringur

[skýr.] himinhringur sem liggur þvert á sólbaug [enska] circle of longitude

lengdarvik

[skýr.] sveiflubundið frávik tungls frá meðalgöngu vegna áhrifa sólar á miðskekkju tunglbrautarinnar [enska] evection

Leonítar

[skýr.] loftsteinadrífa, kennd við ljónsmerkið (Leo) [enska] Leonids

Leverriershringur

[skýr.] einn af hinum daufu hringu umhverfis Neptúnus, nefndur til heiðurs franska stjörnufræðingnum Urbain Leverrier(1811-1877) [enska] Leverrier ring [sh.] Le Verrier ring

leysir

[enska] laser

leysiseiling

[skýr.] aðferð til að mæla fjarlægð gervitungla með því að láta leysigeisla endurvarpast frá þeim, notuð til að mæla snúning jarðar og þyngdarsvið [enska] satellite laser ranging (SLR)

létteind

[enska] lepton

létteindastund

(í heimsfræði) [skýr.] rétt eftir Miklahvell [enska] lepton era

lindatal

-> lindatalning

lindatalning

[sh.] lindatal [skýr.] kerfisbundin talning rafaldslinda á himni [enska] source count

Lindbladsherma

[skýr.] fyrirbæri í hreyfingu stjarna miðað við þyrilarma í vetrarbraut [enska] Lindblad resonance

linsa

[enska] lens

linsusjónauki

[enska] refractor [sh.] refracting telescope

linsusjóntæki

[skýr.] ólíkt spegilsjóntæki [enska] dioptric system

linsuvilla

[dæmi] litvilla, kúluvilla, vængskekkja, bjúgskekkja, myndflatarsveigja, bjögun [enska] aberration

linsuþoka

[skýr.] linsulaga vetrarbraut [enska] lenticular galaxy

litar- og birtulínurit

[skýr.] línurit sem sýnir sambandið milli litar og birtu í hópi stjarna [enska] colour-magnitude diagram [sh.] C-M diagram

litar- og ljósaflslínurit

[skýr.] línurit sem sýnir sambandið milli litar og ljósafls í hópi stjarna [enska] colour-luminosity diagram

litasundrun

[skýr.] sundrun ljóss eða annarrar rafsegulgeislunar í liti (róf) vegna ljósbrots, ljósdreifingar eða ljóstvístrunar [enska] dispersion

litasundrun í andrúmslofti

[enska] atmospheric dispersion

litbaugur

(t.d. um tungl eða sól) [enska] corona

lithiti

[skýr.] hiti stjörnu dæmdur eftir lit hennar, nánar tiltekið breytingum á ljósstyrkleika eftir bylgjulengd [enska] colour temperature

lithrein linsa

[enska] apochromatic lens [sh.] apochromat

lithvolf

(sólar) [enska] chromosphere

Litla Magellansskýið

[skýr.] stjörnuþoka á suðurhveli himins [enska] Small Magellanic Cloud (SMC) [sh.] Nubecula Minor

Litlaljón

[skýr.] stjörnumerki [enska] Leo Minor

Litlibjörn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Ursa Minor

Litlihundur

[skýr.] stjörnumerki [enska] Canis Minor

Litlirefur

[skýr.] stjörnumerki [enska] Vulpecula

litróf

[enska] spectrum

litrófsbreyta

-> litrófsbreytistjarna

litrófsbreytistjarna

[sh.] litrófsbreyta [enska] spectrum variable

litrófsflokkur

(stjörnu) [enska] spectral class [sh.] spectral type

litrófslína

[enska] spectral line

litrófsmynd

[sh.] rófmynd [enska] spectrogram

litrófsmyndavél með ljósgreiðu

[enska] grating spectrograph

litrófsmæld hliðrun

[sh.] rófmæld hliðrun [skýr.] hliðrun reiknuð út frá þeirri vísbendingu sem litrófið gefur um ljósafl stjörnunnar [enska] spectroscopic parallax

litrófsriti

-> róflínuriti

litrófssamfella

-> samfella

litrófstvístirni

[sh.] rófrænt tvístirni [skýr.] stjarna sem litrófið eitt sýnir að er tvístirni [enska] spectroscopic binary

litrófsvísir

[enska] spectral index

litsía

[sh.] sía [enska] filter

litsjá

[sh.] rófsjá [enska] spectroscope

litskiptispegill

[skýr.] spegill sem endurvarpar ljósi af tilteknum lit en hleypir öðrum lit í gegn [enska] dichroic mirror

litsíumynd af sól

[skýr.] mynd af sól, tekin gegnum víxlunarsíu [enska] filtergram

litvilla

(sjónglers) [enska] chromatic aberration

litvís linsa

[skýr.] tvískipt linsa, nærri því laus við litvillu [enska] achromatic lens (achromat)

litvísir

[skýr.] mælikvarði á lit (litrófsflokk) stjörnu, mismunur á birtu stjörnu eins og hún mælist á tveimur mismunandi litsviðum [enska] colour index

líkan Sitters

(af alheiminum) [skýr.] heimsfræðilegt líkan [enska] de Sitter model

línubreikkun

(í litrófi) [enska] line broadening

línuhul

[skýr.] deyfing í litrófi stjörnu vegna aragrúa daufra litrófslína sem renna saman [enska] line blanketing

línulitróf

[sh.] línuróf [enska] line spectrum

línuróf

-> línulitróf

línuskautun

-> sléttuskautun

línusnið

(litrófslínu) [enska] line profile

línutvennd

[skýr.] tvær þéttstæðar litrófslínur frá sama frumefni eða fareind [enska] doublet

línuþyrping

[skýr.] fjöldi þéttstæðra litrófslína frá sama frumefni eða fareind [enska] multiplet

ljómlitróf

[sh.] ljómróf [enska] emission spectrum

ljómlína

(í litrófi) [enska] emission line

ljómróf

-> ljómlitróf

ljómstækkun

[skýr.] sýndarstækkun bjarts hlutar þegar bakgrunnurinnn er dökkur [enska] irradiation

ljómþoka

[skýr.] sjálflýsandi geimþoka [enska] emission nebula

ljóni

[skýr.] lítt jónaður vetrarbrautarkjarni [enska] liner [skýr.] low ionization nuclear emission region

Ljónið

[skýr.] stjörnumerki [enska] Leo

ljósafl

[enska] luminosity

ljósaskipti

-> rökkur

ljósár

[skýr.] vegalengdin sem ljósið fer á einu ári [enska] light-year

ljósás

(sjóntækis) [enska] optical axis

ljósbaugur

[sh.] geislabaugur, rosabaugur [enska] halo

ljósbrigði á tungli

[skýr.] skammvinnt ljósfyrirbæri á yfirborði tungls [enska] transient lunar phenomenon (TLP) [sh.] lunar transient phenomenon (LTP)

ljósbrot

[enska] refraction

ljósbrot í andrúmsloftinu

[enska] atmospheric refraction

ljósbrotshorn

[enska] angle of refraction

ljósbrotsstuðull

[enska] refractive index [sh.] index of refraction

ljósdeyfing

(í geimnum eða lofthjúpi jarðar) [dæmi] miðgeimsdeyfing, andrúmsdeyfing [enska] extinction

ljósdeyfinn

[sh.] geisladeyfinn, ógagnsær [enska] opaque

ljósdeyfni

[sh.] geisladeyfni, ógagnsæi [enska] opacity

ljósdreififall

[skýr.] stærðfræðileg lýsing á dreifingu ljóss eða annarra rafaldsbylgna sem gefa mynd af punktlind [enska] point-spread function

ljósdreifing

[sh.] bylgjudreifing [skýr.] dreifing geislunar við hindrunarrönd [enska] diffraction

ljóseind

[enska] photon

ljóseindagreinir

[enska] image photon counting system (IPCS)

ljóseindahvel

(umhverfis svarthol) [enska] photon sphere

ljóseindateljari

[enska] photon-counting detector [dæmi] IPCS

ljósfaldari

[skýr.] nemi sem magnar ljós [enska] photomultiplier

ljósflaga

[sh.] myndflaga [skýr.] ljósnæm kísilflaga [enska] charge coupled device (CCD)

ljósfleygur

[skýr.] áhald sem tengist augngleri sjónauka og er notað við samanburð á birtu tveggja stjarna til að deyfa ljósið frá bjartari stjörnunni þar til hún sýnist jafnbjört hinni daufari [enska] optical wedge

ljósflögumyndavél

[enska] CCD camera

ljósgreiða

[skýr.] áhald til að kljúfa ljós í liti [dæmi] speglunargreiða, raufagreiða [enska] diffraction grating [sh.] grating 

ljósgrip

(sjónauka) [enska] light-gathering power

ljósháls

[sh.] Ramsdenshringur (sjóntækis) [skýr.] þar sem geislagangurinn er þrengstur, hugtak kennt við enska sjónaukasmiðinn Jesse Ramsden (1735-1800) [enska] exit pupil [sh.] Ramsden disc

ljóshrif

-> ljósrafhrif

ljóshvolf

[skýr.] yfirborð sólar [enska] photosphere

ljósjaðar (alheims)

[skýr.] ystu mörk hins sýnilega heims [enska] last scattering surface

ljósjónun

[sh.] ljósröfun [enska] photoionization

ljóskeila

[skýr.] ferill ljósblossa í tímarúminu [enska] light cone

ljóskleyfing

(sameinda, t.d. í geimskýi) [enska] photodissociation

ljósleið

[skýr.] rakleið ljóss í tímarúminu [enska] null geodesic

ljósleiðni-

[enska] photoconductive lo.

ljósleiðninemi

-> ljóssella

ljósmengun

[enska] light pollution

ljósmæling

[enska] photometry

ljósmælir

[enska] photometer

ljósnemi

[enska] photodetector

ljósnæmilag

(á filmu eða ljósmyndaplötu) [enska] photographic emulsion [sh.] emulsion

ljósop (1)

[sh.] sjónop [enska] aperture 

ljósop (2)

[sh.] gapaldur (í sjóntæki) [enska] diaphragm [sh.] stop

ljósop (3)

[sh.] sjáaldur [enska] pupil

ljósopshlutfall (ljósop)

[skýr.] hlutfallið milli þvermáls og brennivíddar sjónglers eða spegils [enska] aperture ratio [sh.] relative aperture

ljósrafhrif

[sh.] ljóshrif [enska] photoelectric effect

ljósrýmisprófun

[skýr.] aðferð til að finna merki um þróun alheims í safni fjarlægra fyrirbæra sem sýna tiltekið rauðvik [enska] luminosity-volume test

ljósröfun

-> ljósjónun

ljósröfunar-

[enska] photoelectric lo.

ljósröfunarnemi

-> ljóssella

ljóssella

[sh.] ljósröfunarnemi, ljósleiðninemi, ljósspennunemi [enska] photocell

ljóssíugluggi

[sh.] síugluggi [enska] passband

ljósskarð

[skýr.] sá hluti þvermáls reikistjörnu eða tungls (mældur í hornmáli) sem ekki er upplýstur séð frá jörð [enska] defect of illumination

ljósskaut

[skýr.] í ljósnema eða ljósfaldara [enska] photocathode

ljósskerðing

(í sjóntæki) [enska] vignetting

ljósspennunemi

[enska] photovoltaic detector, photocell

ljósstefnuvik

-> ljósvilla

ljósstefnuvik fastastjörnu

-> ljósvilla fastastjörnu

ljósstyrkur

-> styrkur

ljóstímaleiðrétting

(í stjörnuathugunum) [skýr.] leiðrétting sem gerð er þegar taka þarf tillit til þess tíma sem það tekur ljósið að berast til jarðar [enska] equation of light [sh.] lighttime correction

ljóstími

[skýr.] sá tími sem það tekur ljós að berast milli tveggja staða [enska] light-time

ljóstvistur

[enska] photodiode

ljóstvístrun

-> tvístrun

ljósvaki

[enska] ether [sh.] aether

ljósvarp

[skýr.] endurvarp ljóss frá geimefni eftir stjörnusprengingu [enska] light echo

ljósvik

[sh.] ljósvilla [skýr.] sýndarbreyting á stefnu ljósgeisla vegna hreyfingar (hraða) athugandans [enska] aberration

ljósvik fastastjörnu

[sh.] ljósstefnuvik fastastjörnu [skýr.] sýndarbreyting á stefnu ljóss frá fastastjörnu vegna hraðans í hreyfingu jarðar [dæmi] dagleg ljósvilla,  árleg ljósvilla, langtímaljósvilla [enska] stellar aberration

ljósvik reikistjörnu

[skýr.] mismunur á sannri stöðu og sýndarstöðu reikistjörnu vegna hraða jarðar og vegna þess tíma sem það tekur ljósið að berast frá reikistjörnunni [enska] planetary aberration

lofthjúpsgluggi

[skýr.] bylgjusvið þar sem ljós eða aðrar rafsegulbylgjur ná til yfirborðs jarðar [dæmi] sjónrófsgluggi, rafaldsgluggi [enska] atmospheric window

lofthjúpur

[sh.] gufuhvolf, andrúmsloft [enska] atmosphere

loftljómi

[sh.] næturljómi [skýr.] daufur bjarmi á himinhvolfinu [enska] airglow, nightglow

loftnet

-> viðtak

loftsteinadrífa

[enska] meteor shower

loftsteinahríð

[skýr.] skæðadrífa loftsteina, afar sjaldgæft, skammvinnt fyrirbæri, lýsir sér oftast sem gríðarleg aukning á venjulegri loftsteinadrífu [enska] meteor storm

loftsteinastraumur

[enska] meteor stream

loftsteinn (1)

[sh.] hrapsteinn, stjörnuhrap [enska] meteor

loftsteinn  (2)

[skýr.] reikisteinn sem fallið hefur á jörðina [enska] meteorite

loftsteinsdropar

[skýr.] kúlulaga smáagnir úr loftsteinum [enska] spherules

loftsteinsgígur

[enska] meteorite crater

loftsteinsslóð

[enska] train

loftsteinsspor

[skýr.] fornt ummerki um fall loftsteins [enska] astrobleme

loftsteinsögn

[enska] micrometeorite

loftþrýstingur

[enska] atmospheric pressure

lokari

(í myndavél) [enska] shutter

lot

-> hnig

lota

[sh.] umferðartími, sveiflutími [enska] period

lotubundinn alheimur

-> sveiflubundinn alheimur

lotulýsilögmálið

[sh.] sveiflulýsilögmálið [skýr.] um sambandið milli sveiflutíma og ljósafls í sveiflustjörnum [enska] period-luminosity relation

lotuþéttulögmálið

[skýr.] um sambandið milli sveiflutíma og þéttu í sveiflustjörnum [enska] period-density relation

lóðbaugur

(á himni) [enska] vertical circle

lóðpunktur sólar

[skýr.] sá staður á jörðinni þar sem sól er í hvirfilpunkti [enska] subsolar point

lóðpunktur stjörnu

[skýr.] sá staður á jörðinni þar sem tiltekin stjarna er í hvirfilpunkti [enska] substellar point

lóðpunktur tungls

[skýr.] sá staður á jörðinni þar sem tunglið er í hvirfilpunkti [enska] sublunar point

lóðstillt stæði

[sh.] lóðstilltur fótur (sjónauka) [enska] altazimuth mounting

lóðstilltur

[enska] altazimuth

lóðstilltur fótur

-> lóðstillt stæði

lóðstilltur sjónauki

[skýr.] sjónauki á lóðstilltu stæði (fæti) [enska] altazimuth

lóðsækni

(loftsteinadrífu) [skýr.] færsla á geislapunkti loftsteinadrífu vegna aðdráttarafls jarðar sem breytir stefnu loftsteinanna [enska] zenithal attraction [sh.] zenith attraction

Lónþokan

[skýr.] geimþoka í bogmannsmerki [enska] Lagoon nebula

lykkjubraut

[skýr.] hringlaga eða ílöng braut geimflaugar umhverfis jafnvægispunkt í þyngdarsviði tveggja himinhnatta (Lagrange-punkt) [enska] halo orbit [sh.] libration orbit

lykkjustrókur

(í lithvolfi eða kórónu sólar) [enska] loop prominence

Lymansmörk

[skýr.] stysta bylgjulengd Lymanslína í litrófi stjarna [enska] Lyman limit

Lymansröð

[skýr.] röð lína í hinum útbláa hluta vetnislitrófsins, kennd við bandaríska eðlisfræðinginn Theodore Lyman (1874-1954) [enska] Lyman series

Lyot-ljóssía

[skýr.] tvíbrotssía, kennd við franska stjörnufræðinginn Bernard Lyot (1897-1952) [enska] Lyot filter

Lýrítar

[skýr.] loftsteinadrífa, kennd við stjörnumerkið Hörpuna (Lyra) [enska] Lyrids

lýsandi næturský

-> silfurský

lýsifall

[skýr.] segir til um fjölda þeirra stjarna eða vetrarbrauta í rúmmálseiningu sem hafa tiltekna birtu eða ljósafl [enska] luminosity function

lýsiþoka

[skýr.] bjartur efnismökkur í geimnum,  [dæmi] ljómþoka, endurskinsþoka [enska] diffuse nebula [sh.] gaseous nebula

lögmál Stefans og Boltzmanns

-> Stefan-Boltzmann-lögmál

lögtími

[sh.] staðartími [skýr.] tími sem klukkur eru stilltar eftir [enska] legal time [sh.] civil time

 

M

M-svæði

(á sól) [skýr.] upphaflega haft um svæði á sól sem veldur truflunum á segulsviði jarðar. Nú er talið að slík svæði séu kórónugeilar [enska] M-region

Maffeiþokur

[skýr.] stjörnuþokur (tvær), kenndar við ítalska stjörnufræðinginn Paolo Maffei (1926-) [enska] Maffei galaxies

Magellan-sjónaukarnir

[skýr.] tveir samstæðir stjörnusjónaukar í Las Campanas stjörnustöðinni í Chile [enska] Magellan Telescopes

Magellansský

[skýr.] tvær stjörnuþokur (Stóra Magellansskýið og Litla Magellansskýið) á suðurhveli himins, kenndar við portúgalska sæfarann Ferdinand Magellan (1480-1521) [enska] Magellanic Clouds

Maksutov-sjónauki

[skýr.] afbrigði spegil- og linsusjónauka, kennt við rússneska sjóntækjasmiðinn Dmitri D. Maksutov (1896-1964) [enska] Maksutov telescope

Malmquist-bjagi

[skýr.] skekkja í úrtaki á fjarlægum fyrirbærum s.s. vetrarbrautum vegna þess að mest ber á þeim fyrirbærum sem ljóssterkust eru, en hin sem bera litla birtu finnast síður. Kenndur við sænska stjörnufræðinginn Gunnar Malmquist (1893-1982) [enska] Malmquist bias

Mannfákurinn

[sh.] Kentárinn [skýr.] stjörnumerki [enska] Centaurus

mannhorf

[skýr.] sú hugmynd að tilvist athuganda setji hugsanlegri mynd alheims þröngar skorður [enska] anthropic principle

margstirni

-> fjölstirni

margþrepa eldflaug

[enska] multistage rocket

Marinersgljúfur

(á Mars) [skýr.] kennt við geimflaugina Mariner 9 [enska] Valles Marineris

Markarian-stjörnuþokur

[skýr.] vetrarbrautir kenndar við sovéska (armenska) stjörnufræðinginn Benjamin E. Markarian (1913-1985) [enska] Markarian galaxies

markþétta

[enska] critical density

massadreifingarregla

[skýr.] um fjöldahlutföll stjarna með mismunandi massa við stjörnumyndun í vetrarbraut, kennd við bandaríska stjörnufræðinginn Edwin G. Salpeter (1924- ) [enska] Salpeter function [sh.] initial mass function

massafall

[skýr.] hlutfall sem hægt er að leiða út frá athugunum á hreyfingu annarrar stjörnunnar í tvístirni og veitir samtvinnaðar (ekki aðskildar) upplýsingar um massa stjarnanna og brautarhallann séð frá jörð [enska] mass function

massalýsilögmálið

[skýr.] um samband massa og ljósafls stjörnu í meginröð [enska] mass-luminosity relation

massamiðja

[enska] centre of mass

Maunderslágmark

[skýr.] lámark í sólblettafjölda, frá 1645 til 1715, kennt við enska stjörnufræðinginn Edward Walter Maunder (1851-1928) [enska] Maunder minimum

