Ensk-íslensk orðaskrá úr stjörnufræði

A

Abell catalogue

[íslenska] Abellsskráin [skýr.] skrá yfir þyrpingar vetrarbrauta, kennd við bandaríska stjörnufræðinginn George Abell (1927-1983)

aberration (1)

[íslenska] ljósvik [sh.] ljósstefnuvik [skýr.] sýndarbreyting á stefnu ljósgeisla vegna hreyfingar (hraða) athugandans [dæmi] stellar aberration, planetary aberration

aberration (2)

[íslenska] linsuvilla [sh.] spegilvilla (sjóntækis) [dæmi] chromatic aberration, spherical aberration, coma, astigmatism, curvature of field, distortion

ablation

[íslenska] blæsing [skýr.] eyðing efnis, t.d. utan af loftsteini eða geimfari vegna núnings í lofthjúpi jarðar

absolute magnitude

[íslenska] reyndarbirta [skýr.] mælikvarði á ljósafl stjörnu; birtustig (sýndarbirta) stjörnunnar ef hún væri 10 parsek (um 32,6 ljósár) frá jörðu. Þegar um smástirni er að ræða er viðmiðunarfjarlægðin 1 stjarnfræðieining. Ólíkt apparent magnitude

absolute temperature

[íslenska] altækur hiti [skýr.] hiti reiknaður frá alkuli

absolute zero

[íslenska] alkul [skýr.] lægsti hugsanlegi hiti, -273,15°C

absorption

[íslenska] gleyping [skýr.] það að efni drekkur í sig geislun

absorption coefficient

[íslenska] gleypistuðull

absorption line

[íslenska] gleypilína (í litrófi)

absorption nebula

[sh.] dark nebula [íslenska] gleypiþoka [sh.] skuggaþoka [skýr.] dimm efnisþoka í geimnum

absorption spectrum

[íslenska] gleypiróf

abundance

(of elements) [íslenska] fjöldahlutfall [sh.] þyngdarhlutfall [skýr.] hlutfall frumefna, t.d. í sól eða alheimi

acceleration

[íslenska] hröðun

accretion

[íslenska] aðsóp

accretion disk

[íslenska] aðsópskringla [sh.] safnkringla, safnskífa [skýr.] t.d. umhverfis svarthol

achondrite

[íslenska] akondrít [skýr.] grjónsnauður loftsteinn, gagnstætt chondrite

achromatic lens (achromat)

[íslenska] litvís linsa [skýr.] tvískipt linsa, nærri því laus við litvillu

acoustic wave

[íslenska] hljóðbylgja

active

[íslenska] kvikur (um norðurljós)

active galactic nucleus (AGN)

[íslenska] virkur vetrarbrautarkjarni

active galaxy

[íslenska] virk vetrarbraut [skýr.] vetrarbraut með kjarna sem geislar frá sér mjög mikilli orku

active optics

[íslenska] viðbragðssjóntækni [skýr.] sem leiðréttir breytingar sem verða á lögun aðalspegils eða loftnets í sjónauka, t.d. vegna hreyfingar sjónaukans eða hitabreytinga, sjá jafnframt adaptive optics

active region

[íslenska] ókyrrt svæði (á sól)

active sun

[íslenska] ókyrr sól

adaptive optics

[íslenska] aðlögunarsjóntækni [skýr.] sem leiðréttir óstöðuga mynd með því að breyta lögun innskotsspegils eða linsu í sjónauka, sjá jafnframt active optics

adiabatic

[íslenska] innrænn [sh.] óverminn (um ferli þar sem varmi kerfisins helst óbreyttur)

advection

[íslenska] aðstreymi

Ae star

[íslenska] Ae-stjarna [skýr.] stjarna í litrófsflokki A, sem sýnir bjartar ljómlínur vetnis (e=emission)

aeon

[sh.] eon [íslenska] óra kv. [sh.] áramilljarður

aeronomy

[íslenska] háloftafræði

aerosol

[skýr.] örsmáar agnir eða dropar í lofthvolfi [íslenska] agnúði

aether

-> ether

afterglow

[íslenska] eftirskin (gammablossa)

air shower

[íslenska] geimgeislaskúr

airglow

[íslenska] loftljómi [sh.] næturljómi

Airy disc

[íslenska] kringla Airys [skýr.] minnsta mynd af stjörnu sem tiltekinn sjónauki getur skilað. Kennd við enska stjörnufræðinginn George Biddell Airy (1801-1892)

Aitken Double Star Catalogue (ADS)

[sh.] New General Catalogue of Double Stars [skýr.] skrá yfir tvístirni, útg. 1932, kennd við bandaríska stjörnufræðinginn Robert G. Aitken (1864-1951)

albedo

[íslenska] endurskinshlutfall [dæmi] Bondhlutfall, gagnskinshlutfall [skýr.] hæfni hlutar til að endurvarpa ljósi sem á hann fellur [dæmi] Bond albedo, geometrical albedo

Alfvén wave

[íslenska] Alfvénbylgja [skýr.] tegund af bylgju í rafgasi með segulsviði, kennd við sænska eðlisfræðinginn Hannes Alfvén (1908-1995)

Algol variable

[íslenska] Algol-myrkvastjarna [skýr.] kennd við stjörnuna Algol í stjörnumerkinu Perseifi (Perseus)

aliasing

[íslenska] hjáróm [skýr.] það fyrirbæri þegar falskt lágtíðnimerki kemur fram í stafrænum sveiflumælingum sem afleiðing af vanskyni

alidade

[skýr.] hluti af stjörnuhæðarmæli, >>astrolabe [íslenska] stjörnusigti [sh.] stjörnumið

all-sky camera

[íslenska] alhvolfsmyndavél

Almagest

[íslenska] Almagest [skýr.] frægt stjörnufræðirit Ptólemeusar

almanac

[íslenska] almanak

almucantar

[íslenska] jafnhæðarbaugur

alpha

[íslenska] alfa [skýr.] fyrsti stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna björtustu stjörnuna í stjörnumerki

Alpha Centauri

[íslenska] Alfa í Mannfáki [skýr.] bjartasta stjarnan í stjörnumerkinu Mannfáki (Centaurus)

Alphonsine tables

[íslenska] Alfonstöflur [skýr.] stjörnufræðilegar töflur frá 13. öld, samdar af hópi stjörnufræðinga og tileinkaðar Alfonsi X Kastilíukonungi (1226-1284)

altazimuth (1)

[íslenska] lóðstilltur

altazimuth (2)

[íslenska] lóðstilltur sjónauki [skýr.] sjónauki á lóðstilltu stæði (fæti)

altazimuth mounting

[íslenska] lóðstillt stæði [sh.] lóðstilltur fótur (sjónauka)

altitude (1)

[íslenska] hæð (yfir sjóndeildarhring, venjulega í gráðum)

altitude (2)

[íslenska] hæð (yfir sjávarmáli, t.d. í metrum)

aluminizing

[íslenska] álhúðun (spegils)

Am-star

[íslenska] Am-stjarna [skýr.] stjarna í litrófsflokki A, sem sýnir óvenju sterkar litrófslínur vissra málma (m=metallic)

American Association of Variable Star Observers (AAVSO)

[skýr.] bandarískt félag áhugamanna um athuganir á breytistjörnum

American Astronomical Society (AAS)

[skýr.] helsta félag stjörnufræðinga í Bandaríkjunum

Amor group

[íslenska] Amor-smástirni [skýr.] smástirni sem ganga inn fyrir braut Mars en ekki inn fyrir braut jarðar, nefnd eftir einu þeirra

amplitude (1)

[íslenska] sveifluvídd (milli hámarks og lágmarks)

amplitude (2)

[íslenska] sveifluvik [sh.] sveifluseiling (frá meðalgildi)

analemma

[íslenska] árlykkja [skýr.] sýndarhreyfing sólar á himni yfir árið, miðað við daglega athugun á föstum tíma dags

anastigmatic

[skýr.] um linsu sem er laus við bjúgskekkju (astigmatism), kúluvillu (spherical aberration) og hjúpskekkju (coma) [íslenska] bjúgréttur

Andromeda

[íslenska] Andrómeda [skýr.] stjörnumerki

Andromeda galaxy

[sh.] Andromeda nebula [íslenska] Andrómeduþokan [skýr.] stjörnuþoka (vetrarbraut) í stjörnumerkinu Andrómedu

Andromeda nebula

-> Andromeda galaxy

Andromedids

[íslenska] Andrómedítar [skýr.] loftsteinadrífa kennd við stjörnumerkið Andrómedu

angle of refraction

[íslenska] ljósbrotshorn

Anglo-Australian Observatory (AAO)

[skýr.] bresk-áströlsk stjörnustöð í Ástralíu

Anglo-Australian Telescope (AAT)

[skýr.] bresk-ástralskur sjónauki í Ástralíu

angstrom (Å)

[sh.]ångström [íslenska] angström [skýr.] 0,1 nanómetri. Lengdareining, notuð í litrófsgreiningu, kennd við sænska eðlisfræðinginn Anders Jonas Ångström (1814-1874)

angular acceleration

[íslenska] hornhröðun

angular diameter

[sh.] apparent diameter [íslenska] sýndarþvermál

angular distance

[íslenska] hornbil (t.d. milli stjarna á himinhvolfinu)

angular measure

[íslenska] hornmál (t.d. bogagráður)

angular momentum

[íslenska] hverfiþungi

angular resolution

-> resolution

angular velocity

[íslenska] hornhraði

anisotropy

[íslenska] stefnuhneigð

annihilation

[íslenska] eyðing (frumagnar og andagnar sem mætast)

annual aberration

[íslenska] árleg ljósvilla [skýr.] sýndarbreyting á stöðu fastastjörnu vegna hraða jarðar á hreyfingu hennar um sólu

annual equation

[sh.] annual inequality [íslenska] árjöfnuður [skýr.] frávik tungls frá meðalgöngu vegna árlegrar sveiflu í fjarlægð sólar sem breytir flóðhrifum sólar á tunglbrautina

annual inequality

-> annual equation

annual parallax

[sh.] heliocentric parallax [íslenska] árleg hliðrun [sh.] sólmiðuð hliðrun [skýr.] hliðrun á stöðu fastastjörnu vegna árlegrar hreyfingar jarðar um sólu; mesti munur á stöðu stjörnunnar séð frá jörð annars vegar en sól hins vegar, -> parallax

annual variation

[skýr.] hreyfing stjörnu á himni á einu ári vegna framsóknar vorpunkts (precession) og eiginhreyfingar (proper motion) [íslenska] árvik

annular eclipse

[íslenska] hringmyrkvi

annular phase

[íslenska] hringmyrkvastig (í sólmyrkva)

anomalistic month

[íslenska] jarðnándarmánuður [skýr.] umferðartími tungls miðað við jarðnándarstað tunglbrautarinnar

anomalistic year

[íslenska] jarðbrautarár [skýr.] umferðartími jarðar miðað við sólnándarstað jarðbrautarinnar

anomaly

[íslenska] brautarhorn [skýr.] mælikvarði á fjarlægð reikistjörnu frá sólnándarstað [dæmi] true anomaly, mean anomaly, eccentric anomaly

ansae

[íslenska] höld [sh.] hringar (Satúrnusar)

antapex

[íslenska] flóttapunktur [skýr.] sá punktur á stjörnuhimninum sem sólin (sólkerfið) stefnir frá, gagnstætt apex

antenna

[íslenska] viðtak [sh.] loftnet

antenna pattern

[sh.] field pattern, polar diagram [íslenska] viðtaksmynstur (rafaldssjónauka) [skýr.] lýsir stefnuvirkni hans

antenna temperature

[sh.] background temperature [íslenska] viðtakshiti (loftnets)

anthropic principle

[íslenska] mannhorf [skýr.] sú hugmynd að tilvist athuganda setji hugsanlegri mynd alheims þröngar skorður

antimatter

[íslenska] andefni

antiparticle

[íslenska] andeind

antitail

[íslenska] andhali (halastjörnu)

Antlia

[íslenska] Dælan [skýr.] stjörnumerki

Antoniadi scale

[íslenska] stjörnuskyggniskvarði Antoniadis [skýr.] mælikvarði á athugunarskilyrði. Kenndur við grísk-franska stjörnufræðinginn Eugène M. Antoniadi (1870-1944)

Ap stars

[íslenska] Ap-stjörnur [skýr.] stjörnur í litrófsflokki A, sem hafa afbrigðileg litrófseinkenni (p=peculiar)

apastron

[íslenska] stjörnufirð [skýr.] sá staður á braut stjörnu í tvístirni, þar sem stjörnurnar eru fjærstar hvor annarri, gagnstætt periastron

aperture

[íslenska] sjónop [sh.] ljósop

aperture ratio

[sh.] relative aperture [íslenska] ljósopshlutfall (ljósop) [skýr.] hlutfallið milli þvermáls og brennivíddar sjónglers eða spegils

aperture synthesis

[íslenska] sjónopsföldun (rafaldssjónauka)

apex (1)

[sh.] solar apex [íslenska] sóknarpunktur [sh.] sóknarpunktur sólar [skýr.] sá staður á stjörnuhimninum sem sólin (sólkerfið) stefnir að, gagnstætt antapex

apex (2)

[íslenska] sóknarpunktur [sh.] sóknarpunktur jarðar [skýr.] sá staður á himninum sem jörðin stefnir að á hverjum tíma á göngu sinni um sólina

aphelion

[íslenska] sólfirð [skýr.] sá staður á umferðarbraut um sólu, sem fjærstur er sólinni, gagnstætt perihelion

aplanatic

[íslenska] sporréttur (um sjóntæki) [skýr.] laus við hvelvillu og vængskekkju

apoapsis

[sh.] apocentre [íslenska] firðstaða [skýr.] fjarlægasta staða hnattar á braut um annan hnött, gagnstætt periapsis

apocentre (apocenter)