Maxwellsfjöll

[skýr.] hæsti fjallgarður á Venusi, nefndur eftir skoska stærðfræðingnum og eðlisfræðingnum James Clerk Maxwell (1831-1879) [enska] Maxwell Montes

Maxwellsgeil

[skýr.] geil í grisjuhring Satúrnusar, fannst á myndum sem teknar voru úr geimflauginni Voyager 1 árið 1980, kennd við skoska eðlisfræðinginn James Clerk Maxwell (1831-1879) [enska] Maxwell gap

Málarinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Pictor

mána-

[enska] Cynthian

máninn

-> tunglið

mánuður

[dæmi] (sólbundinn) tunglmánuður, stjarnbundinn tunglmánuður, hvarfmánuður, jarðnándarmánuður, hnútamánuður [enska] month 

Me-stjarna

[skýr.] stjarna í litrófsflokki M sem sýnir bjartar ljómlínur vetnis (e=emission) [enska] Me star

meðalbrautarhorn

(á brautargöngu reikistjörnu) [skýr.] segir til um það hve langt reikistjarnan væri komin frá sólnándarstað, séð frá sólu, hefði reikistjarnan hreyfst með jöfnum hraða (meðalhraða sínum) [enska] mean anomaly

meðalflóðbið

-> hafnartími

meðalhádegi

[enska] mean noon

meðalhliðrun

(í hópi stjarna) [enska] mean parallax

meðalhreyfing

[skýr.] meðalhornhraði himinhnattar á sporbaug [enska] mean motion

meðalmiðbaugur

[skýr.] miðbaugur himins eins og hann væri ef hreyfing hans stjórnaðist eingöngu af pólveltu jarðar, en pólriðunnar gætti ekki [enska] mean equator

meðalsjávarborð

[enska] mean tide

meðalskaut

(himins) [skýr.] staða himinskautsins ef pólriðu jarðar gætti ekki [enska] mean pole

meðalsól

[skýr.] ímynduð sól sem fylgir meðalhreyfingu sólar á himni [enska] mean sun

meðalsólarhringur

[enska] mean solar day

meðalsóltími

[sh.] miðtími, meðaltími [skýr.] tími sem miðast við meðalsól, ólíkt sannur sóltími [enska] mean solar time [sh.] mean time

meðalstaða

(stjörnu) [skýr.] staða miðuð við meðalmiðbaug og meðalvorpunkt, séð frá miðju sólar, sbr. sýndarstaða og sönn staða [enska] mean place [sh.] mean position

meðalstjörnutími

[skýr.] stjörnutími sem miðast við stöðu meðalvorpunkts, ólíkt sannur stjörnutími [enska] mean sidereal time

meðalstjörnutími Greenwich

[enska] Greenwich Mean Sidereal Time (GMST)

meðaltími

-> meðalsóltími

meðalvorpunktur

[skýr.] vorpunktur eins og hann væri ef hreyfing hans stjórnaðist eingöngu af pólveltu jarðar, en pólriðunnar gætti ekki [enska] mean equinox

meðalþétta efnis

(í alheimi) [enska] mean density of matter

meðsog

(í strókum frá vetrarbrautum) [enska] entrainment

megaparsek

[skýr.] vegalengd, milljón parsek [enska] megaparsec (Mpc)

meginforsenda heimsfræðinnar

[enska] cosmological principle

megingeiri

(rafaldsloftnets) [enska] main beam [sh.] main lobe (of an antenna)

meginraðarmátun

[skýr.] aðferð til að ákvarða fjarlægð stjörnuþyrpingar með samanburði á meginröðum í Hertzsprung-Russell-línuritum [enska] main sequence fitting

meginröð

(stjarna) [skýr.] ferill í Hertzsprung-Russell-línuriti [enska] main sequence

meginstjarna

-> aðalstjarna

Meitillinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Caelum

merkjasönsun

[skýr.] aðferð til að leiðrétta vissar bjaganir í mæligögnum [enska] deconvolution

Merkúríus

[skýr.] innsta reikistjarna sólkerfisins [enska] Mercury

Messier

[skýr.] tilvísun í skrá Messiers um himinþokur (Messier catalogue) [enska] Messier (M)

Messiersskrá

-> þokuskrá Messiers

Meyjan

-> Mærin

Meyjarþyrpingin

[skýr.] risastór þyrping vetrarbrauta í meyjarmerki [enska] Virgo cluster

meysir (1)

[skýr.] tæki til að magna örbylgjur [enska] maser

meysir (2)

[skýr.] ferli í geimskýjum sem magnar örbylgjur á hliðstæðan hátt og meysistæki [enska] maser

miðbaugs-

[enska] equatorial lo.

miðbaugsbreidd

-> stjörnubreidd

miðbaugsbunga

[enska] equatorial bulge

miðbaugsflötur

[enska] equatorial plane

miðbaugshnit

(himinhnattar) [skýr.] hnit sem miðast við miðbaug himins [enska] equatorial coordinates

miðbaugslengd

-> stjörnulengd

miðbaugur

[enska] equator

miðbaugur himins

[enska] celestial equator

miðflóttaafl

-> miðflóttakraftur

miðflóttakraftur

[sh.] miðflóttaafl [enska] centrifugal force

miðganga

[enska] CMP [sh.] Central Meridian Passage

miðgeims-

[skýr.] milli stjarna í Vetrarbrautinni [enska] interstellar

miðgeimsdeyfing

[skýr.] ljóstap milli stjarna í Vetrarbrautinni vegna gleypingar og ljósdreifingar [enska] interstellar extinction

miðgeimsefni

[skýr.] efni milli stjarna í Vetrarbrautinni [enska] interstellar medium

miðgeimsgleyping

[skýr.] ljósgleyping í efni milli fastastjarnanna [enska] interstellar absorption

miðhvolf

[skýr.] rými milli heiðhvolfs og hitahvolfs í háloftum jarðar [enska] mesosphere

miðhvörf

[skýr.] efri mörk miðhvolfsins í háloftum jarðar [enska] mesopause

miðja Vetrarbrautarinnar

[enska] galactic centre

miðjuhábaugur

[skýr.] sá hábaugur himinhnattar sem liggur um kringluna miðja, séð frá jörð [enska] central meridian (CM)

miðjujöfnuður

[skýr.] sú flýting eða seinkun í brautargöngu himinhnattar, sem leiðir af miðskekkju brautarinnar [enska] equation of the centre

miðlínumyrkvi

[skýr.] sólmyrkvi þess háttar að miðlína skuggakeilunnar snertir jörð [enska] central eclipse

miðlægur kraftur

[skýr.] sem stefnir að eða frá miðpunkti [enska] central force

miðskakkur

[sh.] miðviks- [enska] eccentric

miðskekkja

[sh.] miðvik [enska] eccentricity

miðsóknarafl

-> miðsóknarkraftur

miðsóknarhröðun

[enska] centripetal acceleration

miðsóknarkraftur

[sh.] miðsóknarafl [enska] centripetal force

miðtími

-> meðalsóltími

miðtími Greenwich

[enska] Greenwich Mean Time [sh.] GMT

miðunarsjónauki

[sh.] stýrisjónauki [enska] guide telescope

miðunarstjarna

[enska] guide star

miðvik

-> miðskekkja

miðviks-

-> miðskakkur

miðviksbrautarhorn

[skýr.] óbeinn mælikvarði á fjarlægð reikistjörnu frá sólnándarstað [enska] eccentric anomaly

Miesdreifing

[skýr.] dreifing ljóss í geimnum eða lofthjúpi jarðar af völdum agna sem eru svipaðrar stærðar og öldulengd ljóssins. Kennd við þýska eðlisfræðinginn Gustav Mie (1868-1957). Dæmi: blámáni [enska] Mie scattering

Mikilveggur

[skýr.] safn vetrarbrauta sem allar eru í svipaðri fjarlægð frá jörðu; nær yfir stórt svæði á himninum [enska] Great Wall

Miklahrun

[sh.] Heljarhrun [skýr.] heimsendir í heimsfræðikenningum [enska] Big crunch

miklahvellskenningin

[enska] Big bang theory [skýr.] fræðikenning um alheiminn

Miklidragi

[skýr.] gríðarlegt samsafn vetrarbrauta og hulduefnis í stjörnumerkinu Mannfáki [enska] Great Attractor

Miklihvellur

[skýr.] upphaf alheims í heimsfræðikenningu [enska] Big bang

Milankovitssveiflur

[skýr.] sveiflur í möndulhalla jarðar og brautarstikum jarðbrautar, sem hugsanlega valda ísöldum, kenndar við Júgóslavann Milutin Milankovic (1879-1958) [enska] Milankovic cycles

millimetrastjörnufræði

[skýr.] rafaldsstjörnufræði sem nýtir geislun með öldulengd frá 1 til 10 mm [enska] millimetre-wave astronomy

millimyrkvi

[skýr.] þegar daufari stjarnan í myrkvatvístirni gengur fyrir þá bjartari, ólíkt aðalmyrkvi [enska] primary eclipse

millistreymi massa

[enska] mass transfer

millitif

(í geislun frá tifstjörnu) [enska] interpulse

milljarður

[skýr.] upprunalega merkingin, milljón milljónir, er nú sjaldséð í enskum textum um stjörnufræði [enska] billion

Millskrossloftnet

-> víxlunarkross Mills

minnka

-> þverra

minnkandi tungl

-> þverrandi tungl

misgengi

[skýr.] óregla í göngu himinhnattar, frávik frá jafnri hreyfingu vegna miðskekkju brautarinnar og áhrifa frá öðrum hnöttum [dæmi] miðjujöfnuður, lengdarvik, lengdarbrigði, árjöfnuður [enska] inequality 

misleitni

[enska] heterogeneity

misleitur

[enska] heterogeneous

mismunarhraði

[sh.] afstæður hraði, frávikshraði [skýr.] [enska] peculiar velocity

mismunarhreyfing (1)

[sh.] afstæð hreyfing, frávikshreyfing (stjörnu) [skýr.] hreyfing stjörnu í geimnum miðað við safn nálægra stjarna [enska] peculiar motion

mismunarhreyfing (2)

[sh.] afstæð hreyfing, frávikshreyfing (stjörnu) [skýr.] eiginhreyfing stjörnu að frádreginni hreyfingu sólar eða annars viðmiðs.[enska] peculiar motion

mismunarhreyfing (3)

[sh.] afstæð hreyfing, frávikshreyfing (vetrarbrautar) [skýr.] frávik vetrarbrautar frá útþensluhraða alheims [enska] peculiar motion

mismunasnúningur

[enska] differential rotation

míeind

[enska] muon

Mírustjarna

[skýr.] kennd við breytistjörnuna Míru [enska] Mira star

mjógeisli

[skýr.] lýsir stefnuvirkni rafaldssjónauka, ólíkt blævængsgeisli [enska] pencil beam

MK-stjörnuflokkunin

[sh.] Yerkes-stjörnuflokkunin [skýr.] flokkun eftir litrófseinkennum, kennd við bandarísku stjörnufræðingana William W. Morgan (1906-1994), Philip C. Keenan (1908-) við Yerkes-stjörnustöðina. Ein útgáfa þessarar flokkunar (MKK classification) er einnig kennd við þriðja höfundinn, Edith Kellman (1911-) [enska] Morgan-Keenan classification [sh.] MK-classification, Yerkes classification

morgunstjarna

[skýr.] björt stjarna á morgunhimni, einkum Venus þegar hún er vestan við sól [enska] morning star

móðurhnöttur

-> aðalstjarna

mótun

(sjónglers eða spegils í sjónauka) [enska] figuring

múrbogi

-> veggbogi

múrkvaðrantur

-> veggkvaðrantur

myndbjögunarmörk

[skýr.] hornmál stærstu myndar sem er óbjöguð af tíbrá andrúmsloftsins, venjulega nokkrar bogasekúndur [enska] isoplanatic angle

myndbreytir

[skýr.] myndmagnari sem gerir innrautt ljós eða röntgengeisla sýnilega [enska] image converter

myndeind

[sh.] myndeining, díll [skýr.] minnsta eining í myndum sem kallaðar eru fram með rafeindabúnaði [enska] pixel

myndeining

-> myndeind

myndflaga

[sh.] ljósflaga [skýr.] ljósnæm kísilflaga [enska] charge coupled device (CCD)

myndflatarsveigja

[enska] curvature of field

myndflötur

-> brenniflötur

myndhnitakerfi

 [enska] world coordinate system (WCS)

Myndhöggvarinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Sculptor

myndlampi

-> myndtökulampi

myndmagnari

[enska] image intensifier [sh.] image tube

myndstuðlaaðferð

[enska] plate constants method

myndtökulampi

[sh.] myndlampi [enska] camera tube

myndun atómkjarna

-> kjarnamyndun

myndvíkkun við jarðsnúning

[skýr.] aðferð til sjónopsföldunar rafaldssjónauka [enska] earth-rotation synthesis

myrkuraðlögun

[enska] dark adaptation

myrkvaár

[skýr.] tíminn sem það tekur jörð að fara einn hring um sólu miðað við rishnút (eða sighnút) tunglbrautarinnar, um 347 dagar [enska] eclipse year

myrkvahringurinn

-> demantshringurinn

myrkvakvarði Danjons

[skýr.] mælikvarði á endurskin tungls í tunglmyrkva, kenndur við franska stjörnufræðinginn André Danjon (1890-1967) [enska] Danjon scale

myrkvamörk

[skýr.] segja til um, hve nærri hnútpunkti tunglbrautar sól og tungl þurfa að vera til að sólmyrkvi eða tunglmyrkvi geti orðið [enska] ecliptic limits

myrkvastig

(sólmyrkva eða tunglmyrkva) [skýr.] segir til um það hve mikið af sól eða tungli er hulið í myrkva [enska] magnitude (of an eclipse)

myrkvastjarna

[skýr.] tvístirni þar sem önnur stjarnan gengur fyrir hina, séð frá jörðu [enska] eclipsing variable [sh.] eclipsing binary

myrkvaöld

-> saros

myrkvi

[enska] eclipse

myrköld

[skýr.] tímaskeið snemma í þróun alheims meðan myrkur ríkti [enska] dark ages

mýri

[skýr.] dröfnótt svæði á tunglinu eða reikistjörnu [enska] palus

mæld hliðrun

(fastastjörnu) [skýr.] árleg hliðrun fengin með beinum mælingum á stöðu stjörnunnar [enska] trigonometric parallax

mælinet

(á ljósmyndaplötu) [enska] réseau

mælitvístirni

[skýr.] þar sem önnur stjarnan er ósýnileg en hin sýnir mælanlega hreyfingu á himni vegna áhrifa þeirrar ósýnilegu [enska] astrometric binary

Mærin

[sh.] Meyjan [skýr.] stjörnumerki [enska] Virgo

mætti

[enska] potential

mögnun

[enska] gain

möndull

[sh.] ás [enska] axis

möndulsnúningstími

[enska] axial period

möndulvelta

-> pólvelta

möttull

(jarðar) [enska] mantle

N

N-vetrarbraut

[skýr.] tegund vetrarbrauta í flokkunarkerfi Morgans, einkennist af björtum kjarna (e. nucleus) [enska] N galaxy

Naðurvaldi

[skýr.] stjörnumerki [enska] Ophiuchus

Naglers-augngler

[skýr.] tegund augnglera sem hefur mjög gleitt sjónhorn, kennd við bandaríska sjóntækjafræðinginn Albert H. Nagler (1935-) [enska] Nagler [sh.] Nagler eyepiece

nakin sérstæða

[skýr.] sérstæða án sjóndeildar, fyrirbæri sem kenningin um sjónbann virðist útiloka [enska] naked singularity

Nasmyths-myndflötur

[skýr.] myndflötur sem fæst með því að nota aukaspegil í sjónauka á lóðstilltum fæti til að varpa mynd til hliðar eftir lárétta snúningsásnum. Kenndur við breska verkfræðinginn James Nasmyth (1808-1890) [enska] Nasmyth focus

Nautið

[sh.] Tarfurinn [skýr.] stjörnumerki [enska] Taurus

nándarmælir

[sh.] afstöðumælir [skýr.] tæki til að mæla hornbil eða afstöðuhorn þéttstæðra stjarna á himni. Dæmi: þráðamælir [enska] micrometer

nándarstaða

[skýr.] nálægasta staða hnattar á braut um annan hnött [enska] periapsis [sh.] pericenter

neðri þverganga

(himinhnattar) [skýr.] þegar himinhnöttur fer yfir hádegisbaug lengst frá hvirfilpunkti [enska] lower transit

nemi

[enska] detector

Neptúnus

[enska] Neptune

Netið

[skýr.] stjörnumerki [enska] Reticulum

Newtonssjónauki

[skýr.] tegund spegilsjónauka, kennd við enska stærðfræðinginn og eðlisfræðinginn Isaac Newton (1642-1727) [enska] Newtonian telescope

nifteind

[enska] neutron

nifteindastjarna

[enska] neutron star

nifteindaöng

[skýr.] efnisástand þar sem þéttleikinn er svo mikill að nifteindum verður ekki þjappað frekar saman. Slíkt ástand ríkir í iðrum nifteindastjarna [enska] neutron degeneracy

níundarkvarði

[enska] vernier

Norður-Ameríkuþokan

[skýr.] ljómþoka í stjörnumerkinu Svaninum [enska] North America Nebula

Norðurkórónan

[skýr.] stjörnumerki [enska] Corona Borealis, Northern Crown

Norðurkrossinn

[skýr.] samstæða fimm björtustu stjarnanna í stjörnumerkinu Svaninum [enska] Northern Cross

norðurljós

[enska] aurora borealis

norðurljósabelti

[skýr.] þar sem tíðni norðurljósa er mest [enska] auroral zone

norðurljósahviða

[enska] auroral substorm [sh.] substorm

norðurljósakóróna

[enska] auroral corona

norðurljósakragi

-> norðurljósasveigur

norðurljósaperlur

[skýr.] lárétt blettaröð í norðurljósum [enska] auroral beads

norðurljósarof

[skýr.] umbrot í upphafi norðurljósahviðu [enska] auroral breakup

norðurljósasveigur

[sh.] norðurljósakragi [skýr.] sveigur sem norðurljósin mynda umhverfis segulskaut jarðar á hverjum tíma [enska] auroral oval

norðurpólfirð

[enska] north polar distance

norðurpóll himins

[enska] north celestial pole

norðurpóll Vetrarbrautarinnar

[enska] north galactic pole

norðurpunktur

(á sjóndeildarhring) [enska] north point

norðurspori Vetrarbrautarinnar

[enska] north galactic spur

Norðurstjarnan

[sh.] Pólstjarnan [enska] North Star, Polaris

Norræni sjónaukinn

[skýr.] sjónauki á eynni La Palma í Kanaríeyjaklasanum [enska] Nordic Optical Telescope (NOT)

núllbaugur

(landfræðilegrar lengdar) [skýr.] nú lengdarbaugur Greenwich [enska] prime meridian