[íslenska] fjarpunktur [skýr.] brautarstaður fjærst þyngdarmiðju, t.d. í tvístirni, gagnstætt pericentre

apochromat

-> apochromatic lens

apochromatic lens

[sh.] apochromat [íslenska] lithrein linsa

apodization

[íslenska] birtufönsun [skýr.] tækni til að auka myndskerpu sjónauka

apogee

[íslenska] jarðfirð [skýr.] sá staður á sporbraut um jörðu, sem fjærstur er jörðinni, gagnstætt perigee

Apollo group

[íslenska] Apolló-smástirni [skýr.] smástirni sem hafa meiri meðalfjarlægð frá sólu en jörðin, en ganga þó inn fyrir braut jarðar. Nefnd eftir því smástirni sem fyrst fannst á slíkri braut

apparent

[íslenska] sýndar- [sh.] sannur

apparent diameter

-> angular diameter

apparent equinox

[sh.] true equinox [íslenska] sannur vorpunktur [skýr.] ólíkt >>mean equinox

apparent horizon

-> astronomical horizon

apparent magnitude

[íslenska] sýndarbirta (stjörnu) [skýr.] ólíkt absolute magnitude

apparent place

[sh.] apparent position [íslenska] sýndarstaða (stjörnu) [skýr.] séð frá jarðarmiðju, ólíkt mean place, true place

apparent position

-> apparent place

apparent sidereal time

[íslenska] sannur stjörnutími [skýr.] stjörnutími sem miðast við sannan vorpunkt, ólíkt mean sidereal time

apparent solar time

[íslenska] sannur sóltími [skýr.] tími sem miðast við sanna sól, ólíkt mean solar time

apparition

[íslenska] athugunarskeið (stjörnu, t.d. reikistjörnu eða halastjörnu) [skýr.] tímaskeið þegar stjarnan liggur vel við athugun

appulse

[íslenska] stjörnumót [skýr.] þegar tvær stjörnur ganga mjög nærri hvor annarri á himni, án þess þó að önnur skyggi á hina

apsidal motion

[íslenska] brautarsnúningur [skýr.] stefnubreyting á langás umferðarbrautar, sbr. apsis

apsis

[skýr.] (ft. apsides) [íslenska] ásendi [skýr.] endi á langás sporbrautar

Apus

[íslenska] Paradísarfuglinn [skýr.] stjörnumerki

Aquarids

[íslenska] Akvarítar [skýr.] loftsteinadrífa, kennd við vatnsberamerkið (Aquarius)

Aquarius

[íslenska] Vatnsberinn [skýr.] stjörnumerki

Aquila

[íslenska] Örninn [skýr.] stjörnumerki

Ara

[íslenska] Altarið [skýr.] stjörnumerki

arc minute

[íslenska] bogamínúta

arc second

[íslenska] bogasekúnda

archaeoastronomy

[íslenska] fornleifastjörnufræði [sh.] forsögustjörnufræði

Arcturus

[íslenska] Arktúrus [skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Hjarðmanni (Boötes)

areal velocity

[íslenska] flatarhraði [skýr.] flöturinn sem geislavigur sveipast yfir á tímaeiningu

areography

[íslenska] landafræði Mars [skýr.] dregið af gríska nafninu á reikistjörnunni (Ares)

areology

[íslenska] jarðfræði Mars

argument of perihelion

[íslenska] stöðuhorn sólnándar [skýr.] einn af brautarstikum sporbrautar

Aries

[íslenska] Hrúturinn [skýr.] stjörnumerki

arm population

[íslenska] armabyggð (í vetrarbraut)

armillary sphere

[íslenska] baugahnöttur [skýr.] fornt hjálpartæki við stjörnuskoðun og kennslu

array

[íslenska] fylki [skýr.] kerfi loftneta notað í rafaldssjónauka

artificial satellite

[íslenska] gervitungl

ascending node

[íslenska] rishnútur [skýr.] þar sem braut himinhnattar á norðurleið sker viðmiðunarflöt, gagnstætt descending node

ascension, right (RA)

[sh.] right ascension [íslenska] stjörnulengd [sh.] miðbaugslengd [skýr.] hnit í miðbaugshnitakerfi

ashen light

[íslenska] skuggaljós [skýr.] bjarmi á skuggahlið mánans eða Venusar

aspect

[sh.] configuration [íslenska] afstaða (reikistjörnu eða tungls til sólar)

aspheric surface

[íslenska] eikúluflötur [skýr.] flötur sem ekki er hluti kúlu, t.d. sporvala

association

[íslenska] stjörnufélag [skýr.] laustengdur hópur skyldra stjarna

Association of Universities for Research in Astronomy (AURA)

[skýr.] samstarfshópur sem bandarískir háskólar hafa komið á fót til að annast rekstur stjörnurannsóknastöðva

asterism

[íslenska] stjörnusamstæða [sh.] samstirni [skýr.] áberandi stjörnumynd á himni en ekki eiginlegt stjörnumerki, t.d. Fjósakonurnar

asteroid

[skýr.] reikistirni af þeirri tegund sem gengur um sólu milli brauta Mars og Júpíters. [íslenska] smástirni

asteroid belt

[íslenska] smástirnabeltið [skýr.] belti reikisteina milli brauta Mars og Júpíters

asteroseismology

[íslenska] stjarnskjálftafræði [skýr.] skjálftafræði sólstjarna, hliðstætt helioseismology

asthenosphere

[íslenska] seighvolf [skýr.] lag í möttli jarðar eða annarrar reikistjörnu, undir stinnhvolfinu (lithosphere)

astigmatism

[íslenska] bjúgskekkja (sjóntækis)

astrobiology

[sh.] exobiology [íslenska] stjörnulíffræði [sh.] geimlíffræði

astrobleme

[íslenska] loftsteinsspor [skýr.] fornt ummerki um fall loftsteins

astrochemistry

[íslenska] stjarnefnafræði

astrodynamics

[íslenska] geimbrautafræði

astrograph

[skýr.] sjónauki til að ljósmynda stórt svæði af himninum í einu [íslenska] stjörnuvíðsjá

Astrographic Catalogue

[skýr.] stjörnuskrá sem var fullgerð árið 1964. Samvinnuverkefni margra þjóða sem hófst árið 1887 undir nafninu "Carte du Ciel"

astrolabe (1)

[íslenska] stjörnuskífa [skýr.] fornt áhald af fjölbreytlegum gerðum til að ákvarða stöðu himintungla,  tíma dags eða nætur o.m.fl.

astrolabe (2)