Nyrðri kolapokinn

[skýr.] skuggaþoka í stjörnumerkinu Svaninum. Sbr. Kolapokinn [enska] Northern Coalsack

nýi stíll

-> gregoríanska tímatalið

Nýja himinþokuskráin

[skýr.] (útg. 1888) [enska] New General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars (NGC)

nýstirni

-> skæra

Nýtæknisjónaukinn

[skýr.] sjónauki í stjörnustöð Evrópulanda í Chile, fyrsti stóri sjónaukinn sem hagnýtti viðbragðssjóntækni [enska] New Technology Telescope (NTT)

næmi

[enska] sensitivity

næmijöfnun myndflögu

[skýr.] leiðrétting á misræmi í svörun mismundandi hluta myndflögu [enska] flat-field correction

nær-innroði

[skýr.] sá hluti innrauða litrófsins sem næstur er sýnilegu ljósi [enska] near infrared

nær-útblámi

[skýr.] sá hluti útbláa litrófsins sem næstur er sýnilegu ljósi [enska] near ultraviolet

nærgeims-

[skýr.] innan sólkerfisins [enska] interplanetary

nærgeimsefni

[enska] interplanetary medium

nærgeimsryk

[enska] interplanetary dust

nærgeimstíbrá

[enska] interplanetary scintillation

nærgengill

[enska] near-earth object (NEO) [sh.] earthgrazer [skýr.] smástirni eða halastjarna sem gengur nærri jörðu. Sjá einnig nærstirni

nærgler

(í augngleri sjóntækis) [skýr.] glerið næst auganu [enska] eyelens

nærpunktur

[skýr.] brautarstaður næst þyngdarmiðju, t.d. í tvístirni, gagnstætt fjarpunktur [enska] pericentre

nærstirni

[enska] near-earth asteroid (NEA), earth-grazer [skýr.] smástirni sem gengur nærri jörðu. Nærstirni skiptast í þrjá flokka, Apolló-smástirni, Aten-smástirni, og Amor-smástirni

nærtvinnað tvístirni

[skýr.] hálftvinnað tvístirni sem nálgast það að vera samtvinnað [enska] near-contact binary

næturljómi

-> loftljómi

O

O-stjörnufélag

[sh.] OB-stjörnufélag [skýr.] laustengdur hópur stjarna í litrófsflokkum O og B [enska] O-association [sh.] OB-association

OB-stjörnufélag

-> O-stjörnufélag

Ofninn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Fornax

ofurhraði

[skýr.] hraði sem nálgast ljóshraðann svo að taka þarf tillit til afstæðisáhrifa [enska] relativistic velocity

ofursegla

[skýr.] gríðarlega segulmögnuð tifstjarna (nifteindastjarna) [enska] magnetar

ofurstrengjafræði

[skýr.] kenning í öreindafræði [enska] superstring theory

okstaða

-> raðstaða

Olbersþversögn

[skýr.] þversögn sem felst í því að næturhiminninn skuli ekki vera bjartur; kennd við þýska lækninn og stjörnufræðinginn Heinrich Olbers (1758-1840) [enska] Olbers' paradox

Oorts-jöfnur

(um hreyfingar stjarna í Vetrarbrautinni) [skýr.] jöfnur kenndar við hollenska stjörnufræðinginn Jan Hendrik Oort (1900-1992) [enska] Oort's formulae

Oorts-stuðlar

(í Oorts-jöfnum) [enska] Oort's constants

Oortsský

[skýr.] ský geimgrýtis umhverfis sólkerfið, hugsanlegt forðabúr halastjarna, kennt við hollenska stjörnufræðinginn Jan Hendrik Oort (1900-1992) [enska] Oort cloud

opinn alheimur

[skýr.] óendanlegur alheimur í eilífri útþenslu [enska] open universe

Oppenheimer-Volkoff-mörk

[skýr.] hámarksmassi sem nifteindastjarna getur borið án þess að falla saman í svarthol. Kennd við bandaríska eðlisfræðinginn Robert Oppenheimer (1904-1967) og rússnesk-kanadíska eðlisfræðinginn George Volkoff (1914-) [enska] Oppeneimer-Volkoff limit

orkuburður

[enska] energy transport

orkugeymd

-> varðveisla orku

orkuhvolf

(svarthols) [enska] ergosphere

orkuþrep

(í atómi) [enska] energy level

ormasmuga

[skýr.] fræðileg smuga milli tveggja staða í tímarúmi [enska] wormhole

ortíkon-myndlampi

(í sjónvarpsmyndavél) [enska] image orthicon

Osmatilraunin

[skýr.] fyrsta tilraunin til að hlusta eftir útvarpsmerkjum frá vitsmunaverum í geimnum (1960) [enska] Ozma project

Ó

óðalsmæri

[skýr.] skilflötur vegna hugsanlegrar veilu í tímarúminu [enska] domain wall

óðaþensluheimur

[skýr.] alheimslíkan sem gerir ráð fyrir óðaþensluskeiði í bernsku alheimsins [enska] inflationary universe

óðaþensluskeið

[skýr.] hugsanlegt skeið í bernsku alheimsins [enska] inflationary era

óeiginleg breytistjarna

[dæmi] myrkvastjarna, sporvölubreyta [skýr.] stjarna sem breytir birtu vegna ytri kringumstæðna en ekki vegna innri orsaka. Gagnstætt eiginleg breytistjarna [enska] extrinsic variable

Ófreskjan

[skýr.] auknefni á myrkvastjörnunni Algol (Beta í stjörnumerkinu Perseifi) [enska] Demon Star

ógagnsæi

-> ljósdeyfni

ógagnsær

-> ljósdeyfinn

ókyrr sól

[enska] active sun

ókyrrt svæði

(á sól) [enska] active region

Ólympsfjall

(á Mars) [skýr.] stærsta þekkta eldfjall í sólkerfinu [enska] Olympus Mons

ólýst mynd

[skýr.] mynd sem tekin er án lýsingar til að kanna svörun einstakra díla í myndflögu þegar utanaðkomandi áreiti er í lágmarki [enska] dark frame

Ómegaþokan

[skýr.] ljómþoka í bogmannsmerki [enska] Omega nebula [sh.] Swan nebula, Horseshoe nebula

óra kv.

[sh.] áramilljarður [enska] aeon [sh.] eon

órafað vetnisský

[enska] H-I region

óravegsmælingar

[skýr.] víxlunarmælingar með rafaldssjónaukum sem eru mjög langt hver frá öðrum [enska] Very Long Baseline Interferometry (VLBI)

Óravegsnetið

[skýr.] bandarískt kerfi rafaldssjónauka [enska] Very Long Baseline Array (VLBA)

óregluleg breytistjarna

[enska] irregular variable

óregluleg vetrarbraut

[enska] irregular galaxy

Óríon

[sh.] Veiðimaðurinn, Risinn [skýr.] stjörnumerki [enska] Orion

Óríon-stjörnufélagið

[skýr.] O-stjörnufélag í Óríon-þokunni [enska] Orion association

Óríonítar

[skýr.] loftsteinadrífa kennd við stjörnumerkið Óríon [enska] Orionids

Óríonsarmur

[skýr.] þyrilarmur í Vetrarbrautinni [enska] Orion arm

Óríonþokan

[sh.] Sverðþokan [skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Óríon [enska] Orion nebula

ósonlagið

(í gufuhvolfi jarðar) [enska] ozonosphere [sh.] ozone layer

ótvinnað tvístirni

[skýr.] þar sem bilið milli stjarnanna er meira en svo, að efni streymi milli þeirra [enska] detached binary

óverminn

-> innrænn

óvermisgeislun

[skýr.] geislun sem stafar ekki af hita hlutar og er ekki eins og algeislun, gagnstætt hitageislun [enska] nonthermal emission

óþekkta reikistjarnan

-> tíunda reikistjarnan

P

p-ferli

[skýr.] kjarnahvörf sem mynda þunga atómkjarna í sprengistjörnum [enska] p-process

paktar

[skýr.] "aldur" tungls á nýársdag, hjálpartala við páskareikning [enska] epact

Palomarsjónaukinn

[skýr.] sjónauki á Palomarfjalli í Kaliforníu, sá stærsti í heimi frá 1948 til 1975 [enska] Hale telescope [sh.] Palomar telescope

Paradísarfuglinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Apus

parmyndun

[sh.] tvenndarmyndun [skýr.] myndun rafeindar og jáeindar [enska] pair production

parsek

[skýr.] fjarlægðareining [enska] parsec (pc)

Páfuglinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Pavo

Pegasus

[sh.] Vængfákurinn [skýr.] stjörnumerki [enska] Pegasus

perlur Bailys

[skýr.] þar sem örlar fyrir sól við tunglröndina í sólmyrkva. Kenndar við enska stjörnuáhugamanninn Francis Baily (1774-1844) [enska] Baily's beads

Perseifsarmur

-> Perseusararmur

Perseifur

-> Perseus

Perseus

[sh.] Perseifur [skýr.] stjörnumerki [enska] Perseus

Perseusararmur

[sh.] Perseifsarmur [skýr.] þyrilarmur í Vetrarbrautinni [enska] Perseus arm

Persítar

[skýr.] loftsteinadrífa [enska] Perseids

Piparfuglinn

-> Túkaninn

píeind

[enska] pion

Planckslengd

[skýr.] lengdarsvið þar sem þyngdareindakenningin gildir, um það bil 10^-35 m [enska] Planck length

Plancksskeið

[skýr.] örstutt skeið við upphaf alheims samkvæmt Miklahvellskenningu [enska] Planck era

Plancksstuðull

[skýr.] hlutfallið milli orku og tíðni ljóseindar, kennt við þýska eðlisfræðinginn Max Planck (1858-1947) [enska] Planck constant

Planckstími

[skýr.] þegar Plancksskeiði lýkur, 10^-43 sekúndum eftir upphaf alheims samkvæmt Miklahvellskenningu [enska] Planck time

platónskt ár

[skýr.] pólveltutími jarðar, um 26000 ár. Upphaflega notað um þann tíma sem talið var að það tæki allar stjörnur himinsins að renna sitt skeið á festingunni og komast aftur í upphafsstöðu, kennt við Grikkjann Platon (428-348 f. Kr.) [enska] Platonic year

pláneta

-> reikistjarna

plánetuhringur

[sh.] reikistjörnuhringur [skýr.] hringur umhverfis reikistjörnu, t.d. Satúrnus [enska] planetary ring

Plútó

[skýr.] reikistjarna [enska] Pluto

plútóstirni

[skýr.] reikistirni, nánar tiltekið útstirni sem gengur um sólu eftir braut sem líkist braut Plútós, þ.e. umferðartíminn tengist umferðartíma Neptúnusar í hlutfallinu 3:2 [enska] Plutino

Plössl-augngler

[skýr.] ein tegund augnglera, kennd við austurríska sjóntækjafræðinginn Simon Plössl (1794-1868) [enska] Plössl [sh.] Plössl eyepiece

Pogsonskvarði

[skýr.] birtukvarði kenndur við enska stjörnufræðinginn Norman Robert Pogson (1829-1891) [enska] Pogson scale

Poynting-Robertson-hrif

[skýr.

] áhrif sólarljóss á hreyfingu örsmárra agna í geimnum, kennd við enska eðlisfræðinginn John Henry Poynting (1852-1914) og bandaríska eðlisfræðinginn Howard Percy Robertson (1903-1961) [enska] Poynting-Robertson effect

pólás

(sjónauka) [enska] polar axis

pólbraut

(gervitungls) [enska] polar orbit

pólfirð

(staðar eða stjörnu) [enska] colatitude, polar distance

pólfletja

[skýr.] mælikvarði á frávik hnattar frá kúlulögun [enska] oblateness [sh.] flattening

pólflæði

[skýr.] gasstreymi frá nýmyndaðri stjörnu [enska] bipolar flow

pólflæðisþoka

[skýr.] útstreymi efnis frá nýmyndaðri stjörnu [enska] bipolar nebula

pólflöt snúðvala

[sh.] flattur sporvölusnúður [enska] oblate spheroid

pólhetta

[sh.] heimskautshetta [skýr.] íshetta á jörðinni eða Mars [enska] polar cap

pólhreyfing

[skýr.] hreyfing jarðmöndulsins miðað við yfirborð jarðar [enska] polar motion

pólhverfur

[skýr.] um himinhnött sem aldrei sest [enska] circumpolar

pólkollur

(á sjónaukafæti) [enska] equatorial head

póll

[sh.] skaut [enska] pole

pólrangl

-> Chandlersreik

pólriða

(jarðar) [enska] nutation

pólstillt stæði

[sh.] pólstilltur fótur (sjónauka) [enska] equatorial mounting

pólstilltur

[enska] equatorial lo.

pólstilltur fótur

-> pólstillt stæði

pólstilltur sjónauki

[skýr.] sjónauki á pólstilltu stæði (fæti) [enska] equatorial .

pólstjarna

[enska] pole star

Pólstjarnan

[sh.] Norðurstjarnan [enska] Polaris

Pólstjörnuröðin

[skýr.] valdar stjörnur til viðmiðunar við ákvörðun birtustigs [enska] North Polar Sequence

pólvelta

[sh.] möndulvelta (jarðar) [enska] precession

pólvelta af völdum reikistjarna

[sh.] framsókn af völdum reikistjarna [enska] planetary precession

pólvelta af völdum sólar og tungls

-> framsókn af völdum sólar og tungls

Pólverðirnir

[skýr.] stjörnurnar Beta og Gamma í stjörnumerkinu Litlabirni [enska] Guardians

Pólvísar

[skýr.] tvær stjörnur í Karlsvagninum sem vísa á Pólstjörnuna [enska] Pointers

Proxíma í Mannfáki

[skýr.] sú fastastjarna sem næst er sólu [enska] Proxima Centauri

Prókíon

[skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Litlahundi [enska] Procyon

punktlind

(í rafaldsstjörnufræði) [skýr.] lind sem er of lítil til að stærðin mælist, gagnstætt víðlind [enska] point source

Purkinjehrif

[skýr.] breyting á litnæmi í daufu ljósi, kennd við tékkneska náttúrufræðinginn Johannes Purkinje (1787-1869) [enska] Purkinje effect

púðabjögun

(myndar í sjóntæki) [enska] pincushion distortion

R

r-ferli

[skýr.] hratt ferli kjarnabreytinga sem gleypa nifteindir (r=rapid), gagnstætt s-ferli [enska] r-process

raðstaða

[sh.] okstaða [skýr.] þegar sól, jörð og tungl (eða reikistjarna) mynda beina línu eða því sem næst [enska] syzygy

rafað vetnisský

[enska] H-II region

rafald

[skýr.] tæki til að senda eða taka á móti rafaldsbylgjum (útvarpsbylgjum) [enska] radio

rafaldsbylgja

[sh.] útvarpsbylgja [enska] radio wave

rafaldsdulstirni

[skýr.] dulstirni sem sendir frá sér rafaldsbylgjur [enska] quasi-stellar radio source

rafaldsflaut

[skýr.] flaututónar sem stundum greinast með rafaldssjónaukum og stafa frá fjarlægum eldingum [enska] whistler

rafaldsgluggi

[sh.] útvarpsgluggi (í gufuhvolfi jarðar) [skýr.] bylgjusvið þar sem rafaldsbylgjur komast í gegn og ná til yfirborðs jarðar [enska] radio window

rafaldslind

[enska] radio source

rafaldslínunemi

[skýr.] rafaldsviðtæki hannað til að nema tiltekin, þröng bylgjusvið [enska] line receiver

rafaldsloftsteinn

[skýr.] loftsteinn sem veldur mælanlegu endurkasti rafaldsbylgna frá fjarlægum sendi [enska] radio meteor

rafaldsmynd

[skýr.] mynd úr rafaldssjónauka [enska] radiograph

rafaldssjónauki

[sh.] útvarpssjónauki [enska] radio telescope

rafaldssólriti

[skýr.] tæki til að kortleggja rafaldsbylgjur frá yfirborði sólar [enska] radioheliograph

rafaldsstjörnufræði

[sh.] útvarpsstjörnufræði [enska] radio astronomy

rafaldsstjörnukort

[enska] radio map

rafaldstvennd

-> tvöföld rafaldslind

rafaldsvetrarbraut

[sh.] útvarpsvetrarbraut [enska] radio galaxy

rafaldsvíxlunarmælir

[enska] radio interferometer

rafalskenning

[skýr.] um orsök segulsviðs jarðar og himinhnatta [enska] dynamo theory

rafeind

[enska] electron

rafeindahiti

[skýr.] það hitastig sem samsvarar mældri orku rafeinda, hvort sem orkan stafar af varma eða ekki [enska] electron temperature

rafeindamyndavél

[enska] electronographic camera

rafeindarstökk

(í atómi) [enska] transition

rafeindarvolt

[enska] electronvolt

rafeindaöng

[skýr.] efnisástand þar sem þéttleikinn er svo mikill að rafeindum verður ekki þjappað frekar saman. Slíkt ástand ríkir í iðrum hvítra dverga [enska] electron degeneracy

rafeiningargeislun

[skýr.] geislun sem myndast þegar fareindir (jónar) sameinast frjálsum rafeindum [enska] recombination-line emission

rafeiningarlína

(í litrófi) [skýr.] ljómlína sem stafar af sameiningu fareinda (jóna) og frjálsra rafeinda [enska] recombination line

rafeiningarstund

(í heimsfræði) [skýr.] sameiningarstund rafeinda og róteinda skömmu eftir Miklahvell, en jafnframt skilnaðarstund efnis og geislunar í alheiminum [enska] recombination epoch [sh.] decoupling era

rafgas

[skýr.] jónað gas [enska] plasma

rafgasshvolf

[skýr.] rými yst í gufuhvolfi jarðar [enska] plasmasphere

rafhvolf

[enska] ionosphere

rafi

-> jón

rafmæld birta

(stjörnu) [enska] photoelectric magnitude

rafsegulbylgja

[enska] electromagnetic wave

rafsegulgeislun

[enska] electromagnetic radiation

rafsegulróf

[enska] electromagnetic spectrum

rakleið

[sh.] gagnvegur [skýr.] stysta leið milli tveggja punkta þegar tilteknum skilyrðum er fullnægt [enska] geodesic

Ramsdens-augngler

[skýr.] ein tegund augnglera, kennd við enska sjónaukasmiðinn Jesse Ramsden (1735-1800) [enska] Ramsden eyepiece

Ramsdenshringur

-> ljósháls

randdropi

[skýr.] ljósfyrirbæri sem sést þegar Venus fer fyrir sól [enska] black drop

ratsjárstjörnufræði

[enska] radar astronomy

rauðauki

[skýr.] breyting á litvísi stjörnu vegna þess að ljósið frá stjörnunni hefur farið gegnum geimgas [enska] colour excess

rauður dvergur

[skýr.] algengasta tegund stjarna, en lítt áberandi [enska] red dwarf

rauður risi

[skýr.] stjarna á síðari stigum þróunar, eftir að hún hefur þanist út og yfirborðið kólnað [enska] red giant

rauðvik

(í litrófi) [skýr.] hliðrun litrófslína í átt að hinum rauða enda litrófsins [enska] redshift

raufagreiða

[skýr.] áhald sem klýfur ljós í liti um leið og það hleypir því í gegn, sbr. speglunargreiða [enska] transmission grating

raufarhleri

(í hvolfþaki stjörnuturns) [enska] shutter

Rayleighsmörk

[skýr.] fræðileg skerputakmörk sjónauka sem hefur tiltekið þvermál. Kennd við enska eðlisfræðinginn Rayleigh lávarð (1842-1919). Sbr. Dawesmörk [enska] Rayleigh criterion [sh.] Rayleigh limit

Rayleighstvístrun

(ljóss) [skýr.] tvístrun ljósgeisla sem rekast á agnir sem eru miklu minni en bylgjulengd ljóssins. Kennd við enska eðlisfræðinginn Rayleigh lávarð (1842-1919) [enska] Rayleigh scattering

rák

(á yfirborði tungls) [enska] rille

reginflötur

[skýr.] fjarþyrpingaflötur,  flötur sem fjarlægar stórþyrpingar vetrarbrauta virðast hópast að [enska] supergalactic plane

reginhnit

[skýr.] fjarþyrpingahnit, hnitakerfi sem miðast við dreifingu fjarlægra stórþyrpinga af vetrarbrautum [enska] supergalactic coordinates

reginmiðbaugur

[skýr.] miðbaugur í hnitakerfi sem miðast við dreifingu fjarlægra stórþyrpinga af vetrarbrautum og fellur saman við reginflöt [enska] supergalactic equator

Reginramminn

[skýr.] bandarískur rafaldssjónauki [enska] Very Large Array (VLA)

reginrisi

[skýr.] stjarna í flokki allra stærstu stjarna [enska] supergiant

Reginsjónaukinn

[skýr.] samstæða fjögurra stórra sjónauka og tveggja minni á fjallinu Paranal í Chile. Tilheyrir stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli (ESO) [enska] Very Large Telescope (VLT)

reginvöluþoka

-> cD-stjörnuþoka

reginþyrping

(vetrarbrauta) [enska] supercluster

Regnhafið

(á tunglinu) [enska] Mare Imbrium

Regnstirnið

[skýr.] stjörnuþyrping í nautsmerki [enska] Hyades

Regúlus

[skýr.] stjarna í ljónsmerki [enska] Regulus

reikisteinakenning

[skýr.] um myndun reikistjarna úr reikisteinum [enska] planetesimal theory

reikisteinn (2)

[sh.] geimgrýti [enska] meteoroid

reikisteinn (2)

[sh.] hröngull [skýr.] einn af óteljandi hnullungum sem urðu til við þéttingu efnisþoku sem reikistjörnurnar mynduðust úr; byggingarefni reikistjörnu [enska] planetesimal

reikistirni

[skýr.] efnisklumpur sem gengur um sólu, mun minni en hinar þekktari reikistjörnur og sjaldnast hnattlaga. Reikistirnin skiptast í smástirni og útstirni [enska] minor planet

reikistjarna

[skýr.] gagnstætt minor planet [enska] major planet

reikistjarna

[sh.] pláneta [enska] planet

reikistjörnufræði

[enska] planetology

reikistjörnuhringur

-> plánetuhringur

rekrit

[skýr.] mynd sem fæst þegar snúningur jarðar er látinn sjá um að breyta stefnu rafaldssjónauka [enska] drift scan

rennihólkur

(í sjónauka) [enska] draw tube

reyndarbirta

[skýr.] mælikvarði á ljósafl stjörnu; birtustig (sýndarbirta) stjörnunnar ef hún væri 10 parsek (um 32,6 ljósár) frá jörðu. Þegar um smástirni er að ræða er viðmiðunarfjarlægðin 1 stjarnfræðieining. Ólíkt sýndarbirta [enska] absolute magnitude

reyndartunglvik

[skýr.] breyting á ásýnd tungls séð frá jörðu vegna óreglu í möndulsnúningi tunglsins, gagnstætt sýndartunglvik [enska] physical libration

reyndartvístirni

[skýr.] þar sem stjörnurnar ganga hvor um aðra, gagnstætt sýndartvístirni [enska] physical double

rétt brautarhorn

[skýr.] mælikvarði á fjarlægð reikistjörnu frá sólnándarstað, séð frá sólu [enska] true anomaly

réttstrendingur

[skýr.] rétthyrndur glerstrendingur sem snýr mynd í sjónauka um 180° svo að hún sjáist rétt, en ekki á hvolfi [enska] Porro prism

Riddaraþokan

[skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Óríon [enska] Horsehead nebula

ris

[sh.] uppkoma, upprás (himinhnattar) [enska] rising

risareikistjarna

[skýr.] reikistjarna á borð við Júpíter í okkar sólkerfi eða öðrum sólkerfum [dæmi]  Satúrnus, Úranus, Neptúnus [enska] giant planet, Jovian planet

risastjarna

[enska] giant [sh.] giant star

risastjörnugreinin

(í Hertzsprung-Russel línuriti) [enska] giant branch

risastór sporvöluþoka

[enska] supergiant elliptical

risastórt sameindaský

[skýr.] geimskýjategund, helsti myndunarstaður stjarna [enska] giant molecular cloud (GMC)

risavöluþoka

-> D-stjörnuþoka

rishnútslengd

[skýr.] einn af brautarstikum himinhnattar [enska] longitude of the ascending node

rishnútur

[skýr.] þar sem braut himinhnattar á norðurleið sker viðmiðunarflöt, gagnstætt descending node [enska] ascending node

Risinn

-> Óríon

Ritchey-Chrétien-sjónauki

[skýr.] sérstök gerð Cassegrain-spegilsjónauka, kennd við bandaríska stjörnufræðinginn George Ritchey (1864-1945) og franska sjóntækjafræðinginn Henri Chrétien (1879-1956) [enska] Ritchey-Chrétien telescope

Rígel

[skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Óríon [enska] Rigel

Roche-geiri

[sh.] Roche-hol [skýr.] rými umhverfis stjörnu í tvístirni, takmarkað af jafnmættisfleti gegnum jafnvægispunktinn milli stjarnanna. Kennt við franska stærðfræðinginn Edouard Albert Roche (1820-1883) [enska] Roche lobe

Roche-hol

-> Roche-geiri

Roche-mörk

[skýr.] minnsta fjarlægð tungls frá reikistjörnu, eigi það ekki að sundrast vegna flóðkrafta. Kennd við franska stærðfræðinginn Edouard Albert Roche (1820-1883) [enska] Roche limit

roðnun

(ljóss) [skýr.] litbreyting ljóss við ferð gegnum geimefni [enska] reddening

rosabaugur

-> ljósbaugur

rófbrigðastjarna

[enska] peculiar star

rófgreining

[enska] spectroscopy

rófgreinir

[enska] spectrometer

róflínu-sólmyndavél

[enska] spectroheliograph

róflínumynd af sól

[skýr.] mynd tekin með róflínu-sólmyndavél [enska] spectroheliogram

róflínuriti

[sh.] litrófsriti, rófriti [enska] spectrograph

róflínusólsjá

[enska] spectrohelioscope

rófljósmælir

[enska] spectrophotometer

rófmynd

-> litrófsmynd

rófmæld hliðrun

-> litrófsmæld hliðrun

rófriti

-> róflínuriti

rófrænt tvístirni

-> litrófstvístirni

rófsjá

-> litsjá

Rósettuþokan

[skýr.] ljómþoka í stjörnumerkinu Einhyrningi [enska] Rosette nebula

róteind

[enska] proton

róteindakeðjan

[skýr.] ein helsta orkulind sólstjarna [enska] proton-proton chain reaction

RR-hörpustjörnur

[skýr.] tegund sveiflustjarna, kennd við stjörnuna RR í stjörnumerkinu Hörpunni (Lyra) [enska] RR Lyrae stars

Rúdolfstöflur

[skýr.] töflur sem sýna stöðu reikistjarna. Jóhannes Kepler gaf töflurnar út árið 1627 og tileinkaði þær Rúdolf II, keisara Hins heilaga rómverska ríkis [enska] Rudolphine tables

rúmhornseining

[enska] steradian

RV-tarfstjarna

[skýr.] tegund sveiflustjarna, kennd við stjörnuna RV í stjörnumerkinu Nautinu (Taurus) [enska] RV Tauri star

rykhali

(halastjörnu) [enska] dust tail

rykkorn

(í himingeimnum) [enska] dust grain

rykrák

(í vetrarbraut) [enska] dust lane

röfun

-> jónun

röfunarhali

(halastjörnu) [enska] ion tail

röfunarhiti

[enska] ionization temperature

röfunarspenna

[enska] ionization potential

röfunarsvæði

[enska] ionization zone

rökkur

[sh.] ljósaskipti [enska] twilight

rökkurgeislar

[skýr.] skuggarákir á himni fyrir sólarupprás eða eftir sólsetur [enska] crepuscular rays

rönd

[sh.] jaðar [enska] limb

röntgenbjarmi

[enska] X-ray transient

röntgenblossastirni

[enska] X-ray burster

röntgenblossi

[enska] X-ray burst

röntgenlind

[enska] X-ray source

röntgensjónauki

[enska] X-ray telescope

röntgenstjörnufræði

[enska] X-ray astronomy

S

s-ferli

[skýr.] hægfara ferli kjarnabreytinga sem gleypa nifteindir (s=slow), gagnstætt r-ferli [enska] s-process

safngler

[enska] positive lens

safnkringla

-> aðsópskringla

safnskífa

-> aðsópskringla

safntími

[skýr.] tími við mælingar eða myndatökur [enska] integration time

Saha-jafna

[skýr.] jafna sem sýnir fjölda atóma á hverju stigi röfunar í varmajafnvægi, kennd við indverska stjarneðlisfræðinginn Meghnad N. Saha (1893-1956) [enska] Saha equation

samanburðarlitróf

[enska] comparison spectrum

samanlagt birtustig

-> samanlögð birta

samanlögð birta

[sh.] samanlagt birtustig (fjölstirnis) [enska] combined magnitude

sambúðarstjörnur

[skýr.] ein tegund hálftvinnaðs tvístirnis þar sem efni frá rauðri risastjörnu streymir yfir til annarrar stjörnu sem er miklu minni og heitari [enska] symbiotic stars [dæmi] semidetatched binary

samdepla lo.

[skýr.] um tvær linsur þar sem brennideplarnir falla saman [enska] confocal

sameindaský

[skýr.] miðgeimsgas þar sem atómin hafa að miklu leyti sameinast í sameindir [enska] molecular cloud

samfella

[sh.] litrófssamfella [enska] continuum

samfellt litróf

[enska] continuous spectrum

samferða stjörnur

[enska] comoving stars

samhraðalsgeislun

[skýr.] geislun frá hraðfara rafeindum í segulsviði [enska] synchrotron emission

samlæsing

(geimskipa) [enska] docking

sammælanleiki

(umferðartíma) [skýr.] þegar hlutfall tveggja umferðartíma er einfalt brot, t.d. 2/5 [enska] commensurability

Samræður

(um miklu heimskerfin tvö) [skýr.] bók ítalska stjörnufræðingsins og eðlisfræðingsins Galileós Galilei (1564-1642), kom út 1632 [enska] Dialogue

samræmdur heimstími

[enska] Coordinated Universal Time (UTC)

samstaða

(himinhnatta) [skýr.] venjulega haft um það þegar tveir hnettir hafa sömu sólbaugslengd [enska] conjunction

samstig

-> samsveiflun

samstirni

-> stjörnusamstæða

samsveiflun

[sh.] samstig [skýr.] samfall margra bylgjuhreyfinga, t.d. í ljósgeislum [enska] coherence

samsviðskenning hin meiri

[enska] Grand Unified Theory (GUT) [skýr.] kenning sem spannar þrjá meginkrafta í efnisheiminum: rafsegulkraftinn, sterka kjarnakraftinn og veika kjarnakraftinn

samsæta

[enska] isotope

samtvinnað tvístirni

-> snertitvístirni

samþungamiðja

[skýr.] þungamiðja tveggja eða fleiri massa [enska] barycentre

sannur

-> sýndar-

sannur sóltími

[skýr.] tími sem miðast við sanna sól, ólíkt meðalsóltími [enska] apparent solar time

sannur stjörnutími

[skýr.] stjörnutími sem miðast við sannan vorpunkt, ólíkt meðalstjörnutími [enska] apparent sidereal time

sannur vorpunktur

[skýr.] ólíkt mean equinox [enska] true equinox [sh.] apparent equinox

saros

[sh.] myrkvaöld [skýr.] tími endurtekninga (þó ekki nákvæmra) í sólmyrkvum og tunglmyrkum, 18 ár og 10-11 dagar [enska] Saros

Satúrnus

[enska] Saturn

Satúrnusarþokan

[skýr.] hringþoka í stjörnumerkinu Vatnsberanum. Útlit hennar svipar til reikistjörnunnar Satúrnusar [enska] Saturn nebula

sáldursvæði

(á jörðinni) [skýr.] svæði þar sem tektítar hafa fallið [enska] strewn field

Schmidt-Cassegrain-sjónauki

[skýr.] Schmidt-myndavél með aukaspegli sem gerir kleift að nota hana sem sjóntæki, sjá Schmidt telescope, Cassegrain telescope [enska] Schmidt-Cassegrain telescope

Schmidt-myndavél)

-> Schmidt-sjónauki

Schmidt-sjónauki

[sh.] Schmidt-myndavél) [skýr.] afbrigði spegil- og linsusjónauka, kennt við eistnesk-þýska sjóntækjasmiðinn Bernhard Schmidt (1879-1935) [enska] Schmidt telescope [sh.] Schmidt camera

Schrötersbjögun

[skýr.] bjögun á útliti Venusar þegar hún er hálf, kennd við þýska stjörnufræðinginn Johann Hieronymus Schröter (1745-1816) [enska] Schröter's effect

Schwarzschild-geisli

[skýr.] sjóndeildarmörk svarthols; hugtak kennt við þýska stjörnufræðinginn Karl Schwarzschild (1873-1916) [enska] Schwarzschild radius

Schwarzschild-svarthol

[skýr.] einfölduð mynd af svartholi þar sem hvorki er gert ráð fyrir snúningi né rafhleðslu [enska] Schwarzschild black hole

Schönberg-Chandrasekhar-mörk

[skýr.] hámark þess vetnis (um 12%) í kjarna meginraðarstjörnu sem getur breyst í helín áður en stjarnan verður að rauðum risa. Mörk kennd við indversk-bandaríska stjarneðlisfræðinginn Subrahmanyan Chandrasekhar (1910-1995) og brasilíska stjarneðlisfræðinginn Mario Schönberg (1916-) [enska] Schönberg-Chandrasekhar limit [sh.] Chandrasekhar-Schönberg limit

Sefeus

[skýr.] stjörnumerki [enska] Cepheus

sefíti

[skýr.] breytistjörnutegund, kennd við stjörnuna Delta í stjörnumerkinu Sefeusi (Cepheus) [enska] Cepheid

Seglið

[skýr.] stjörnumerki [enska] Vela

segulhvolf

[skýr.] svæði umhverfis reikistjörnu þar sem segulsvið reikistjörnunnar ræður hreyfingum rafagna [enska] magnetosphere

segulhvolfshali

[enska] magnetotail [sh.] geotail

segulhvörf

[skýr.] ystu mörk segulhvolfs, t.d. segulhvolfs jarðar [enska] magnetopause

segulhvörf í sólvindi

[skýr.] þar sem segulsvið í sólvindinum skiptir um stefnu [enska] heliospheric current sheet

segulljós

[dæmi] norðurljós, suðurljós [enska] aurora [dæmi] aurora borealis, aurora australis

segulmælir

[enska] magnetometer

segulskiptilína

(í sólblettahópi) [enska] line of inversion

segulslíður

[skýr.] lag sem umlykur segulhvolf [enska] magnetosheath

segulstjarna

[skýr.] stjarna með sterkt og breytilegt segulsvið [enska] magnetic star

segulstormur

[skýr.] truflun í segulsviði jarðar [enska] geomagnetic storm, magnetic storm

segulstraumfræði

[enska] magnetohydrodynamics

seighvolf

[skýr.] lag í möttli jarðar eða annarrar reikistjörnu, undir stinnhvolfinu (lithosphere) [enska] asthenosphere

sepakambur

(á tunglinu) [enska] lobate ridge

Seres

[skýr.] smástirni [enska] Ceres

setur

(himinhnattar) [dæmi] sólsetur [enska] setting

sextant

[sh.] sextungur [skýr.] hornamælingatæki [enska] sextant

Sextantinn

[sh.] Sextungurinn [skýr.] stjörnumerki [enska] Sextans

sextungur

-> sextant

Sextungurinn

-> Sextantinn

Seyferts-vetrarbraut

-> Seyfertsþoka

Seyfertsþoka

[sh.] Seyferts-vetrarbraut [skýr.] kennd við bandaríska stjarneðlisfræðinginn Carl Keenan Seyfert (1911-1960) [enska] Seyfert galaxy

sérstæða

[skýr.] þar sem bjögun tímarúms fer úr böndum fræðanna, t.d. í svartholi [enska] singularity

sigð

[skýr.] ásýnd tungls eða reikistjörnu þegar minna en helmingur af þeirri hlið sem að jörðu snýr er lýst upp af sól [enska] crescent

sighnútur

[skýr.] þar sem braut himinhnattar á suðurleið sker viðmiðunarflöt, gagnstætt rishnútur [enska] descending node

siglingaalmanak

[enska] nautical almanac

siglingafræði

[enska] navigation

siglingarökkur

[skýr.] tímabil fyrir sólarupprás og eftir sólarlag; hefst (að morgni) og lýkur (að kvöldi) þegar sól er 12° undir sjónbaug [enska] nautical twilight

siglingastjörnufræði

[enska] astronavigation [skýr.] þáttur í siglingafræði þar sem tekið er mið af stjörnum til staðarákvarðana