[sh.] prismatic astrolabe [íslenska] stjörnuhæðarmælir [skýr.] sérbúinn sjónauki til að ákvarða stöðu stjarna

astrology

[íslenska] stjörnuspáfræði [sh.] stjörnuspeki

astrometric binary

[íslenska] mælitvístirni [skýr.] þar sem önnur stjarnan er ósýnileg en hin sýnir mælanlega hreyfingu á himni vegna áhrifa þeirrar ósýnilegu

astrometry

[sh.] spherical astronomy, positional astronomy [íslenska] stjarnmælingafræði [sh.] stjörnuhnitafræði

astronaut

[íslenska] geimfari

astronautics

[íslenska] geimferðafræði [sh.] geimsiglingafræði

astronavigation

[skýr.] þáttur í siglingafræði þar sem tekið er mið af stjörnum til staðarákvarðana [íslenska] siglingastjörnufræði

astronomer

[íslenska] stjörnufræðingur [sh.] stjarnfræðingur

Astronomer Royal

[íslenska] konunglegur stjörnufræðingur [skýr.] breskur heiðurstitill sem aðeins einn maður getur borið á hverjum tíma. Fram til 1972 voru konunglegir stjörnufræðingar jafnframt forstöðumenn Greenwich-stjörnustöðvarinnar

Astronomical Almanac

[skýr.] stjörnufræðilegt almanak gefið út af Bretum og Bandaríkjamönnum, með nokkru framlagi frá öðrum þjóðum

Astronomical Data Center (ADC)

[skýr.] safn af stjörnuskrám og öðrum fróðleik sem Geimferðastofnun Bandaríkjanna (NASA) varðveitir í samvinnu við stofnun í

astronomical horizon

[sh.] celestial horizon, apparent horizon [íslenska] sjónbaugur [sh.] láréttur sjóndeildarhringur [skýr.] himinbaugur í láréttri stefnu frá athuganda; þar sem láréttur flötur gegnum athugandann sker himinkúluna

Astronomical Journal (AJ)

[skýr.] bandarískt stjörnufræðitímarit, gefið út af félagi stjörnufræðinga í Bandaríkjunum (AAS)

Astronomical Notices

-> Astronomische Nachrichten

Astronomical Society of the Pacific (ASP)

[skýr.] stjörnufræðifélag með aðsetur í Kaliforníu

astronomical triangle

[íslenska] hábaugsþríhyrningur [skýr.] þríhyrningur með hornpunkta í himinhvirfli, himinpól og stjörnu

astronomical twilight

[íslenska] stjörnurökkur [skýr.] tímabil fyrir sólarupprás eða eftir sólarlag, hefst eða lýkur þegar sól er 18° undir sjónbaug

astronomical unit (AU)

[íslenska] stjarnfræðieining (SE) [skýr.] meðalfjarlægðin milli jarðar og sólar

Astronomische Gesellschaft Katalog (AGK)

[skýr.] stjörnuskrá þýska stjörnufræðifélagsins

Astronomische Nachrichten (AN)

[sh.] Astronomical Notices [skýr.] þýskt tímarit um stjörnufræði; hefur komið út síðan 1821, lengur en nokkurt annað stjörnufræðitímarit

astronomy

[íslenska] stjörnufræði [sh.] stjarnfræði, stjarnvísindi

astrophotography

[íslenska] stjörnuljósmyndun

Astrophysical Journal (ApJ)

[skýr.] bandarískt tímarit um stjarneðlisfræði

astrophysics

[íslenska] stjarneðlisfræði

Astrophysics Data System (ADS)

[skýr.] tölvugagnabanki um stjarneðlisfræði, skipulagður af Geimferðastofnun Bandaríkjanna (NASA)

Aten group

[skýr.] smástirni sem hafa minni meðalfjarlægð frá sólu en jörðin, en ganga þó út fyrir braut jarðar. Nefnd eftir því smástirni sem fyrst fannst á slíkri braut [íslenska] Aten-smástirni

atmosphere

[íslenska] lofthjúpur [sh.] gufuhvolf, andrúmsloft

atmospheric dispersion

[íslenska] litasundrun í andrúmslofti

atmospheric extinction

[íslenska] ljósdeyfing í andrúmslofti

atmospheric pressure

[íslenska] loftþrýstingur

atmospheric refraction

[íslenska] ljósbrot í andrúmsloftinu

atmospheric window

[íslenska] lofthjúpsgluggi [skýr.] bylgjusvið þar sem ljós eða aðrar rafsegulbylgjur ná til yfirborðs jarðar [dæmi] optical window, radio window

atom

[íslenska] atóm [sh.] frumeind

atomic clock

[íslenska] atómklukka

atomic number

[íslenska] sætistala

atomic time

[íslenska] atómtími

attenuation

[íslenska] dofnun (geislunar) [skýr.] t.d. vegna fjarlægðar

audiofrequency

[íslenska] heyranleg tíðni

augmentation

[íslenska] staðbundin stækkun (tungls) [skýr.] sýndarstækkun miðað við stærðina séð frá miðju jarðar

Auriga

[íslenska] Ökumaðurinn [skýr.] stjörnumerki

aurora

[íslenska] segulljós [dæmi] aurora borealis, aurora australis  

aurora australis

[íslenska] suðurljós

aurora borealis

[íslenska] norðurljós

auroral beads

[íslenska] norðurljósaperlur [skýr.] blettaröð í norðurljósum

auroral breakup

[íslenska] norðurljósarof [skýr.] umbrot í upphafi norðurljósahviðu

auroral corona

[íslenska] norðurljósakóróna

auroral oval

[íslenska] norðurljósasveigur [sh.] norðurljósakragi [skýr.] sveigur sem norðurljósin mynda umhverfis segulskaut jarðar á hverjum tíma

auroral substorm

[sh.] substorm [íslenska] norðurljósahviða

auroral zone

[íslenska] norðurljósabelti [skýr.] þar sem tíðni norðurljósa er mest

autoguider

[íslenska] sjálfstýring [skýr.] sjálfvirk stýring sjónauka til að fylgja stjörnu nákvæmlega

Automatic plate-measuring machine (APM)

[skýr.] mjög afkastamikið tæki til að mæla stöðu og birtu stjarna á ljósmyndaplötum

autumnal equinox (1)

[íslenska] haustjafndægur [sh.] haustjafndægri

autumnal equinox (2)