Signítar

[skýr.] loftsteinadrífa, kennd við stjörnumerkið Svaninn (Cygnus) [enska] Cygnids

silfrun

(spegils) [enska] silvering

silfurský

[sh.] lýsandi næturský [enska] noctilucent cloud (NLC)

sindurteljari

[enska] scintillation counter

sía

[sh.] litsía [enska] filter

síðasta kvartil

[sh.] þriðja kvartil [enska] last quarter [sh.] third quarter

síðasta snerting

-> fjórða snerting

síðstjarna

[skýr.] lághitastjarna, áður talin gömul stjarna, gagnstætt árstjarna [enska] late-type star

síðþoka

[skýr.] vetrarbraut sem lítur út fyrir að vera gömul ef miðað er við fyrri hugmyndir um þróun vetrarbrauta, gagnstætt árþoka [enska] late-type galaxy

sínstæður

[skýr.] sem ekki þarf að beita afstæðiskenningunni við [enska] nonrelativistic

Síríus

[sh.] Hundastjarnan [skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Stórahundi [enska] Sirius

sísköpun

[enska] continuous creation

sístöðu-

-> staðbundinn

sístöðubraut

-> staðbraut

sístöðukenningin

-> jafnstöðukenningin

sístöðutungl

-> staðtungl

síugluggi

-> ljóssíugluggi

sjáaldur

[sh.] ljósop (augans) [enska] pupil

sjálfgleyping

(í samhraðalsgeislun) [enska] self-absorption

sjálfstýring

[skýr.] sjálfvirk stýring sjónauka til að fylgja stjörnu nákvæmlega [enska] autoguider

sjávarfallabið

[[skýr.] tíminn sem líður frá því að tungl er í hásuðri (eða hánorðri) þar til flóð verður á tilteknum stað (flóðbið) eða fjara (fjörubið). Sbr. hafnartími enska] lunitidal interval

sjávarföll

[enska] tides

sjónarrönd

-> sjóndeildarhringur

sjónaukastæði

[sh.] fótur [enska] mounting

sjónauki

[sh.] kíkir, stjörnusjá [enska] telescope

sjónauki fyrir innrautt ljós

-> innroðasjónauki

Sjónaukinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Telescopium

sjónbann

(í geimnum) [skýr.] um þá kenningu að sérstæða í tímarúmi, t.d. svarthol, sé ávallt hulin sjónum [enska] cosmic censorship

sjónbaugshliðrun

-> láhliðrun

sjónbaugshnit

[skýr.] stjörnuhnit sem miðast við sjónbaug [enska] horizonal coordinates

sjónbaugsslétta

[enska] horizontal plane

sjónbaugur

[sh.] láréttur sjóndeildarhringur [skýr.] himinbaugur í láréttri stefnu frá athuganda; þar sem láréttur flötur gegnum athugandann sker himinkúluna [enska] astronomical horizon [sh.] celestial horizon, apparent horizon

sjónbirta

[sh.] sjónbirtustig (stjörnu) [enska] visual magnitude

sjónbirtustig

-> sjónbirta

sjóndeildarhringur

[sh.] sjónarrönd [skýr.] sjá jafnframt sjónbaugur [enska] horizon

sjónfilmubirta

(stjörnu) [skýr.] miðast við ljósmyndafilmu sem hefur verið breytt þannig að litnæmi hennar líkist litnæmi augans [enska] photovisual magnitude

sjónhvörf

[skýr.] ystu mörk þess svæðis sem svarthol gerir ósýnilegt [enska] event horizon

sjónkvarði

-> þráðkross

sjónlínuhraði

-> sjónstefnuhraði

sjónop

[sh.] ljósop [enska] aperture

sjónopsföldun

(rafaldssjónauka) [enska] aperture synthesis

sjónrétt augngler

[skýr.] ein tegund augnglera [enska] orthoscopic eyepiece

sjónrófsgluggi

(í gufuhvolfinu) [skýr.] bylgjusvið þar sem sýnilegt ljós nær til jarðar [enska] optical window

sjónrófskíkir

[skýr.] sjónauki sem nemur sýnilegt ljós. Sbr. rafaldssjónauki [enska] optical telescope

sjónstefnuhraði

[sh.] sjónlínuhraði [skýr.] hraði himinhnattar í sjónstefnu, ólíkt tangential velocity [enska] radial velocity

sjónsvið

[enska] field of view

sjónsvið rafaldssjónauka

[enska] beam

Sjöstirnið

[skýr.] stjörnusamstæða í nautsmerki [enska] Pleiades [sh.] Seven Sisters

skafgígur

[skýr.] fyrirbæri á tunglum Júpíters [enska] palimpsest

skammás

(sporbrautar) [enska] minor axis

skammferðarhalastjarna

[skýr.] halastjarna sem hefur skemmri umferðartíma en 200 ár [enska] short-period comet

skammhringur

[skýr.] hringur á yfirborði kúlu, t.d. himinkúlunnar, með miðju á ás kúlunnar en ekki sammiðja henni, sbr. stórhringur [enska] small circle

skammtabundinn

[enska] quantized

skammtakenning

[sh.] kvantakenning [enska] quantum theory

skammtanýtni

[skýr.] mælikvarði á nýtingu geislunar, t.d. við ljósmyndun [enska] quantum efficiency

skammtur

[sh.] kvanti [enska] quantum

skaut

-> póll

skautuð ljósdeyfing

[enska] dichroic extinction

skautun

[enska] polarization

skautunarferill

[skýr.] sambandið milli endurvarpshorns og skautunar [enska] polarization curve

skautunarmál

[skýr.] mælikvarði á snúning skautunar í rafsegulbylgjum [enska] rotation measure

skál

[skýr.] tegund loftnets í rafaldssjónauka [enska] dish

skálarlinsa

[enska] meniscus lens

skáspeglasjónauki

[skýr.] sjónauki þar sem skásettur spegill kemur í stað hefðbundins aukaspegils sem annars myndi skyggja á geislagang í sjónaukanum [enska] schiefspiegler

skeifustæði

(sjónauka) [enska] horseshoe mounting

skerpa

-> sundurgreining

skerputakmörk

(sjóntækis) [skýr.] vegna ljósbeygingar [enska] diffraction limit

skertur

[skýr.] (um norðurljós) ófullkominn [enska] fragmentary

skilnaðarstund

(efnis og geislunar í sögu alheimsins) [skýr.] sú stund, skömmu eftir Miklahvell, þegar efnisskeiðið tók við af geislunarskeiðinu. Jafnframt sameiningarstund rafeinda og róteinda (rafeiningarstund) [enska] decoupling era [sh.] recombination epoch

skipsklukka

[sh.] sæúr [enska] chronometer

skiptibraut

[skýr.] tímabundin braut geimflaugar sem fer á nýja braut [enska] transfer orbit 

skífa

-> kringla

skífustjarna

-> kringlustjarna

skífuþoka

[sh.] kringluþoka, kringluvetrarbraut [enska] disc galaxy [sh.] disk galaxy

Skjöldurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Scutum

skotferill

-> kastferill

skotgæftir

[skýr.] tími þegar heppilegt er að skjóta upp geimflaug [enska] launch window

Skráargatið

[skýr.] þoka umhverfis stjörnuna Eta í stjörnumerkinu Kilinum (Carina) [enska] Keyhole nebula

skriðþungageymd

-> varðveisla skriðþunga

skrik

[sh.] hnökri (í möndulsnúningi tifstjörnu) [enska] glitch

Skrúfuþokan

[skýr.] hringþoka í Vatnsberanum [enska] Helix nebula

skuggabelti

[sh.] hulinssvæði (í Vetrarbrautinni) [skýr.] svæði þar sem Vetrarbrautin er ógagnsæ [enska] zone of avoidance

skuggabönd

[skýr.] sjást á jörðu við sólmyrkva [enska] shadow bands

skuggahringsgígur

(á tunglinu) [enska] dark halo crater

skuggaljós

[skýr.] bjarmi á skuggahlið mánans eða Venusar [enska] ashen light

skuggaskil

[skýr.] skil dags og nætur á tungli eða reikistjörnu [enska] terminator

skuggaþoka

-> gleypiþoka

skundastjörnur

[skýr.] fastastjörnur sem breyta hratt afstöðu til annarra stjarna í nágrenni sólar [enska] high-velocity stars

skurður

[skýr.] á Mars [enska] canal

Skuturinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Puppis

skyndilegur rafhvolfsórói

[enska] sudden ionospheric disturbance (SID)

Skýjahafið

(á tunglinu) [enska] Mare Nubium

skæra

[sh.] nýstirni [enska] nova

skærð

-> birtustig

skærleiki

-> birta

skörun

(mynda í rafaldssjónauka) [enska] confusion

slettubreiða

[enska] ejecta blanket

slettur

[skýr.] eftir loftsteina eða eldgos, t.d. á tunglinu [enska] ejecta

sléttuskautun

[sh.] línuskautun (ljóss eða annarrar rafsegulgeislunar) [skýr.] þar sem rafbylgjurnar haldast í sömu sléttu, ólíkt hringskautun [enska] plane-polarization [sh.] linear polarization

slípun

(sjónglers) [enska] grinding

slæða

[skýr.] norðurljósamóða [enska] veil

Slæðan

[skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Svaninum, hluti af Svanssveignum (Cygnus Loop) [enska] Veil Nebula [sh.] Cirrus Nebula

slökunartími

[skýr.] sá tími sem líður þar til braut stjörnu breytist verulega vegna þyngdaráhrifa annarra stjarna í þyrpingu eða vetrarbraut [enska] relaxation time

Smásjáin

[skýr.] stjörnumerki [enska] Microscopium

smástirnabeltið

[skýr.] belti reikisteina milli brauta Mars og Júpíters [enska] asteroid belt

smástirni

[enska] asteroid [skýr.] reikistirni af þeirri tegund sem gengur um sólu milli brauta Mars og Júpíters.

smástreymi

[enska] neap tide

Smithson-stjarneðlisfræðistofnunin

[skýr.] stofnun í Bandaríkjunum; heyrir nú undir Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics (CfA) [enska] Smithsonian Astrophysical Observatory (SAO)

snertimyrkvun

[skýr.] þegar stjarna myrkvast aðeins örskamma stund við rönd þess himinhnattar sem á hana skyggir [enska] grazing occultation

snerting

(í myrkva) [enska] contact

snertitvístirni

[sh.] samtvinnað tvístirni [enska] contact binary

snjóboltakenningin

[skýr.] um efnið í halastjörnum [enska] dirty snowball theory

snúðla

[skýr.] hlutur sem líkist kleinuhring í lögun [enska] torus

snúðvala

[enska] spheroid

snúningsbreytistjarna

[skýr.] blettótt stjarna sem breytir birtu þegar hún snýst, séð frá jörðu [enska] rotating variable

snúningshraðarit

[skýr.] línurit sem sýnir hvernig snúningshraði vetrarbrautar breytist eftir fjarlægð frá miðju hennar [enska] rotation curve

snúningstala Carringtons

[sh.] Carringtonstala [skýr.] tala möndulsnúninga sólar, kennd við enska stjörnufræðinginn Richard Carrington (1826-1875) [enska] Carrington rotation number

snúningur

[enska] rotation

snöggvi (rafaldssnöggvi)

[skýr.] örstuttur rafaldsblossi (útvarpsgeislun) í fjarlægri vetrarbraut

[enska] fast radio burst (FRB)

sóknarpunktur sólar

[skýr.] sá staður á stjörnuhimninum sem sólin (sólkerfið) stefnir að, gagnstætt flóttapunktur [enska] apex [sh.] solar apex  

sóknarpunktur jarðar

[skýr.] sá staður á himninum sem jörðin stefnir að á hverjum tíma á göngu sinni um sólina [enska] apex

sólarár (1)

[skýr.] árstíðaárið, hvarfárið [enska] solar year

sólarár (2)

[skýr.] almanaksár tengt gangi sólar [enska] solar year

sólarhald

[skýr.] spegill sem snýst og beinir sólarljósi stöðugt inn í sjónauka sem ekki hreyfist [enska] heliostat

sólarhlað

[skýr.] búnaður sem breytir sólgeislun í raforku [enska] solar cell

sólarhringur

[enska] solar day

sólbaugsbreidd

[skýr.] hnit í sólbaugshnitakerfi [enska] celestial latitude [sh.] ecliptic latitude

sólbaugshalli

-> sólbrautarhalli

sólbaugshnit

[skýr.] hnit sem miðast við sólbaug [enska] ecliptic coordinates

sólbaugslengd

[skýr.] hnit í sólbaugshnitakerfi [enska] celestial longitude [sh.] ecliptic longitude

sólbaugspólar

[enska] poles of the ecliptic

sólbaugur

[sh.] sólbraut [enska] ecliptic

sólbendill

[skýr.] sólstrókur sem ber í kringlu sólar [enska] filament

sólbendilshvarf

[enska] disparation brusque (fr.)

sólblettaskeið

-> sólsveifla

sólblettaskeið

-> sólblettasveifla

sólblettasveifla

[sh.] sólblettaskeið, sólsveifla [enska] sunspot cycle [sh.] solar cycle

sólblettatala

[skýr.] mælikvarði á fjölda sólbletta, kennd við borgina Zürich og svissneska stjörnufræðinginn Rudolf Wolf (1816-1893) [enska] relative sunspot number [sh.] Zürich relative sunspot number, International sunspot number, Wolf number

sólblettur

[enska] sunspot

sólblossi

[enska] flare

sólbraut

-> sólbaugur

sólbrautarhalli

[sh.] sólbaugshalli [enska] obliquity of the ecliptic

sólbreidd

[sh.] breidd á sól [skýr.] breidd staðar á yfirborði sólar mæld frá miðbaug hennar [enska] heliographic latitude

sólbroddur

[sh.] sóltoppur (í lithvolfi sólar) [enska] spicule

sólbundið tungltímatal

[skýr.] tungltímatal sem er leiðrétt með innskotsmánuðum til að fá samræmi við sólarárið [enska] lunisolar calendar

sólbundinn tunglmánuður

-> tunglmánuður

sólbundinn umferðartími

[skýr.] umferðartími miðað við sól, séð frá jörð [enska] synodic period

sóldíll

[skýr.] örsmár sólblettur [enska] pore

sólfirð

[skýr.] sá staður á umferðarbraut um sólu, sem fjærstur er sólinni, gagnstætt perihelion [enska] aphelion

sólfiseindaeining

[skýr.] mælieining notuð við talningu á fiseindum sem berast frá sólu [enska] solar neutrino unit (SNU)

sólflekkur

(í lithvolfi sólar) [enska] plage [sh.] flocculus

sólfylgiris

[skýr.] haft um það þegar stjarna (venjulega Sírus) rís með sól [enska] heliacal rising

sólfön

[skýr.] í kórónu sólar [enska] coronal plume

sólgeislunarmælir

[enska] pyrheliometer

sólgos

-> kórónugos

sólhrif

[skýr.] áhrif sólvirkni á jörð, einkanlega á segulhvolf jarðar og háloftin [enska] solar-terrestrial relations

sólhvörf

-> sólstöður

sólkerfi (1)

[enska] planetary system

sólkerfi (2)

[enska] solar system

sólkerfishermir (1)

[enska] orrery

sólkerfishermir (2)

[enska] planetarium

sólkerfistími

[skýr.] tími skilgreindur eftir hreyfingum himinhnatta séð frá miðju sólkerfisins [enska] Barycentric Coordinate Time (TCB). Eldri skilgreining nefndist Barycentric Dynamical Time (TDB) 

sólkerfisþokan

[skýr.] efnisþoka sem talið er að sólkerfið hafi myndast úr [enska] solar nebula

sólkóróna

[skýr.] ysti hjúpur sólar [enska] solar corona

sólkyndill

[skýr.] bjart svæði á yfirborði sólar [enska] facula

Sólkyrrðarárið

[skýr.] alþjóðlegt samstarfstímabil í rannsóknum á áhrifum sólar á jörð, 1964-1965 [enska] International Years of the Quiet Sun (IQSY)

sólkær

[skýr.] um halastjörnu sem fer mjög nærri sól [enska] sungrazing

sóllengd

[sh.] lengd á sól [skýr.] lengd staðar á yfirborði sólar mæld frá viðmiðunarbaug [enska] heliographic longitude

sólmiðjubreidd

[skýr.] stjörnuhnit í sólmiðjukerfi [enska] heliocentric latitude

sólmiðjuhnitakerfi

[sh.] sólmiðjukerfi [enska] heliocentric coordinate system

sólmiðjukerfi

[skýr.] heimskerfi þar sem jörð og reikistjörnur teljast ganga um sólina [enska] heliocentric system

sólmiðjulengd

[skýr.] stjörnuhnit í sólmiðjukerfi [enska] heliocentric longitude

sólmiðuð hliðrun

-> árleg hliðrun

sólmyrkvi

[enska] solar eclipse

sólnánd

[skýr.] sá staður á umferðarbraut um sólu, sem næstur er sólinni, gagnstætt sólfirð [enska] perihelion

sólnándarfjarlægð

[skýr.] minnsta fjarlægð milli sólar og reikistjörnu eða halastjörnu [enska] perihelion distance

sólnándarlengd

[skýr.] einn af brautarstikum hnattar sem gengur um sólu [enska] longitude of perihelion

sólsegulrit

[skýr.] mynd úr sólsegulrita, sýnir segulsvið á yfirborði sólar [enska] solar magnetogram [sh.] magnetogram

sólsegulriti

[skýr.] tæki sem skráir segulsvið yfirborðs sólar [enska] magnetograph [sh.] solar magnetograph

sólsjá

[enska] solar telescope

sólskefla

[skýr.] tegund sólstróka í lithvolfi eða kórónu sólar [enska] surge

sólskinsstuðull

-> sólstuðull

sólskjálftafræði

[enska] helioseismology

sólsleikja

[skýr.] halastjarna sem fer mjög nærri sól, sólkær halastjarna [enska] sungrazer [sh.] sungrazing comet

sólstjarna

-> fastastjarna

sólstrókur

[skýr.] gasstrókur í lithvolfi eða kórónu sólar [enska] prominence

sólstuðull

[sh.] sólskinsstuðull [skýr.] mælikvarði á geislaorkuna sem berst frá sól til jarðar [enska] solar constant

sólstöðubaugur

[skýr.] baugur sem liggur um himinskautin og sólstöðupunkta himins [enska] solstitial colure

sólstöðupunktur

(á stjörnuhimninum) [skýr.] þar sem sólin er á sólstöðum [enska] solstice [sh.] solstitial point

sólstöður

[sh.] sólhvörf [enska] solstice

sólsveifla

[sh.] sólblettasveifla, sólblettaskeið [enska] solar cycle [sh.] sunspot cycle

sóltími

[skýr.] tími sem miðast við sól [dæmi] meðalsóltími, sannur sóltími [enska] solar time [dæmi] mean solar time, apparent solar time

sóltoppur

-> sólbroddur

sólturn

[skýr.] mannvirki hannað til sólrannsókna [enska] solar tower

sólúr

[enska] sundial

sólveifa

-> sólvængur

sólvindshvolf

[skýr.] rýmið innan sólvindsmarkanna [enska] heliosphere

sólvindshvörf

[sh.] sólvindsmörk [skýr.] endimörk sólvindsins, utarlega í sólkerfinu [enska] heliopause

sólvindsmörk

-> sólvindshvörf

sólvindsslíður

[skýr.] rými rétt innan sólvindsmarkanna [enska] heliosheath

sólvindur

[skýr.] streymi rafagna frá sólu [enska] solar wind

sólvirkni

[sh.] umbrot á sólu [enska] solar activity

sólvængur

[sh.] sólveifa [skýr.] í kórónu sólar [enska] coronal streamer

sólýra

[skýr.] bjartur blettur á yfirborði sólar, allt að 1000 km í þvermál. Slíkir blettir eru þéttstæðir um allt yfirborð sólar en hver þeirra varir aðeins stutta stund [enska] granule

sólýringur

[sh.] kornáferð (á yfirborði sólar) [enska] granulation

sólþræðlingur

-> þræðlingur

spegil- og linsusjónauki

[enska] catadioptric telescope

spegilfesting

[sh.] köngur [enska] spider

spegilsjónauki

[enska] reflector [sh.] reflecting telescope

spegilsjóntæki

[skýr.] ólíkt linsusjóntæki [enska] catoptric system

spegilvilla

(sjóntækis) [skýr.] sbr. linsuvilla [enska] aberration

spegluð norðurljós

[skýr.] norðurljós sem eiga sér glögga samsvörun í suðurljósum við suðurskaut jarðar [enska] mirror image aurora

speglunargreiða

[skýr.] áhald sem klýfur ljós í liti og endurspeglar það, sbr. raufagreiða [enska] reflection grating

Spíka

[sh.] Axið [skýr.] stjarna í meyjarmerki [enska] Spica

splundrun

[skýr.] kjarnabreyting sem verður þegar háorkueindir (t.d. geimgeislar) rekast á annað efni [enska] spallation

splundurkeila

[skýr.] keilulaga steinbrot sem myndast þegar höggbylgja frá stórum loftsteini fer gegnum berglag [enska] shatter cone

sporbaugur

[enska] ellipse

Sporðdrekinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Scorpius

sporgöngublettur

(í sólblettahópi) [skýr.] gagnstætt forgöngublettur [enska] following spot [sh.] f-spot

spori

[skýr.] gastota sem teygist út frá Vetrarbrautinni [enska] spur

sporréttur

(um sjóntæki) [skýr.] laus við hvelvillu og vængskekkju [enska] aplanatic

sporvala

[enska] ellipsoid

sporvölubreyta

[skýr.] tvístirni þar sem stjörnurnar eru svo nærri hvor annarri að þær taka á sig sporvölulögun og sýnast misbjartar eftir því hvernig þær snúa við jörðu [enska] ellipsoidal variable

sporvölukíkir

[skýr.] kíkir sem hefur spegil með yfirborði sem er hluti sporvölu [enska] ellipsoidal reflector

sporvöluskautuð bylgja

[enska] elliptically polarized wave

sporvöluvetrarbraut

-> sporvöluþoka

sporvöluþoka

[sh.] sporvöluvetrarbraut [enska] elliptical galaxy

sprengislæða

-> sprengistjörnuþoka

sprengistjarna

[enska] supernova (SN)

sprengistjörnuleif

[enska] supernova remnant (SNR)

sprengistjörnuþoka

[sh.] sprengislæða [enska] supernova remnant

spriti

[skýr.] ein tegund af -> háloftabliki [enska] sprite

sproti

-> kambur

spuni

(frumagnar) [enska] spin

spyrna

-> knýr

spæll

[skýr.] dökkur geisli, einn af mörgum sem myndast og hverfa í hringum Satúrnusar [enska] spoke

Spörerslágmark

(í sólblettum) [skýr.] lágmark á árunum 1450-1550, nefnt eftir þýska stjörnufræðingnum Gustav Spörer (1822-1896) [enska] Spörer mininum

Spörerslögmál

[skýr.] um breytingar á breiddarstigi sólbletta á sólblettaskeiðinu, kennt við þýska stjörnufræðinginn Gustav Spörer (1822-1896) [enska] Spörer's law

staðalkerti

[enska] standard candle [skýr.] ljósgjafi sem hefur þekkt ljósafl svo að hægt er að ráða fjarlægð hans af sýndarbirtunni

staðaltími

[skýr.] tími sem klukkur eru að jafnaði stilltar eftir (þegar sumartími er ekki í gildi) og er víkur venjulega heilum stundafjölda frá miðtíma Greenwich [enska] standard time

staðalviðmiðunartími

-> tímaviðmið

staðarmiðtími

[sh.] staðartími [skýr.] meðalsóltími staðar, miðast við meðalsól og lengdarbaug staðarins [enska] local mean time [sh.] local time

staðarstjörnutími

[skýr.] stjörnutími á tilteknum stað [enska] local sidereal time

staðartímahorn

(stjörnu) [skýr.] ólíkt Greenwich-tímahorn (GHA) [enska] local hour angle (LHA)

staðartími (1)

-> staðarmiðtími

staðartími (2)

[sh.] lögtími [skýr.] sá tími sem venjulegar klukkur eru stilltar eftir, ýmist staðaltími eða sumartími. [enska] local time [sh.] legal time, civil time. Heitið "local time" getur líka merkt local mean time, apparent solar time eða local sidereal time

staðbraut

[sh.] sístöðubraut [skýr.] braut gervitungls sem hefur umferðartíma jafnan snúningstíma jarðar og virðist haldast nokkurn veginn kyrrt yfir sama stað á miðbaug. Sbr. jarðsnúningsbraut sem er víðara hugtak [enska] geostationary orbit

staðbundið hnitakerfi

[skýr.] hnitakerfi sem miðast við athugunarstað á yfirborði jarðar [enska] topocentric coordinate system

staðbundið varmajafnvægi

[enska] local thermodynamic equilibrium (LTE)

staðbundin hnit

[skýr.] hnit sem miðast við athugunarstað á yfirborði jarðar [enska] topocentric coordinates

staðbundin hvirfilfirð

(stjörnu) [enska] topocentric zenith distance

staðbundin stækkun

(tungls) [skýr.] sýndarstækkun miðað við stærðina séð frá miðju jarðar [enska] augmentation

staðbundinn

[sh.] sístöðu- [skýr.] um gervitungl sem helst stöðugt yfir sama stað á miðbaug jarðar. Sbr. jarðsnúningsbundinn sem er víðara hugtak [enska] geostationary

staðtungl

[sh.] sístöðutungl [skýr.] gervitungl sem helst stöðugt yfir sama stað á miðbaug jarðar. Sbr. jarðsnúningstungl sem er víðara hugtak [enska] geostationary satellite

stafnhögg

[sh.] stafnhöggsbylgja [skýr.] t.d. þar sem sólvindurinn mætir segulhvolfi jarðar [enska] bow shock

stafnhöggsbylgja

-> stafnhögg

staksteinn

[sh.] stakur loftsteinn [skýr.] loftsteinn sem tilheyrir ekki loftsteinadrífu [enska] sporadic meteor

stakstæðustjarna

[skýr.] stjarna utan þyrpingar en í sama sjónsviði [enska] field star

stakstæðuvetrarbraut

[skýr.] vetrarbraut utan þyrpingar en í sama sjónsviði [enska] field galaxy

stakur loftsteinn

-> staksteinn

Stefan-Boltzmann-lögmál

[sh.] lögmál Stefans og Boltzmanns [skýr.] um sambandið milli hitastigs og orkuútgeislunar svarthlutar, kennt við austurrísku eðlisfræðingana Josef Stefan (1835-1893) og Ludwig Boltzmann (1844-1906) [enska] Stefan-Boltzmann law

Stefánskvartett)

-> Stefánskvintett

Stefánskvintett

[sh.] Stefánskvartett) [skýr.] þéttstæð þyrping vetrarbrauta í stjörnumerkinu Pegasusi, kennd við franska stjörnufræðinginn Edouard Stephan (1837-1923) [enska] Stephan's Quintet [sh.] Stephan's Quartet

stefnugeiri

(loftnets) [enska] lobe

stefnuhneigð

[enska] anisotropy

stefnumót í geimnum

[enska] orbit rendezvous

stefnusnauður

[enska] isotropic

stefnusneyða

[enska] isotropy

stefnuvirkni

(loftnets) [enska] directivity

Steingeitin

[skýr.] stjörnumerki [enska] Capricornus

sterkeindastund

(í heimsfræði) [enska] hadron era

stig

(í ferli, t.d. myrkva) [dæmi] hringmyrkvastig  [enska] phase

stigskiptur heimur

[sh.] stigveldisheimur (í heimsfræði) [enska] hierarchical universe

stigulshæð

[skýr.] sú hæðarbreyting í lofthjúpi sem svarar til þess að ákveðin kennistærð (venjulega þrýstingurinn) breytist um eitt veldisvísishlutfall (e = 2,71828...); sú þykkt sem lofthjúpur þyrfti að hafa til að gefa sama þrýsting og hita við yfirborð ef þéttleikinn minnkaði ekki með hæð [enska] scale height

stigveldisheimur

-> stigskiptur heimur

stiki

-> brautarstiki

stillibaugur stjörnubreiddar

(á sjónauka) [enska] declination circle

stillihringur

(á sjónauka) [skýr.] til að stilla á tiltekin himinhnit [enska] setting circle

stinnhvolf

(jarðar) [skýr.] jarðskorpan og efsti hluti möttulsins, sjá jafnframt seighvolf [enska] lithosphere

stíll

(í tímatali) [skýr.] dæmi: gamli stíll, nýi stíll [enska] style

stjarna Keplers

[skýr.] sprengistjarna sem sást árið 1604, nefnd eftir þýska stjörnufræðingnum Jóhannesi Kepler (1571-1630) [enska] Kepler's star

stjarnbundinn

-> stjörnu-

stjarnbundinn snúningstími

-> stjarnbundinn umferðartími

stjarnbundinn snúningur

(sjónauka) [enska] sidereal rate

stjarnbundinn tunglmánuður

[skýr.] umferðartími tungls miðað við fastastjörnur [enska] sidereal month

stjarnbundinn umferðartími

[sh.] stjarnbundinn snúningstími [skýr.] umferðartími sem miðast við fastastjörnur [enska] sidereal period

stjarneðlisfræði

[enska] astrophysics

stjarnefnafræði

[enska] astrochemistry

stjarnfræði

-> stjörnufræði

stjarnfræðieining (SE)

[skýr.] meðalfjarlægðin milli jarðar og sólar [enska] astronomical unit (AU)

stjarnfræðingur

-> stjörnufræðingur

stjarnhreyfingafræði

[sh.] aflfræði himintungla [enska] celestial mechanics

stjarnhreyfingatími

[sh.] hreyfimiðaður tími [enska] dynamical time

stjarnmælingafræði

[sh.] stjörnuhnitafræði [enska] astrometry [sh.] spherical astronomy, positional astronomy

stjarnskjálftafræði

[skýr.] skjálftafræði sólstjarna, hliðstætt sólskjálftafræði [enska] asteroseismology

stjarnvísindi

-> stjörnufræði

stjarnvíxlunarmælir

[skýr.] tæki til að mæla sýndarþvermál stjarna [enska] stellar interferometer

stjarnvíxlunarmælir Michelsons

[skýr.] tæki til að mæla sýndarþvermál stjarna [enska] Michelson's stellar interferometer

stjörnu-

[sh.] stjarnbundinn [skýr.] sem miðast við fastastjörnur [enska] sidereal lo.

stjörnualmanak

[enska] ephemeris

stjörnuathugunarstöð

-> stjörnustöð

stjörnuár

[skýr.] umferðartími jarðar um sólu miðað við fastastjörnur [enska] sidereal year

stjörnubreidd

[sh.] miðbaugsbreidd [skýr.] hnit í miðbaugshnitakerfi [enska] declination [sh.] Dec

stjörnubyggð

[enska] population, stellar population

stjörnudagur

[skýr.] snúningstími jarðar miðað við fastastjörnur [enska] sidereal day

stjörnufélag

[skýr.] laustengdur hópur skyldra stjarna með áþekkt litróf [enska] stellar association

stjörnufirð

[skýr.] sá staður á braut stjörnu í tvístirni, þar sem stjörnurnar eru fjærstar hvor annarri, gagnstætt stjörnunánd [enska] apastron

stjörnufræði

[sh.] stjarnfræði, stjarnvísindi [enska] astronomy

stjörnufræðilegur miðtími Greenwich

[skýr.] tími með dagaskiptum á hádegi, notaður af stjörnufræðingum fram til 1925 [enska] Greenwich Mean Astronomical Time (GMAT)

stjörnufræðingur

[sh.] stjarnfræðingur [enska] astronomer

stjörnuhald

[skýr.] spegill sem snýst þannig að sama stjarnan sjáist stöðugt í sjónauka sem beint er að speglinum [enska] siderostat

stjörnuhjúpur

[enska] circumstellar matter

stjörnuhnit

[enska] celestial coordinates

stjörnuhnitafræði

[sh.] stjarnmælingafræði [enska] spherical astronomy [sh.] astrometry, positional astronomy

stjörnuhnitatafla

[enska] ephemeris

stjörnuhrap

[enska] shooting star -> loftsteinn

stjörnuhæðarmælir

[enska] prismatic astrolabe

stjörnuhæðarmælir Danjons

[skýr.] mælitæki kennt við franska stjörnufræðinginn André Danjon (1890-1967) [enska] Danjon astrolabe

stjörnukortabók

[enska] star atlas

stjörnulengd

[sh.] miðbaugslengd [skýr.] hnit í miðbaugshnitakerfi [enska] right ascension (RA) 

stjörnulengdarkvarði

(á sjónauka) [enska] right-ascension circle

stjörnulíffræði

[sh.] geimlíffræði [enska] astrobiology [sh.] exobiology

stjörnuljósmyndun

[enska] astrophotography

stjörnumerki

[skýr.] ólíkt stjörnuspámerki [enska] constellation

stjörnumið

-> stjörnusigti

stjörnumót

[skýr.] þegar tvær stjörnur ganga mjög nærri hvor annarri á himni, án þess þó að önnur skyggi á hina [enska] appulse

stjörnumyrkvi

[enska] occultation

stjörnumyrkvi af völdum tungls

[enska] lunar occultation

stjörnunánd

[skýr.] sá staður á braut stjörnu í tvístirni, þar sem stjörnurnar eru næstar hvor annarri, gagnstætt stjörnufirð [enska] periastron

stjörnurökkur

[skýr.] tímabil fyrir sólarupprás eða eftir sólarlag, hefst eða lýkur þegar sól er 18° undir sjónbaug [enska] astronomical twilight

stjörnusagnfræði

[skýr.] fjallar um sögu stjörnufræðinnar [enska] historical astronomy

stjörnusalur

-> stjörnuver

stjörnusamstæða

[sh.] samstirni [skýr.] áberandi stjörnumynd á himni en ekki eiginlegt stjörnumerki, t.d. Fjósakonurnar [enska] asterism

stjörnusigti

 [sh.] stjörnumið [skýr.] hluti af stjörnuhæðarmæli [enska] alidade

stjörnusjá

-> sjónauki

stjörnuskífa

[enska] astrolabe

stjörnuskjálfti

[skýr.] skjálfti í ysta lagi nifteindastjörnu [enska] starquake

stjörnuskoðandi

[enska] observer

stjörnuskrá

[enska] star catalogue [sh.] Durchmusterung  [skýr.] seinna orðið er þýskt

stjörnuskrá Boss

[skýr.] skrá kennd við bandaríska stjörnufræðinginn Lewis Boss (1846-1912) [enska] Boss General Catalogue

stjörnuskyggni

[enska] seeing

stjörnuskyggniskvarði Antoniadis

[skýr.] mælikvarði á athugunarskilyrði. Kenndur við grísk-franska stjörnufræðinginn Eugène M. Antoniadi (1870-1944) [enska] Antoniadi scale

stjörnuslóð

[skýr.] ferill stjörnu á ljósmyndaplötu vegna snúnings jarðar þegar sjónaukanum er haldið föstum [enska] star trail

stjörnuspáfræði

[sh.] stjörnuspeki [enska] astrology

stjörnuspámerki

[sh.] dýrahringsmerki [enska] sign of the zodiac

stjörnuspeki

-> stjörnuspáfræði

stjörnustreymi

[skýr.] fyrirbæri sem fram kemur í hreyfingum stjarna í nágrenni sólar [enska] star streaming

stjörnustöð

[sh.] stjörnuathugunarstöð, stjörnuturn [enska] observatory

stjörnutal

[skýr.] kerfisbundin talning stjarna [enska] star gauge

stjörnutími

[skýr.] tími sem miðast við fastastjörnur, ólíkt sóltími [enska] sidereal time

stjörnutími Greenwich

[enska] Greenwich Sidereal Time (GST)

stjörnuturn

-> stjörnustöð

stjörnutölfræði

[skýr.] fræðigrein þar sem almennar reglur eru leiddar af takmörkuðum fjölda stjörnumælinga með tölfræðilegum aðferðum [enska] stellar statistics

stjörnuver

[sh.] stjörnusalur [enska] planetarium

stjörnuvindur

[skýr.] streymi efnis frá stjörnu út í geiminn [enska] stellar wind

stjörnuvíðsjá

[enska] astrograph [skýr.] sjónauki til að ljósmynda stórt svæði af himninum í einu

stjörnuþoka

-> vetrarbraut

stjörnuþyrping

[enska] star cluster

Stormahafið

(á tunglinu) [enska] Oceanus Procellarum

stormhviða

[skýr.] truflun á segulsviði jarðar [enska] storm sudden commencement (SSC)

Stóra Magellansskýið

[skýr.] stjörnuþoka á suðurhveli himins, kennd við portúgalska sæfarann Ferdinand Magellan (1480-1521) [enska] Large Magellanic Cloud (LMC) [sh.] Nubecula Major

stórhringur

(á kúlu) [skýr.] hringur sem hefur miðju í kúlunni miðri [enska] great circle

Stóri lóðstillti sjónaukinn

[skýr.] rússneskur sjónauki í Kákasusfjöllum, sá stærsti í heimi þegar smíði hans lauk árið 1975 [enska] Large Altazimuth Telescope (BTA) [sh.] Bolshoi Teleskop Azimutalny

Stóri tvísjónaukinn

[skýr.] sjónaukasamstæða í Arizona í Bandaríkjunum [enska] Large Binocular Telescope (LBT)

Stóribjörn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Ursa Major

Stórihundur

[skýr.] stjörnumerki [enska] Canis Major

stórstreymi

[enska] spring tide

stórsviðskíkir

[enska] richest field telescope (RFT)

strendingshæðarmælir

[skýr.] tæki til að ákvarða hvenær stjarna nær tiltekinni hæð á himni [enska] prismatic astrolabe

strengjafræði

[skýr.] kenning í öreindafræði [enska] string theory

streymandi

[skýr.] (um norðurljós) sem sýnir hraðfara láréttar birtusveiflur [enska] streaming

strókakenningar

(um uppruna sólkerfisins) [enska] tidal theories [sh.] encounter theories

strókur

[enska] jet

Strömgrensgeisli

[skýr.] geisli Strömgrenskúlu [enska] Strömgren radius

Strömgrenskúla

[skýr.] rými umhverfis stjörnu þar sem vetni er fullkomlega rafað; kennt við sænsk-danska stjörnufræðinginn Bengt Strömgren (1908-1987) [enska] Strömgren sphere

Strömgrensljósmæling

[skýr.] kerfi stjörnuljósmælinga, kennt við sænsk-danska stjörnufræðinginn Bengt Strömgren (1908-1987) [enska] Strömgren photometry

stund

[sh.] klukkustund [enska] hour

styrkur

[sh.] ljósstyrkur, geislastyrkur [enska] intensity

styrkvíxlunarmælir

[sh.] birtuvíxlunarmælir [skýr.] tæki til að mæla þvermál stjarna [enska] intensity interferometer

stýfður júlíanskur dagur

[skýr.] júlíanskt dagsnúmer sem talan 2440000 hefur verið dregin frá til einföldunar, og auk þess 0,5 til að dagurinn hefjist á miðnætti, sjá jafnframt júlíanskur dagur [enska] Modified Julian Date (MJD)

stýrisjónauki

-> miðunarsjónauki

stækkun

[enska] magnification [sh.] magnifying power

Stærðfræðilögmál

(eðlisfræðinnar) [skýr.] frægt rit Isaacs Newtons um hreyfingar himinhnatta o.fl. [enska] Principia [sh.] Philosophiae naturalis principia mathematica

stöðuhorn

[skýr.] afstaða miðað við norðurstefnu, t.d. notað um tengilínu stjarna í tvístirni [enska] position angle

stöðuhorn sólnándar

[skýr.] einn af brautarstikum sporbrautar [enska] argument of perihelion

stöðuhringur

(í siglingafræði) [skýr.] þeir staðir á jörðinni þar sem tiltekin stjarna hefur sömu hæð yfir sjóndeildarhring og athugandinn hefur mælt frá sínum athugunarstað [enska] position circle, circle of position

stöðuorka

[enska] potential energy

stökklíkur

(rafeindar í atómi) [enska] transition probability

suð

[sh.] kliður, truflun [enska] noise

suðhlutfall

(í rafaldssjónauka) [enska] signal to noise ratio

Suðurfiskurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Piscis Austrinus

Suðurkórónan

[skýr.] stjörnumerki [enska] Corona Australis

Suðurkrossinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Crux

suðurljós

[enska] aurora australis

suðurpunktur

(á sjóndeildarhring) [enska] south point

suðurskaut himins

[enska] south celestial pole

Suðurþríhyrningurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Triangulum Australe

sumarsólhvörf

[sh.] sumarsólstöður [enska] summer solstice

sumarsólstöður

-> sumarsólhvörf

sumartími

[enska] Daylight Saving Time (DST) [sh.] Summer Time [skýr.] tími sem víkur frá staðaltíma, venjulega um eina klukkustund

Sumarþríhyrningurinn

[skýr.] þrjár bjartar stjörnur (Vega, Deneb og Altair) [enska] Summer Triangle

sundrun vegna geislavirkni

[enska] radioactive decay

sundurgreining

[sh.] skerpa [skýr.] hæfni sjóntækis til að greina fína drætti, hornstærð minnsta hlutar sem unnt er að greina [enska] resolution [sh.] angular resolution, resolving power

Sunyaev-Zeldovitsj-hrif

[skýr.] breyting á örbylgjukliðnum þar sem hann hefur farið gegnum heitt rafgas. Kennd við sovésku stjarneðlisfræðingana Rashid Alievitsj Sunyaev (1943-) og Jakob Borisovitsj Zel'dovitsj (1914-1987) [enska] Sunyaev-Zel'dovich effect

Svanssveigurinn

[skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Svaninum [enska] Cygnus Loop

Svanurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Cygnus

svarthlutargeislun

-> algeislun

svarthlutur

[skýr.] hlutur sem drekkur í sig alla geislun sem á hann fellur [enska] black body

svarthol

[enska] black hole

sveifilstyrkur

[skýr.] fræðileg líkindi á styrk litrófslínu [enska] oscillator strength [sh.] f-value

sveiflubundinn alheimur

[sh.] lotubundinn alheimur [skýr.] heimur sem þenst út og dregst saman á víxl [enska] oscillating universe [sh.] pulsating universe

sveiflulýsilögmálið

-> lotulýsilögmálið

sveifluseiling

-> sveifluvik

sveiflustaða

(í bylgjuhreyfingu) [enska] phase

sveiflustjarna

[skýr.] breytistjarna sem sýnir þenslusveiflur, t.d. sefíti [enska] pulsating variable

sveiflutími

-> lota

sveifluvik

[sh.] sveifluseiling (frá meðalgildi) [enska] amplitude

sveifluvídd

(milli hámarks og lágmarks) [enska] amplitude

sveigja

-> krappi

sveigrimi

(á reikistjörnu eða tungli) [skýr.] landslagseinkenni [enska] flexus

sveipstjarna

[skýr.] stjarna umlukt gassveip eða kringlu [enska] shell star

Svelgþokan

[skýr.] vetrarbraut í stjörnumerkinu Veiðihundunum [enska] Whirlpool galaxy

sverðbjarmi

[skýr.] daufur bjarmi sem fylgir dýrahringnum nálægt sólu [enska] zodiacal light

Sverðfiskurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Dorado

Sverðþokan

-> Óríonþokan

svið

[enska] field

sviðsjafna

[enska] field equation

sviðsop

(í augngleri) [skýr.] op sem takmarkar sjónsviðið [enska] field stop

svigstyrkur

[skýr.] sjónglers, 1/f þar sem f er brennivíddin mæld í metrum [enska] optical power [sh.] power

svipall

[skýr.] skammvinnt fyrirbæri [enska] transient .

sýndar-

[sh.] sannur [enska] apparent

sýndarbirta

(stjörnu) [skýr.] ólíkt reyndarbirta [enska] apparent magnitude

sýndarfrár ljósgjafi

[skýr.] rafaldslind sem sýnist fara hraðar en ljósið [enska] superluminal source

sýndargeisli

[sh.] hálft sýndarþvermál [enska] semidiameter

sýndarstaða

(stjörnu) [skýr.] séð frá jarðarmiðju, ólíkt meðalstaða og sönn staða [enska] apparent place [sh.] apparent position

sýndartunglvik

-> sýndarvik tungls

sýndartvístirni

[skýr.] tvær stjörnur þétt saman á himni, en í raun ótengdar [enska] optical double

sýndarvik tungls

[sh.] sýndartunglvik [dæmi] dagsveifla í tunglviki [skýr.] breyting á ásýnd tunglsins vegna mismunandi sjónarhorns athugandans, gagnstætt reyndartunglvik [enska] optical libration [sh.] geometrical libration

sýndarþvermál

[enska] angular diameter [sh.] apparent diameter

sýnileg tifstjarna

[enska] optical pulsar

sætistala

[enska] atomic number

sæúr

-> skipsklukka

söguferill

(atburðar) [skýr.] rás atburðar frá sjónarhóli afstæðiskenningarinnar [enska] world line

sönn staða

(stjörnu) [skýr.] séð frá miðju sólar, ólíkt apparent place, mean place [enska] true place [sh.] true position

T

T-tarfstjarna

[skýr.] tegund breytistjarna, kennd við stjörnuna T í stjörnumerkinu Nautinu (Taurus) [enska] T-Tauri star

takmarkaða afstæðiskenningin

[enska] special relativity

Tarfurinn

-> Nautið

Tárítar

[skýr.] loftsteinadrífa, kennd við nautsmerkið (Taurus) [enska] Taurids

Teketillinn

[skýr.] samstirni í stjörnumerkinu Bogmanninum [enska] Teapot

tektítar

[skýr.] glerkenndir steinar sem talið er að hafi myndast við árekstur loftsteina á jörðina [enska] tektites

Thomsonsdreifing

[skýr.] dreifing ljóss sem rekst á frjálsar rafeindir. Kennd við breska eðlisfræðinginn Joseph Thomson (1856-1940) [enska] Thomson scattering

tifstjarna

[skýr.] stjarna sem sýnir mjög örar, reglubundnar sveiflur í útgeislun. Tifstjörnur eru nifteindastjörnur sem snúast hratt [enska] pulsar

tifstjarna í tvístirni

[enska] binary pulsar

tiglajörð

[skýr.] fyrirbæri á Venusi [enska] tessera

tíbrá

[sh.] blik [enska] scintillation [sh.] twinkling

tíðni

[enska] frequency

tíðnibil

(tækis) [skýr.] tíðnisvið þar sem tækið er næmt [enska] bandwidth

tíðnibil samstíga geislunar

(frá geislagjafa) [enska] coherence bandwidth [sh.] bandwidth

tímabaugur

[skýr.] baugur milli himinskauta [enska] hour circle

tímabelti

[enska] time zone

tímahorn

(stjörnu) [skýr.] hornið milli hábaugs og tímabaugs stjörnu; sá stjörnutími sem liðinn er frá því að (fasta)stjarnan fór yfir hábaug himins [enska] hour angle

tímajöfnuður

[skýr.] frávik meðalsóltíma frá sönnum sóltíma [enska] equation of time

tímarúm

[skýr.] samfella rúms og tíma [enska] spacetime

tímastjarna

[skýr.] stjarna notuð til tímamælinga [enska] clock star

tímatal

[enska] calendar

tímatalsfræði

[enska] chronology

tímaviðmið

[sh.] staðalviðmiðunartími (upplýsinga í stjörnuskrá) [enska] fundamental epoch [sh.] standard epoch

tímaþan

[skýr.] í afstæðiskenningunni [enska] time dilation

tíunda reikistjarnan

[sh.] óþekkta reikistjarnan [skýr.] reikistjarna sem leitað hefur verið að en óvíst er að sé til [enska] Planet X

tjúgustæði

(sjónauka) [enska] fork mounting

tjörn

(á tungli eða reikistjörnu) [skýr.] fremur lítið, dökkt, afmarkað svæði á yfirborði hnattar [enska] Lacus

tómalengd

(ferðar ljósgeisla gegnum efni) [skýr.] sú vegalengd sem ljósið myndi fara á sama tíma í tómu rúmi [enska] optical pathlength [sh.] pathlength

Tranan

[sh.] Hegrinn [skýr.] stjörnumerki [enska] Grus

Trapisan

[skýr.] samstirni í stjörnumerkinu Óríon [enska] Trapezium

tregða

[enska] inertia

tregðukerfi

[enska] inertial frame

tregðumassi

[enska] inertial mass

Trójusmástirni

[skýr.] smástirni sem fylgja braut Júpíters. Flest þeirra bera nöfn hetja úr Trójustríðunum [enska] Trojan asteroids [sh.] Trojan group

truflun

[sh.] suð [enska] interference [sh.] noise

Trümplersflokkun

[skýr.] flokkun lausþyrpinga stjarna, kennd við svissnesk-bandaríska stjörnufræðinginn Robert J. Trümpler (1886-1956) [enska] Trümpler classification

Tsjerenkov-geislun

[skýr.] kennd við rússneska eðlisfræðinginn Pavel Alexeyevich Cerenkov (1904- ) [enska] Cerenkov radiation [sh.] Cherenkov radiation

Tully-Fisher-vensl

[skýr.] samband milli birtu og snúningshraða vetrarbrauta, kennt við kanadíska stjörnufræðinginn Richard Brent Tully (1943-) og bandaríska stjörnufræðinginn James Richard Fisher (1943-) [enska] Tully-Fisher relation

tungl

[sh.] fylgihnöttur [enska] satellite, moon

tungl-

[skýr.] sem viðkemur tunglinu (mánanum) [enska] lunar lo.

tunglár

[skýr.] tólf tunglmánuðir, rúmlega 354 dagar [enska] lunar year

tungldagur

[skýr.] dagur á tunglinu, 29½ jarðneskur dagur að meðaltali [enska] lunar day

tunglfjórðungur

-> kvartil

tunglflói

[enska] sinus

tunglfræði

[enska] selenology

tunglfylgiflaug

[skýr.] geimflaug á braut umhverfis tunglið [enska] lunar orbiter

tunglfyllingarfrávik

-> fyllingarfrávik

tunglgarður

[skýr.] fjöllum girt slétta, stærsta tegund tunglgíga; heiti sem sjaldan er notað nú á dögum [enska] walled plain

tunglhaf

[enska] mare

tunglið

[sh.] máninn [enska] moon

tunglmánuður

[sh.] sólbundinn tunglmánuður [skýr.] umferðartími tungls miðað við sól, ólíkt stjarnbundinn tunglmánuður [enska] synodic month [sh.] lunar month, lunation

tunglmyrkvi

[enska] lunar eclipse

tunglnet

[skýr.] drættir sem virðast mynda net á yfirborði tunglsins [enska] lunar grid

tunglseinkun

[skýr.] breyting á ristíma tungls frá degi til dags [enska] retardation

tunglskjálfti

[enska] moonquake

tunglsprunga

[enska] cleft

tungltímatal

[skýr.] tímatal sem miðast við göngu tungls [enska] lunar calendar

tunglvik

[skýr.] færsla sem veldur breytingu á ásýnd tungls séð frá jörðu [dæmi] sýndartunglvik, reyndartunglvik [enska] libration

tunglöld

[skýr.] 19 ára tímabil endurtekningar í kvartilaskiptum tungls á sama tíma árs, kennt við Grikkjann Meton (á 5. öld f. Kr.) [enska] Metonic cycle [sh.] lunar cycle

tunnubjögun

(myndar í sjóntæki) [enska] barrel distortion

turnkíkir

[enska] tower telescope

Túkaninn

[sh.] Piparfuglinn [skýr.] stjörnumerki [enska] Tucana

tvenndartvístirni

[skýr.] tvístirni sem er svo þétt að stjörnurnar myndu snertast ef möndulsnúningshraði annarrar eða beggja kæmi ekki í veg fyrir það [enska] double-contact binary

tvenndarmyndun

-> parmyndun

Tvían

[skýr.] stjarnan Epsilon í stjörnumerkinu Hörpunni, tvöfalt tvístirni [enska] Double-double [sh.] Double double

tvíbrotssía

[skýr.] ljóssía sem nýtir tvöfalt ljósbrot [enska] birefringent filter [dæmi] Lyot filter

Tvíburarnir

[skýr.] stjörnumerki [enska] Gemini

tvíglera linsa

[sh.] tvíglerungur [enska] doublet

tvíglerungur

-> tvíglera linsa

tvíhnattaþraut

[skýr.] sú spurning hvernig tveir hnettir hreyfast vegna innbyrðis þyngdaráhrifa [enska] two-body problem

tvíhvolfur

(um linsu) [enska] biconcave

tvíkíkir

[enska] binoculars

tvílínu-litrófstvístirni

[enska] double-lined spectroscopic binary

tvímáni

[skýr.] seinni tunglfylling af tveimur í sama mánuði [enska] blue moon

tvípóll

[enska] dipole

tvískauta hópur

(sólbletta) [enska] bipolar group

tvístirni

[sh.] reyndartvístirni [enska] binary [sh.] binary star

tvístirni

[dæmi] sýndartvístirni, reyndartvístirni [enska] double star [sh.] double

tvístrun

[sh.] ljóstvístrun [skýr.] tvístrun ljóss sem endurkastast frá örsmáum ögnum  [dæmi] Comptonstvístrun, Rayleighstvístrun [enska] scattering

tvístrunarmál

[enska] dispersion measure

tvíveldislögmál

[enska] inverse square law

tvívetni

[enska] deuterium

tvívísa línurit

[skýr.] línurit sem sýnir samband tveggja litvísa í hópi himinhnatta [enska] two-colour diagram

tvíþoka

[skýr.] tvær vetrarbrautir í samfloti í geimnum [enska] binary galaxy

tvíþyrping

[skýr.] stjarna [enska] double cluster

tvöföld rafaldslind

[sh.] rafaldstvennd [enska] double radio source

Tækniháskóli Kaliforníu

[enska] California Institute of Technology (Caltech)

tölfræðileg hliðrun

[skýr.] meðaltalshliðrun margra stjarna, áætluð út frá eiginhreyfingum og sjónstefnuhraða [enska] statistical parallax

U

UBV-birtumælingakerfið

[skýr.] (U=ultraviolet, B=blue, V=visual) [enska] UBV system

Ugluþokan

[skýr.] hringþoka í stjörnumerkinu Stórabirni [enska] Owl nebula

Um snúninga himinhvelanna

[skýr.] rit pólska stjörnufræðingsins Nikulásar Kóperníkusar (1473-1543), kom út 1543 [enska] De revolutionibus

umbrot á sólu

-> sólvirkni

umferð

[enska] revolution

umferðarflaug

[skýr.] flaug sem er komin á braut umhverfis einhvern himinhnött [enska] orbiter

umferðarhalastjarna

[skýr.] halastjarna sem sést oftar en einu sinni, venjulega notað um halastjörnur sem hafa skemmri umferðartíma en 200 ár [enska] periodic comet

umferðartími (1)

[enska] orbital period

umferðartími (2)

-> lota

umgjörð

[skýr.] hringlaga fyrirbæri á Venusi [enska] corona

undirmálsstjarna

[skýr.] stjarna sem er minni en meðalstjarna í sama litrófsflokki [enska] subdwarf

upphafseldur

[sh.] frumfuni [skýr.] alheimur í frumbernsku [enska] primeval fireball [sh.] primordial fireball, ylem

upphafsmeginröð

[skýr.] meginröð stjarna í Hertzsprung-Russell-línuriti, fyrst eftir myndun stjarnanna [enska] zero-age main sequence (ZAMS)

upphafsþokan

[skýr.] sem sólkerfið myndaðist úr [enska] primeval nebula

uppkoma

-> ris

upprás

-> ris

upprunafræði

(einkanlega sólkerfisins) [enska] cosmogony

uppskerumáni

-> haustmáni

utan jarðar

[sh.] geim- [enska] extraterrestrial

utan Vetrarbrautarinnar

[enska] extragalactic

UV-Ceti-stjarna

[skýr.] algengasta gerð blossastjarna, kennd við stjörnuna UV í hvalsmerki (Cetus) [enska] UV Ceti star

uvby-birtumælingakerfið

[skýr.] (u=ultraviolet, v=violet, b=blue, y=yellow) [enska] uvby system

Ú

Úlfurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Lupus

Úranus

[skýr.] ein af stóru reikistjörnunum [enska] Uranus

Úrsítar

[skýr.] loftsteinadrífa, kennd við stjörnumerkið Litlabjörn (Ursa Minor) [enska] Ursids

útblá geislun

[sh.] útblámageislun [enska] ultraviolet radiation

útbláma-

-> útblár

útblámageislun

-> útblá geislun

útblámastjörnufræði

[enska] ultraviolet astronomy

útblámi

[enska] ultraviolet (UV)

útblár

[sh.] útfjólublár, útbláma- [enska] ultraviolet (UV)

útfjólublár

-> útblár

útgeimsefni

[skýr.] efni milli vetrarbrauta [enska] intergalactic medium

útgeislun

[enska] emission

úthvolf

[skýr.] ysti hluti lofthjúps [enska] exosphere

útstirni

[skýr.] reikistirni sem ganga utan við braut Júpíters og líkjast kjörnum halastjarna að því er talið er. Dæmi: Kentár, Kuipersbeltisstirni, dreifstirni

útvarpsbylgja

-> rafaldsbylgja

útvarpsgluggi

-> rafaldsgluggi

útvarpssjónauki

-> rafaldssjónauki

útvarpsstjörnufræði

-> rafaldsstjörnufræði

útvarpsvetrarbraut

-> rafaldsvetrarbraut

V

Van Allen-belti

[sh.] geislabelti (í segulhvolfi jarðar) [skýr.] kennd við bandaríska eðlisfræðinginn James Van Allen (1914- ) [enska] Van Allen belts [sh.] radiation belts

vangreind rafaldslind

[enska] unresolved source

vanskyn

(í litrófsmælingum, myndgreiningu eða sveiflumælingum) [skýr.] kemur upp þegar myndeindirnar eru stærri en þeir drættir sem verið er að mynda, eða skráningartíðnin minni en hæsta sveiflutíðni þess fyrirbæris sem verið er að skrá. Sbr. hjáróm [enska] undersampling

vansvörun

[skýr.] skortur á samsvörun lýsingartíma og dekkingar ljósmyndafilmu þegar lýsing er mjög lítil [enska] reciprocity failure

varðveisla orku

[sh.] orkugeymd [enska] conservation of energy

varðveisla skriðþunga

[sh.] skriðþungageymd [enska] conservation of momentum

varmaburður

-> varmaiða

varmageislun

-> hitageislun

varmaiða

[sh.] varmaburður [enska] convection

varmajafnvægi

[enska] thermodynamic equilibrium

Vatnaskrímslið

[skýr.] stjörnumerki [enska] Hydra

Vatnsberinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Aquarius

vaxa

(um tunglið) [enska] wax so.

vaxandi

[skýr.] (um tunglið) [enska] crescent lo.

vaxandi tungl

[skýr.] gagnstætt þverrandi tungl [enska] waxing moon

vaxtarferill

(litrófslínu) [enska] curve of growth

veðrahvolf

(í lofthjúpi jarðar) [enska] troposphere

veðrahvörf

[skýr.] í lofthjúpi jarðar, skil veðrahvolfs og heiðhvolfs [enska] tropopause

veggbogi

[sh.] múrbogi [skýr.] fornt tæki til að mæla hæð stjarna yfir sjónbaug [enska] mural circle

veggkvaðrantur

[sh.] múrkvaðrantur [skýr.] fornt stjörnumælingatæki, veggbogi sem nær yfir 90 gráðu horn [enska] mural quadrant

Veiðihundarnir

[skýr.] stjörnumerki [enska] Canes Venatici

Veiðimaðurinn

-> Óríon

veifill

[skýr.] tæki til að beina innroðasjónauka til skiptis í tvær áttir [enska] chopper

Veigahafið

(á tunglinu) [enska] Mare Nectaris

veltitíðni

[skýr.] rafagnar í segulsviði [enska] gyrofrequency

venjulegur sefíti

[skýr.] breytistjörnutegund [enska] classical Cepheid

Venus

[sh.] morgunstjarnan, kvöldstjarnan [skýr.] bjartasta reikistjarnan [enska] Venus [sh.] morning star, evening star