[íslenska] haustpunktur [skýr.] sá staður á stjörnuhimninum þar sem sólin er við haustjafndægur

averted vision

[íslenska] frálitssjón [skýr.] næmari sjón sem fæst með því að horfa ögn til hliðar

axial period

[íslenska] möndulsnúningstími

axion

[íslenska] áseind [skýr.] efniseind sem hugmyndir eru um og gæti hugsanlega myndað hulduefnið í alheiminum

axis

[íslenska] möndull [sh.] ás

azimuth

[íslenska] áttarhorn [skýr.] venjulega reiknað til austurs frá norðri

B

Baade's window

[íslenska] Baadesgluggi [skýr.] tiltölulega ryklaust svæði (sjónsvið) á himni, nálægt miðju Vetrarbrautarinnar. Kennt við þýsk-bandaríska stjörnufræðinginn Walter Baade (1893-1960)

background radiation

[íslenska] grunngeislun [sh.] örbylgjukliður (í alheiminum)

background temperature

[sh.] antenna temperature [íslenska] viðtakshiti [skýr.] loftnets

backscattering

[íslenska] bakdreifing (ljóss)

Baily's beads

[íslenska] perlur Bailys [skýr.] þar sem örlar fyrir sól við tunglröndina í sólmyrkva. Kenndar við enska stjörnuáhugamanninn Francis Baily (1774-1844)

Baker-Schmidt telescope

[íslenska] Baker-Schmidt-sjónauki [skýr.] endurbætt gerð af Schmidt-sjónauka, hönnuð af bandaríska sjóntækjasmiðnum James G. Baker (1914-), sjá Schmidt telescope

ballistic trajectory

[íslenska] kastferill [sh.] skotferill

Balmer decrement

-> Balmer jump

Balmer discontinuity

-> Balmer jump

Balmer jump

[sh.] Balmer decrement, Balmer discontinuity [íslenska] Balmersdeyfing [skýr.] í litrófi stjörnu vegna gleypingar vetnis handan við Balmersmörkin, >>Balmer limit, >>Balmer lines

Balmer limit

[íslenska] Balmersmörk [skýr.] stysta bylgjulengd Balmerslína í litrófi stjarna, sjá Balmer lines

Balmer lines

[sh.] Balmer series [íslenska] Balmerslínur (í litrófi) [skýr.] myndast vegna gleypingar vetnis. Kenndar við svissneska stærðfræðinginn Johann Jakob Balmer (1825-1898)

Balmer series

-> Balmer lines

band spectrum

[íslenska] bandróf

bandwidth

[íslenska] tíðnibil (tækis) [skýr.] tíðnisvið þar sem tækið er næmt

bandwidth

-> coherence bandwidth

barium star

[íslenska] barínstjarna [skýr.] rauð risastjarna sem sýnir áberandi merki baríns í litrófi sínu

Barlow lens

[íslenska] Barlowslinsa [skýr.] millilinsa notuð til að auka stækkun í sjónauka, kennd við enska stærðfræðinginn og eðlisfræðinginn Peter Barlow (1776-1862)

Barnard's Loop

[íslenska] baugur Barnards [skýr.] gashvel sem umlykur stjörnumerkið Óríon, kennt við bandaríska stjörnufræðinginn Edward Emerson Barnard (1857-1923)

Barnard's star

[íslenska] Barnardsstjarna [skýr.] ein nálægasta fastastjarnan

barred spiral galaxy

[íslenska] bjálkaþoka [skýr.] þyrilvetrarbraut, þar sem armarnir hringast út frá báðum endum miðlægs stafs eða bjálka

barrel distortion

[íslenska] tunnubjögun (myndar í sjóntæki)

Barringer crater

[sh.] Meteor Crater [íslenska] Barringersgígur [skýr.] frægur gígur eftir loftstein í Arizona, kenndur við bandarískan námaverkfræðing, Daniel Barringer (1850-1929)

barycentre

[íslenska] samþungamiðja [skýr.] þungamiðja tveggja eða fleiri massa

Barycentric Coordinate Time (TCB)

[íslenska] sólkerfistími [skýr.] tími skilgreindur eftir hreyfingum himinhnatta séð frá miðju sólkerfisins. Eldri skilgreining og eldra nafn: Barycentric Dynamical Time (TDB)

baryonic matter

[íslenska] þungeindaefni [skýr.] venjulegt efni

baseline

[íslenska] grunnlína [skýr.] bein lína milli athugunarstaða, t.d. við rafaldsvíxlunarmælingar

basin

[íslenska] dæld [skýr.] gríðarstór árekstrargígur á tungli eða reikistjörnu, sjá impact crater

Bayer letter

[íslenska] Bayers-stafur [skýr.] auðkennisbókstafur stjörnu, kenndur við þýska lögfræðinginn og stjörnufræðinginn Johann Bayer (1572-1625), sem auðkenndi stjörnur með grískum bókstöfum og heiti stjörnumerkis

Be star

[íslenska] Be-stjarna [skýr.] stjarna í litrófsflokki B, sem sýnir bjartar ljómlínur vetnis (e=emission)

beam

[íslenska] geisli [sh.] geislavöndull, baðmur

beam

[íslenska] sjónsvið (sjónauka, einkum rafaldssjónauka)

beam efficiency

[íslenska] geislanýtni

beamwidth

[íslenska] geislavídd [sh.] baðmvídd

Becklin-Neugebauer object

[sh.] BN-object [íslenska] Becklinsstjarnan [skýr.] skær, innrauð stjarna í sameindaskýi handan við Óríonþokuna, kennd við bandarísku stjörnufræðingana Eric E. Becklin (1940-) og Gerry Neugebauer (1932-)

Beehive cluster

-> Praesepe

belt

[íslenska] belti [skýr.] (á Júpíter: dökkt belti)

Berenice's hair

-> Coma Berenices

Besselian elements

[íslenska] Besselsstikar [skýr.] stærðir sem notaðar eru við útreikning myrkva

Besselian year

[íslenska] Bessels-ár [skýr.] sólarár reiknað eftir gangi meðalsólar, kennt við þýska stjörnufræðinginn Friedrich Wilhelm Bessel (1784-1846)

beta

[íslenska] beta [skýr.] annar stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna næstbjörtustu stjörnuna í stjörnumerki

beta decay

[íslenska] betahrörnun

Beta Lyrae star

[íslenska] Beta-hörpustjarna [skýr.] tegund myrkvastjarna, kennd við stjörnuna Beta í stjörnumerkinu Hörpunni (Lyra)

Betelgeuse

[íslenska] Betelgás [skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Óríon

biconcave

[íslenska] tvíhvolfur (um linsu)

Bielids

[íslenska] Andrómedítar [skýr.] loftsteinadrífa, ýmist kennd við halastjörnu Biela (Wilhelm von Biela, þýskur stjörnufræðingur, 1782-1856) eða stjörnumerkið Andrómedu

Big bang

[íslenska] Miklihvellur [skýr.] upphaf alheims í heimsfræðikenningu, sjá Big bang theory

Big bang theory

[skýr.] fræðikenning um alheiminn [íslenska] miklahvellskenningin

Big crunch

[íslenska] Miklahrun [sh.] Heljarhrun [skýr.] heimsendir í heimsfræðikenningum

Big Dipper

[sh.] Plough [íslenska] Karlsvagninn [skýr.] stjörnusamstæða í stjörnumerkinu Stórabirni

billion

[íslenska] milljarður [skýr.] upprunalega merkingin, milljón milljónir, er nú sjaldséð í enskum textum um stjörnufræði

binary

[sh.] binary star [íslenska] tvístirni [sh.] reyndartvístirni

binary galaxy

[íslenska] tvíþoka [skýr.] tvær vetrarbrautir í samfloti í geimnum

binary pulsar

[íslenska] tifstjarna í tvístirni

binary star

-> binary

binning

[íslenska] dílaknipping [skýr.] samvirkjun samliggjandi díla í myndflögu

binoculars

[íslenska] tvíkíkir

bipolar flow

[íslenska] pólflæði [skýr.] gasstreymi frá nýmyndaðri stjörnu

bipolar group

[íslenska] tvískauta hópur (sólbletta)

bipolar nebula

[íslenska] pólflæðisþoka [skýr.] útstreymi efnis frá nýmyndaðri stjörnu

birefringent filter

[íslenska] tvíbrotssía [skýr.] ljóssía sem nýtir tvöfalt ljósbrot [dæmi] Lyot filter

BL-Lac object

[sh.] BL-Lacertae object [íslenska] eðluþoka [skýr.] ein tegund vetrarbrauta, kennd við þá fyrstu sem fannst og fékk auðkennisstafina BL í stjörnumerkinu Eðlunni (Lacerta)

BL-Lacertae object

-> BL-Lac object

black body

[íslenska] svarthlutur [skýr.] hlutur sem drekkur í sig alla geislun sem á hann fellur

black body radiation

[íslenska] algeislun [skýr.] geislun frá svarthlut

black drop

[íslenska] randdropi [skýr.] ljósfyrirbæri sem sést þegar Venus fer fyrir sól

black dwarf

[íslenska] dimmur dvergur

black hole

[íslenska] svarthol

blazar

[íslenska] blasi [skýr.] annað nafn á eðluþokum (BL-Lac object) eða mjög breytilegum dulstirnum

blink comparator

[íslenska] bliksjá [skýr.] tæki sem notað er til að bera saman tvær áþekkar ljósmyndir og sýnir mismun myndanna sem blikandi stjörnu eða stjörnu sem hrekkur til og frá

bloomed lens

[íslenska] einhúðuð linsa

blue moon (1)

[íslenska] blámáni [skýr.] tunglið þegar það er bláleitt vegna ryks í háloftunum

blue moon (2)

[íslenska] tvímáni [skýr.] seinni tunglfylling af tveimur í sama mánuði

blue straggler

[íslenska] blávillingur [sh.] blár flækingur [skýr.] óeðilega bláleit (ungleg) stjarna í kúluþyrpingu

blueshift

[íslenska] blávik

BN-object

-> Becklin-Neugebauer object

Bode's law

[sh.] Titius-Bode law [íslenska] Bodeslögmál [skýr.] regla um fjarlægðir reikistjarna frá sólu, kennd við þýska eðlisfræðinginn Johann Daniel Titius (1729-1796) og þýska stjörnufræðinginn Johann Elert Bode (1747-1826)

Bok globule

[íslenska] Bokhnoðri [skýr.] dökk, hnattlaga geimþoka af tegund sem kennd er við hollensk-bandaríska stjörnufræðinginn Bart Jan Bok (1906-1983)

bolide

[íslenska] vígahnöttur

bolometer

[íslenska] alrófsmælir

bolometric correction

[íslenska] alrófsleiðrétting [skýr.] mismunur sjónbirtu og alrófsbirtu himinhnattar

bolometric magnitude

[íslenska] alrófsbirta [sh.] alrófsbirtustig [skýr.] stjörnu

Bolshoi Teleskop Azimutalny

-> Large Altazimuth Telescope

Boltzmann constant

[íslenska] Boltzmannsfasti [skýr.] fasti kenndur við austurríska eðlisfræðinginn Ludwig Boltzmann (1844-1906)

Boltzmann equation

[íslenska] Boltzmannsjafna [skýr.] jafna kennd við austurríska eðlisfræðinginn Ludwig Boltzmann (1844-1906)

Bond albedo

[íslenska] Bondhlutfall [skýr.] hæfni hlutar til að endurvarpa ljósi sem á hann fellur ef allt endurvarp er meðreiknað, óháð stefnu. Kennt við bandaríska stjörnufræðinginn G.P. Bond (1825-1865). Sbr. (ólíkt) geometrical albedo

Bonner Durchmusterung (BD)

[íslenska] Bonn-stjörnuskráin [skýr.] samin við stjörnuturninn í Bonn

Boss General Catalogue

[íslenska] stjörnuskrá Boss [skýr.] skrá kennd við bandaríska stjörnufræðinginn Lewis Boss (1846-1912)

bound-bound absorption

[íslenska] þrepagleyping (í atómi)

bound-bound transition

[íslenska] þrepastökk (í atómi)

bound-free absorption

[íslenska] lausnargleyping [skýr.] í atómi

bow shock

[íslenska] stafnhögg [sh.] stafnhöggsbylgja [skýr.] t.d. þar sem sólvindurinn mætir segulhvolfi jarðar

Boötes

[íslenska] Hjarðmaðurinn [skýr.] stjörnumerki

Brans-Dicke theory

[íslenska] Brans-Dicke-kenningin [skýr.] kenning um þyngdarsvið, ætlað að koma í stað almennu afstæðiskenningarinnar. Kennd við bandarísku eðlisfræðingana Carl H. Brans (1935-) og Robert H. Dicke (1916-1997)

bremsstrahlung

[sh.] free-free emission [íslenska] hemlunargeislun, lausageislun

Bright Star Catalogue (BS)

[skýr.] stjörnuskrá yfir 9000 björtustu stjörnur himins, gefin út af stjörnustöð Yale-háskóla í Bandaríkjunum

brightness

[íslenska] birta [sh.] skærleiki

brightness temperature

[íslenska] birtuhiti [skýr.] hiti stjörnu reiknaður út frá birtu hennar

British Astronomical Association (BAA)

[skýr.] breskt áhugamannafélag um stjörnuathuganir

British Interplanetary Society (BIS)

[skýr.] breskt félag áhugamanna um geimferðir

brown dwarf

[íslenska] brúnn dvergur

Bubble Nebula

[íslenska] Bóluþokan [skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Kassíópeiu

burst

[íslenska] hrina (geislunar)

butterfly diagram

[íslenska] fiðrildisrit [skýr.] línurit sem sýnir breytingar á breiddarstigi sólbletta með sólblettasveiflunni

C

C-class asteroid

[íslenska] kolefnissmástirni [sh.] C-flokks smástirni [skýr.] smástirni sem líkist kolefniskondrítum, sjá carbonaceous chondrite

C-M diagram

-> colour-magnitude diagram

Caelum

[íslenska] Meitillinn [skýr.] stjörnumerki

calendar (1)