Venusar-

[sh.] Venus- [enska] Cytherean

Vessahafið

(á tunglinu) [enska] Mare Humorum

vestri álengd

(reikistjörnu) [skýr.] þegar innri reikistjarna er lengst í vestur frá sól [enska] western elongation

vesturpunktur

(á sjóndeildarhring) [enska] west point

vetrarbaugsbreidd

[skýr.] hnit í vetrarbaugskerfi [enska] galactic latitude

vetrarbaugshnit -> vetrarbrautarhnit

vetrarbaugslengd

[skýr.] hnit í vetrarbaugskerfi [enska] galactic longitude

vetrarbaugur

[skýr.] stórhringur eftir miðri Vetrarbrautinni á himinhvolfinu [enska] galactic equator [sh.] galactic circle

vetrarbraut

[sh.] stjörnuþoka [enska] galaxy [sh.] extragalactic nebula [skýr.] þetta heiti er úrelt

vetrarbrautaflokkun Morgans

-> flokkunarkerfi Morgans

vetrarbrautaklasi

-> þyrping vetrarbrauta

vetrarbrautarár

[skýr.] umferðartími sólar um miðju Vetrarbrautarinnar, talinn 235 milljón ár [enska] cosmic year [sh.] galactic year

vetrarbrautarflötur

[enska] galactic plane

vetrarbrautargusa

[skýr.] gas sem þeytist frá sprengistjörnum út úr kringlu Vetrarbrautarinnar og fellur til hennar aftur [enska] galactic fountain

vetrarbrautarhjúpur

[skýr.] sá hluti vetrarbrautar, sem umlykur kringlu hennar (galactic disk) [enska] galactic halo

vetrarbrautarhnit

[skýr.] stjörnuhnit sem miðast við Vetrarbrautina [enska] galactic coordinates

vetrarbrautarkeis

[skýr.] miðjusvæði vetrarbrautarkerfis, þar sem það er þykkast [enska] galactic bulge

vetrarbrautarkóróna

[skýr.] gashjúpur sem umlykur vetrarbraut [enska] galactic corona

vetrarbrautarkringla

[enska] galactic disk

vetrarbrautarskaut

[enska] galactic pole

vetrarbrautarvindur

[skýr.] útstreymi gass frá vetrarbraut [enska] galactic wind

vetrarbrautasafn

[enska] metagalaxy

vetrarbrautastóð

[skýr.] vetrarbraut með smærri fylgiþokum (dvergvetrarbrautum) [enska] hypergalaxy

vetrarbrautatvennd

[skýr.] tvær vetrarbrautir, þéttstæðar á himni [enska] double galaxy

vetrarbrautaþyrping

[enska] galactic cluster

Vetrarbrautin

[enska] Milky Way, Galaxy

vetrarsólhvörf

-> vetrarsólstöður

vetrarsólstöður

[sh.] vetrarsólhvörf [enska] winter solstice

viðbragðssjóntækni

[skýr.] sem leiðréttir breytingar sem verða á lögun aðalspegils eða loftnets í sjónauka, t.d. vegna hreyfingar sjónaukans eða hitabreytinga, sjá jafnframt aðlögunarsjóntækni [enska] active optics

viðbragðsskekkja

(athuganda við mælingar) [enska] personal equation

viðfangsgler

(í sjóntæki) [enska] objective [sh.] object lens, object glass (OG)

viðfangsgreiða

[skýr.] áhald til að kljúfa ljós í liti, sett framan við viðfangsgler eða aðalspegil sjónauka [enska] objective grating

viðfangsprisma

-> viðfangsstrendingur

viðfangsstrendingur

[sh.] viðfangsprisma [skýr.] áhald til að mynda litróf [enska] objective prism

viðmið

[enska] frame of reference

viðmiðunarstjarna

[enska] fundamental star

viðmiðunartími

(stjörnuhnita eða brautarstika himinhnattar) [enska] epoch

viðmiðunarvorpunktur stjörnuskrár

[enska] catalogue equinox

viðtak

[sh.] loftnet [enska] antenna

viðtakshiti

[skýr.] loftnets [enska] background temperature [sh.] antenna temperature

viðtaksmynstur

(rafaldssjónauka) [skýr.] lýsir stefnuvirkni hans [enska] antenna pattern [sh.] field pattern, polar diagram

viksjá

[skýr.] tæki til að bera saman tvær áþekkar ljósmyndir [enska] comparator [dæmi] bliksjá, dýptarviksjá

vingl

[sh.] flökt [skýr.] óstöðugleiki [enska] instability

vinkilsjónauki

-> alnarsjónauki

virk vetrarbraut

[skýr.] vetrarbraut með kjarna sem geislar frá sér mjög mikilli orku [enska] active galaxy

virkur vetrarbrautarkjarni

[enska] active galactic nucleus (AGN)

visthvolf

[skýr.] svæði í grennd við sólstjörnu, þar sem líf gæti dafnað [enska] ecosphere

vitsmunalíf í geimnum

[enska] Extraterrestrial Intelligence (ETI)

Víðgeimsnetið

[skýr.] kerfi rafaldssjónauka sem Geimvísindastofnun Bandaríkjanna notar til að fylgjast með geimflaugum [enska] Deep Space Network (DSN)

víðlind

(í rafaldsstjörnufræði) [skýr.] gagnstætt punktlind [enska] extended source

vígahnöttur

[enska] fireball, bolide

víxlun

(ljóss eða annarrar rafsegulgeislunar) [enska] interference

víxlunarkross Mills

[sh.] Millskrossloftnet [skýr.] rafaldsvíxlunarmælir kenndur við ástralska stjörnufræðinginn Bernard Yarnton Mills (1920-) [enska] Mills cross stellar interferometer [sh.] Mills cross antenna

víxlunarmælir

[enska] interferometer

víxlunarrák

[enska] interference fringe [sh.] fringe

víxlunarsía

[enska] interference filter

Vogin

[skýr.] stjörnumerki [enska] Libra

Vogt-Russell setningin

[skýr.] svo til algild staðhæfing sem segir að innri gerð stjörnu ráðist algerlega af massa hennar og efnasamsetningu. Kennd við þýska stjörnufræðinginn Heinrich Vogt (1890-1968) og bandaríska stjörnufræðinginn Henry Norris Russell (1877-1957) [enska] Vogt-Russell theorem

vorhnútur

-> vorpunktur

vorjafndægur

[sh.] vorjafndægri [enska] spring equinox, vernal equinox

vorpunktur

[sh.] vorhnútur (á stjörnuhimninum) [skýr.] þar sem sólin er við vorjafndægur [enska] vernal equinox [sh.] first point of Aries, kenndur við hrútsmerkið (Aries), þar sem punkturinn var áður fyrr

Vúlkan

[skýr.] reikistjarna sem sumir stjörnufræðingar 19. aldar töldu hugsanlegt að finnast myndi nær sól en Merkúríus [enska] Vulcan

Vængfákurinn

-> Pegasus

vængskekkja

[sh.] hjúpskekkja (í sjóntæki) [enska] coma

vökvajafnvægi

[enska] hydrostatic equilibrium

W

W-Meyjarstjarna

[skýr.] breytistjörnutegund, sefíti í stjörnubyggð II [enska] W Virginis star

W-Stórabjarnarstjarna

[skýr.] tegund myrkvastjarna sem jafnframt eru snertitvístirni [enska] W Ursae Majoris star

Widmanstättenmynstur

(í slípuðum loftsteinum) [skýr.] kennt við austurríska eðlisfræðinginn Aloys Beck von Widmanstätten (1753-1849) [enska] Widmanstätten figures

Wienslögmál

[skýr.] um samband litar og hitastigs svarthlutar, kennt við þýska eðlisfræðinginn Wilhelm Wien (1864-1928) [enska] Wien's law [sh.] Wien displacement law

Wilson-Bappu-hrif

[skýr.] tengsl milli útlits tiltekinnar línu (svonefndrar K-línu) í litrófi síðstjörnu og ljósafls stjörnunnar. Kennt við bandaríska stjörnufræðinginn Olin Wilson (1909-1994) og indverska stjörnufræðinginn Vainu Bappu (1927-1982) [enska] Wilson-Bappu effect

Wilsonsjónaukinn

[skýr.] sjónauki á Wilsonfjalli í Kaliforníu, sá stærsti í heimi frá 1917 til 1948 [enska] Hooker telescope [sh.] Mt. Wilson telescope

Wilsonvik

[skýr.] sýndarfærsla sólblettskjarna eftir því hvernig bletturinn snýr við jörðu. Kennt við skoska stjörnufræðinginn Alexander Wilson (1714-1786) [enska] Wilson effect

Wolf-línurit

[skýr.] línurit notað til að finna fjarlægð skuggaþokna með talningu á stjörnum á mismunandi birtustigum, kennt við þýska stjörnufræðinginn Max (Maximilian) Wolf (1863-1932) [enska] Wolf diagram

Wolf-Rayet-stjarna

[skýr.] tegund mjög bjartra og heitra stjarna, kennd við C.J.E. Wolf (1827-1918) og G.A.P. Rayet (1839-1906) [enska] Wolf-Rayet star

Y

Yagi-loftnet

[skýr.] tegund rafaldsloftneta, kennd við japanska verkfræðinginn Hidetsugu Yagi (1886-1976) [enska] Yagi antenna [sh.] Yagi

Yarkovskyhrif

[skýr.] stefnuvirk áhrif sólarljóss á geimagnir sem snúast, kennd við rússneska vísindamanninn Ivan Osipovich Yarkovsky (1844-1902). Geta haft áhrif á brautir smástirna. Sbr. Poynting-Robertson-hrif [enska] Yarkovsky effect

Yerkes-stjörnuflokkunin

-> MK-stjörnuflokkunin

ytri reikistjarna

[skýr.] reikistjarna sem er utar í sólkerfinu en jörðin [enska] outer planet [sh.] superior planet

ytri samstaða

(reikistjörnu og sólar) [skýr.] þegar reikistjarnan er handan sólar [enska] superior conjunction

Ý

ýruklasar

(á yfirborði sólar) [enska] supergranulation

Z

Zanstrakenning

[skýr.] kenning sem fjallar um ákvörðun hitastigs stjörnu sem er í miðri hringþoku. Kennd við hollenska stjarneðlisfræðinginn Herman Zanstra (1894-1972) [enska] Zanstra's theory

Zeemanshrif

(í litrófi) [skýr.] áhrif segulsviðs á litrófið, kennd við hollenska eðlisfræðinginn Pieter Zeeman (1865-1943) [enska] Zeeman effect

Zwicky-stjörnuskráin

[skýr.] skrá yfir þrjátíu þúsund vetrarbrautir og tíu þúsund vetrarbrautaþyrpingar, kennd við svissneska stjörnufræðinginn Fritz Zwicky (1898-1974) [enska] Zwicky Catalogue

Þ

þenslurauðvik

[skýr.] rauðvik sem stafar af útþenslu alheimsins [enska] cosmological redshift [sh.] cosmic redshift

þenslustiki

(alheims) [skýr.] mælikvarði á breytingu á útþensluhraða alheimsins [enska] deceleration parameter (q)

þeytistjarna

[skýr.] stjarna á mikilli ferð, sennilega fyrrverandi fylgistjarna stjörnu sem hefur sprungið (sprengistjörnu) [enska] runaway star

þétt tvístirni

[enska] close binary

þétta

[sh.] þéttleiki, eðlismassi, eðlisþyngd [enska] density

þéttbýli stjarna

[skýr.] fjöldi stjarna í rúmmálseiningu [enska] star density

þéttingur

[skýr.] massaþétta undir tunglhafi [enska] mascon

þéttiöldukenning

[skýr.] kenning um myndun sveipa í þyrilþokum [enska] density-wave theory

þéttleiki

-> þétta

þéttustiki

(alheims) [skýr.] mælikvarði á þéttuna, settur fram sem hlutfall af þeirri þéttu sem þyrfti til að alheimurinn væri lokaður [enska] density parameter [sh.] cosmological density parameter, closure parameter

þokukenning Laplaces

[skýr.] kenning um uppruna sólkerfisins, kennd við franska stærðfræðinginn og stjörnufræðinginn Pierre Simon Laplace (1749-1827) [enska] Laplace's nebular hypothesis

þokulitsía

[skýr.] sía sem aðeins hleypir í gegn litrófslínum sem einkenna ljós frá ljómþokum [enska] nebula filter

þokuskrá Messiers

[sh.] Messiersskrá [skýr.] skrá kennd við franska stjörnufræðinginn Charles Joseph Messier (1730-1817) [enska] Messier catalogue

þráðamælir

[sh.] afstöðumælir (í augngleri sjónauka) [enska] filar micrometer [sh.] position micrometer

þráðaplötuskynjari

[skýr.] tæki til að nema háorkuljóseindir [enska] microchannel plate detector

þráðkross

[sh.] sjónkvarði [skýr.] viðmiðunarnet í brennifleti augnglers [enska] reticle [sh.] graticule

þrepagleyping

(í atómi) [enska] bound-bound absorption

þrepaskriða

[sh.] þrepaskrun [skýr.] (um geimgeisla) stigmögnuð fjölgun sem verður þegar geislarnir fara gegnum andrúmsloft jarðar [enska] cascade

þrepaskrun

-> þrepaskriða

þrepastökk

(í atómi) [enska] bound-bound transition

þriðja kvartil

-> síðasta kvartil

þriðja snerting

(í sólmyrkva eða tunglmyrkva) [skýr.] þegar almyrkva eða hringmyrkva lýkur [enska] third contact

þríhelínhvörf

[skýr.] kjarnahvörf í iðrum sólstjarna [enska] triple-alpha process [sh.] Salpeter process

þríhnattaþraut

[skýr.] sú spurning hvernig þrír hnettir hreyfast vegna innbyrðis þyngdaráhrifa [enska] three-body problem

Þríhyrningsþokan

[skýr.] stjörnuþoka (vetrarbraut) í stjörnumerkinu Þríhyrningi [enska] Triangulum spiral

Þríhyrningurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Triangulum

Þrískipta þokan

[skýr.] geimþoka í bogmannsmerki [enska] Trifid nebula

þríspeglasjónauki

[skýr.] skáspeglasjónauki þar sem þriðja speglinum er skotið inn til leiðréttingar á spegilvillum [enska] tri-schiefspiegler

þrístirni

[enska] triple star

þríund

[skýr.] þriðjungur stjörnuspámerkis (um 10°) [enska] decan

þrýstingsbreikkun

(litrófslínu) [enska] pressure broadening

þræðlingur

[sh.] sólþræðlingur (í lithvolfi sólar) [enska] fibril

þungamiðja

[sh.] þyngdarmiðja [enska] centre of gravity

þungefnamagn

[skýr.] magn efna sem eru þyngri en vetni og helín [enska] metal abundance

þungefni

[skýr.] öll frumefni þyngri en vetni og helín [enska] metal (in astronomical terminology)

þungeindaefni

[skýr.] venjulegt efni [enska] baryonic matter

þunnkringla vetrarbrautar

[enska] thin galactic disk

þverald

[sh.] þvergöngumælir, hábaugssjónauki [enska] transit instrument

þverás

[skýr.] sjónauka [enska] declination axis

þverbaugur

(himins) [skýr.] lóðbaugur frá austri til vesturs, þvert á hábaug [enska] prime vertical

þverganga (1)

-> háganga

þverganga (2)

[skýr.] ganga himinhnattar yfir annan himinhnött [dæmi] efri þverganga, neðri þverganga [enska] transit

þverhraði

(stjörnu) [skýr.] hraði þvert á sjónstefnu, ólíkt sjónstefnuhraði [enska] tangential velocity [sh.] transverse velocity

þverra

[sh.] minnka (um tunglið) [enska] wane

þverrandi tungl

[sh.] minnkandi tungl [skýr.] gagnstætt vaxandi tungl [enska] waning moon

þverstaða

(tungls eða reikistjörnu) [skýr.] þegar stefnan til hnattarins myndar rétt horn við stefnuna til sólar [enska] quadrature

þykkkringla vetrarbrautar

[enska] thick galactic disk 

þyngd

[enska] gravity

þyngdarafl

[sh.] aðdráttarafl [enska] gravitation [sh.] gravity

þyngdarafl við yfirborð

[enska] surface gravity

þyngdarbylgjur

-> þyngdargeislun

þyngdareind

[skýr.] hugsanleg boðeind þyngdarsviðs [enska] graviton

þyngdareindakenning

[skýr.] kenning sem skýrir þyngdarhrif með samspili þyngdareinda [enska] quantum gravitation

þyngdarfasti

-> þyngdarstuðull

þyngdarfölnun

-> þyngdarljómun

þyngdargeislun

[sh.] þyngdarbylgjur [skýr.] sveiflur þyngdarsviðs [enska] gravitational radiation [sh.] gravitational waves

þyngdarhjálp

[skýr.] aðferð til að auka hraða geimflaugar með því að láta hana fara nærri reikistjörnu [enska] gravity assist

þyngdarhlutfall

-> fjöldahlutfall

þyngdarhlutfall atóma í alheiminum

-> fjöldahlutfall

þyngdarhrun

(stjörnu) [enska] gravitational collapse

þyngdarkraftur

[enska] gravitational force

þyngdarlinsa

[skýr.] þyngdarsvið sem sveigir ljósgeisla líkt og linsa [enska] gravitational lens

þyngdarljómun

[skýr.] aukin yfirborðsbirta stjörnu vegna þyngdarhrifa þegar möndulsnúningshraði stjörnunnar veldur fráviki frá hnattlögun og skautin verða nær miðju en miðbaugssvæðin [enska] gravity brightening

þyngdarmassi

[enska] gravitational mass

þyngdarmiðja

-> þungamiðja

þyngdarrauðvik

(ljóss) [skýr.] oft kennt við þýsk-svissnesk-bandaríska eðlisfræðinginn Albert Einstein (1879-1955) [enska] gravitational redshift [sh.] Einstein shift

þyngdarstuðull

[sh.] þyngdarfasti [enska] gravitational constant

þyngdarstuðull Gauss

[skýr.] stuðull kenndur við þýska stærðfræðinginn Karl Friedrich Gauss (1777-1855) [enska] Gaussian gravitational constant

þyngdarsvið

[enska] gravitational field

þyngdarvingl

[skýr.] óstöðugleiki efnis í þyngdarsviði [enska] gravitational instability

þyngill

[enska] massive astrophysical compact halo object (MACHO) [skýr.] bráðabirgðanafngift á hulduefni í hjúpi vetrarbrauta sem meðal annars veldur örlinsuhrifum í ljósi frá þeim. Nafnið gæti átt við hvers kyns daufar stjörnur eða jafnvel svarthol

þyrilarmur

(í vetrarbraut) [skýr.] gormlaga sveipur stjarna og geimefnis [enska] spiral arm

þyrilvetrarbraut

-> þyrilþoka

þyrilþoka

[sh.] þyrilvetrarbraut [enska] spiral galaxy

þyrping

[sh.] klasi [enska] cluster

þyrping vetrarbrauta

[sh.] vetrarbrautaklasi [enska] cluster of galaxies

þýskt sjónaukastæði

[enska] German mounting

Ö

Ökumaðurinn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Auriga

öldufaldur

[enska] wavefront

öldustokkur

[enska] waveguide

öng

[sh.] öngstig [skýr.] efnisástand sem myndast þegar samþjöppun er svo mikil að venjulegar ástandsjöfnur gilda ekki og þrýstingur verður óháður hitastigi. Þetta gerist ef eðlismassinn fer yfir 10⁸ kg /m³ eða þar um bil. Sjá electron degeneracy, neutron degeneracy [enska] degeneracy

öngefni

[sh.] kulefni [skýr.] efni í ofurþéttu ástandi, sjá öng [enska] degenerate matter

öngstig

-> öng

öngstjarna

[sh.] kulstjarna [skýr.] ofurþétt stjarna, sjá öng [enska] degenerate star

öngþrýstingur

[sh.] kulþrýstingur [skýr.] fyrirbæri í iðrum hvítra dverga og nifteindastjarna, sjá öng [enska] degeneracy pressure

önnur snerting

(í sólmyrkva eða tunglmyrkva) [skýr.] þegar almyrkvi eð hringmyrkvi hefst [enska] second contact

örbylgja

[enska] microwave

örbylgjukliður

-> grunngeislun

örbylgjukliður

-> grunngeislun

öreind

[enska] elementary particle

Örin

[skýr.] stjörnumerki [enska] Sagitta

örlinsuhrif

[enska] microlensing [skýr.] mögnun á ljósi stakrar stjörnu vegna þyngdarhrifa annarrar stjörnu sem fer fyrir hana

Örninn

[skýr.] stjörnumerki [enska] Aquila

örvun

(atóms) [enska] excitation

örvunarástand

[enska] excited state

örvunarhiti

[skýr.] hiti metinn eftir örvun atóma [enska] exitation temperature