[íslenska] tímatal

calendar (2)

[íslenska] almanak [sh.] dagatal

calendar year

[íslenska] almanaksár

calibration

[íslenska] kvörðun

California Institute of Technology (Caltech)

[íslenska] Tækniháskóli Kaliforníu

California nebula

[íslenska] Kaliforníuþokan [skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Perseifi (Perseusi), dregur nafn af lögun sinni

Callisto

[íslenska] Kallistó [skýr.] eitt af tunglum Júpíters

Caloris basin

[íslenska] Kalorisdæld [skýr.] stærsta gígmyndun á Merkúríusi

Camelopardalis

[sh.] Camelopardus [íslenska] Gíraffinn [skýr.] stjörnumerki

Camelopardus

-> Camelopardalis

camera tube

[íslenska] myndtökulampi [sh.] myndlampi

canal

[íslenska] skurður [skýr.] á Mars

Cancer

[íslenska] Krabbinn [skýr.] stjörnumerki

Canes Venatici

[íslenska] Veiðihundarnir [skýr.] stjörnumerki

Canis Major

[íslenska] Stórihundur [skýr.] stjörnumerki

Canis Minor

[íslenska] Litlihundur [skýr.] stjörnumerki

Canopus

[íslenska] Kanópus [skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Kilinum (Carina)

Cape Canaveral

[sh.] Cape Kennedy [íslenska] Kanaveralhöfði [sh.] Kennedyhöfði

Cape Kennedy

-> Cape Canaveral

Capella

[íslenska] Kapella [sh.] Kaupamannastjarnan [skýr.] bjartasta stjarnan í stjörnumerkinu Ökumanni (Auriga)

Capricornids

[íslenska] Kapríkornítar [skýr.] loftsteinadrífa, kennd við steingeitarmerkið (Capricornus)

Capricornus

[íslenska] Steingeitin [skýr.] stjörnumerki

capture theory

[íslenska] hremmikenning [skýr.] kenning um uppruna tungls eða reikistjarna

captured atmosphere

[íslenska] aðfenginn lofthjúpur

captured rotation

[sh.] synchronous rotation, tidally locked rotation [íslenska] bundinn möndulsnúningur

carbon cycle

-> carbon-nitrogen-oxygen cycle

carbon star

[íslenska] kolefnisstjarna [skýr.] rauð risastjarna sem sýnir áberandi merki kolefnissambanda í litrófi sínu

carbon-nitrogen cycle

-> carbon-nitrogen-oxygen cycle

carbon-nitrogen-oxygen cycle (CNO cycle)

[sh.] carbon-nitrogen cycle (CN cycle), carbon cycle [íslenska] kolefnishverfan [skýr.] ferli atómkjarnasamruna, ein af mögulegum orkulindum sólstjarna

carbonaceous chondrite

[íslenska] kolefniskondrít [skýr.] sjaldgæf loftsteinategund

cardinal point

[íslenska] höfuðátt

Carina

[íslenska] Kjölurinn [skýr.] stjörnumerki

Carrington rotation number

[íslenska] snúningstala Carringtons [sh.] Carringtonstala [skýr.] tala möndulsnúninga sólar, kennd við enska stjörnufræðinginn Richard Carrington (1826-1875)

Carte du Ciel

[íslenska] Carte du Ciel [skýr.] fjölþjóðlegt samvinnuverkefni um stjörnukortagerð, sem hófst árið 1887 og lauk með útgáfu stjörnuskrárinnar Astrographic Catalogue árið 1964. Nafnið er franskt og hefur almennu merkinguna stjörnukort

Cartwheel Galaxy

[íslenska] Hjólþokan [skýr.] óregluleg vetrarbraut

cascade

[íslenska] þrepaskriða [sh.] þrepaskrun [skýr.] (um geimgeisla) stigmögnuð fjölgun sem verður þegar geislarnir fara gegnum andrúmsloft jarðar

Cassegrain telescope

[íslenska] Cassegrain-sjónauki [skýr.] tegund spegilsjónauka, kennd við franska eðlisfræðinginn Jacques Cassegrain (1652-1712)

Cassini's division

[íslenska] Cassinisgeil (í hringum Satúrnusar) [skýr.] dimmt hringbil, kennt við fransk-ítalska stjörnufræðinginn Jean-Dominique (Giovanni Domenico) Cassini (1625-1712)

Cassini's laws

[íslenska] Cassinislögmál [skýr.] lögmál um möndulsnúning tunglsins, kennt við fransk-ítalska stjörnufræðinginn Jean-Dominique (Giovanni Domenico) Cassini (1625-1712)

Cassiopeia

[íslenska] Kassíópeia [skýr.] stjörnumerki

Cassiopeia A

[íslenska] Kassíópeia A [skýr.] mikil rafaldslind í stjörnumerkinu Kassíópeiu, leifar sprengistjörnu

Castor

[íslenska] Kastor [skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Tvíburunum

cataclysmic variable

[íslenska] hamfarastjarna

catadioptric telescope

[íslenska] spegil- og linsusjónauki

catalogue equinox

[íslenska] viðmiðunarvorpunktur stjörnuskrár

catoptric system

[íslenska] spegilsjóntæki [skýr.] ólíkt dioptric system

CCD  (charge coupled device)

[íslenska] ljósflaga [sh.] myndflaga [skýr.] ljósnæm kísilflaga

CCD camera

[íslenska] ljósflögumyndavél

CD (Cordoba Durchmusterung)

[íslenska] Kordóba-stjörnuskráin

cD galaxy

[íslenska] cD-stjörnuþoka [sh.] reginvöluþoka [skýr.] sporvöluvetrarbraut, stærsta gerð af risavöluþoku, D galaxy

CDS

[sh.] Centre de données astrononomiques de Strasbourg [skýr.] stjörnufræðileg gagnamiðstöð í Frakklandi, sú þekktasta sinnar tegundar í heiminum

celestial axis

[íslenska] heimsás

celestial coordinates

[íslenska] stjörnuhnit

celestial equator

[íslenska] miðbaugur himins

celestial horizon

-> astronomical horizon

celestial latitude

[sh.] ecliptic latitude [íslenska] sólbaugsbreidd [skýr.] hnit í sólbaugshnitakerfi

celestial longitude

[sh.] ecliptic longitude [íslenska] sólbaugslengd [skýr.] hnit í sólbaugshnitakerfi

celestial mechanics

[íslenska] stjarnhreyfingafræði [sh.] aflfræði himintungla

celestial meridian

[íslenska] hábaugur [sh.] hádegisbaugur

celestial pole

[íslenska] himinskaut [sh.] himinpóll

celestial sphere

[íslenska] himinhvolf [sh.] himinhvelfing, himinkúla, festing

cell

-> mirror cell

Centaur

[íslenska] kentár [skýr.] reikistirni sem gengur um sólu utan við braut Júpíters en innan við braut Neptúnusar. Dæmi: Kíron. Kentárar tilheyra útstirnum

Centaurus

[íslenska] Mannfákurinn [sh.] Kentárinn [skýr.] stjörnumerki

central eclipse

[íslenska] miðlínumyrkvi [skýr.] sólmyrkvi þess háttar að miðlína skuggakeilunnar snertir jörð

central force

[íslenska] miðlægur kraftur [skýr.] sem stefnir að eða frá miðpunkti

central meridian (CM)

[íslenska] miðjuhábaugur [skýr.] sá hábaugur himinhnattar sem liggur um kringluna miðja, séð frá jörð

Central Meridian Passage

-> CMP

Centre de données astrononomiques de Strasbourg

-> CDS

Centre national d'études spatiales (CNES)

[íslenska] Geimrannsóknastofnun Frakklands

centre of gravity

[íslenska] þungamiðja [sh.] þyngdarmiðja

centre of mass

[íslenska] massamiðja

centrifugal force

[íslenska] miðflóttakraftur [sh.] miðflóttaafl

centripetal acceleration

[íslenska] miðsóknarhröðun

centripetal force

[íslenska] miðsóknarkraftur [sh.] miðsóknarafl

Cepheid

[íslenska] sefíti [skýr.] breytistjörnutegund, kennd við stjörnuna Delta í stjörnumerkinu Sefeusi (Cepheus)

Cepheus

[íslenska] Sefeus [skýr.] stjörnumerki

Cerenkov radiation

[sh.] Cherenkov radiation [íslenska] Tsjerenkov-geislun [skýr.] kennd við rússneska eðlisfræðinginn Pavel Alexeyevich Cerenkov (1904- )

Ceres

[íslenska] Seres [skýr.] smástirni

Cetus

[íslenska] Hvalurinn [skýr.] stjörnumerki

Chamaeleon

[íslenska] Kamelljónið [skýr.] stjörnumerki

Chandler wobble

[sh.] polar wandering [íslenska] Chandlersreik [sh.] Chandlersvagg, pólrangl (jarðar)

Chandrasekhar limit

[íslenska] Chandrasekharsmörk [skýr.] hámarksmassi hvítra dvergstjarna (um 1,4 sólarmassar), mörk kennd við indversk-bandaríska stjarneðlisfræðinginn Subrahmanyan Chandrasekhar (1910-1995)

Chandrasekhar-Schönberg limit

-> Schönberg-Chandrasekhar limit

channel

[íslenska] farvegur [skýr.] á Mars

chaos

[íslenska] hvikulleiki

chaotic

[íslenska] hvikull

charge coupled device (CCD)

[íslenska] ljósflaga [skýr.] ljósnæm kísilflaga

Charon

[íslenska] Karon [skýr.] tungl Plútós

chemosphere

[íslenska] efnahvolf [skýr.] rými í háloftum jarðar

Cherenkov radiation

-> Cerenkov radiation

child universe

[íslenska] afsprengisheimur [skýr.] hugtak í heimsfræði, tengist hugmyndum um óðaþensluskeið í alheiminum

Chiron

[íslenska] Kíron [skýr.] reikistirni sem líkist halastjörnukjarna og gengur milli brauta Satúrnusar og Úranusar (fer reyndar rétt inn fyrir braut Satúrnusar). Fyrsta útstirnið sem fannst. Sjá einnig Centaur

chondrite

[íslenska] kondrít [skýr.] algeng tegund loftsteina, einkennist af grjónum (chondrule)

chondrule

[íslenska] grjóna [skýr.] silíkatögn í loftsteini

chopper

[íslenska] veifill [skýr.] tæki til að beina innroðasjónauka til skiptis í tvær áttir

chromatic aberration

[íslenska] litvilla (sjónglers)

chromosphere

[íslenska] lithvolf (sólar)

chronology

[íslenska] tímatalsfræði

chronometer

[íslenska] skipsklukka [sh.] sæúr

Circinus

[íslenska] Hringfarinn [skýr.] stjörnumerki

circle of longitude

[íslenska] lengdarhringur [skýr.] himinhringur sem liggur þvert á sólbaug

circle of position

[sh.] position circle [íslenska] stöðuhringur [skýr.] í siglingafræði

Circlet

[íslenska] Hringsnáði [skýr.] samstirni í fiskamerkinu

circular polarization

[íslenska] hringskautun (ljóss eða annarrar rafsegulgeislunar)

circular velocity

[íslenska] hringhraði [skýr.] hraði í hringhreyfingu hlutar í þyngdarsviði

circumpolar

[íslenska] pólhverfur [skýr.] um himinhnött sem aldrei sest

circumstellar matter

[íslenska] stjörnuhjúpur

Cirrus Nebula

-> Veil Nebula

cislunar

[íslenska] innan tunglbrautar

civil time

-> local time

civil twilight

[íslenska] almannarökkur [skýr.] tímabil fyrir sólarupprás eða eftir sólarlag, hefst eða lýkur þegar sól er 6° undir sjónbaug

civil year

[íslenska] almanaksár

classical Cepheid

[íslenska] venjulegur sefíti [skýr.] breytistjörnutegund

clathrate

[íslenska] holefni [skýr.] efni samsett úr tveimur ólíkum efnum þar sem sameindir annars efnisins hýsa sameindir hins í kristalsholrúmum

cleft

[íslenska] tunglsprunga

clock star

[íslenska] tímastjarna [skýr.] stjarna notuð til tímamælinga

close binary

[íslenska] þétt tvístirni

closure parameter

-> density parameter

cluster

[íslenska] þyrping [sh.] klasi

CMP

[sh.] Central Meridian Passage [íslenska] miðganga

Coalsack

[íslenska] Kolapokinn [skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Suðurkrossi

coated lens

[íslenska] húðuð linsa

Coccoon Nebula

[íslenska] Hjúpþokan [skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Svaninum

coccoon star

[íslenska] hulustjarna [skýr.] stjarna umlukt rykmekki

coded mask

[íslenska] greinigrind [skýr.] mynsturgrind framan við röntgensjónauka; hjálpar við myndgreiningu

coelostat

[íslenska] himinhald [skýr.] spegiltæki sem beinir sífellt mynd af völdu svæði himins til sjónauka, þannig að ekki þurfi að hreyfa sjónaukann þótt jörðin snúist

coesite

[íslenska] kóesít [skýr.] sjaldgæf bergtegund sem myndast við árekstur loftsteina á jörð

coherence

[íslenska] samsveiflun [sh.] samstig [skýr.] samfall margra bylgjuhreyfinga, t.d. í ljósgeislum

coherence bandwidth

[sh.] bandwidth [íslenska] tíðnibil samstíga geislunar (frá geislagjafa)

colatitude

[íslenska] pólfirð (staðar eða stjörnu)

cold camera

[íslenska] kulmyndavél [skýr.] myndavél þar sem filmunni er haldið afar kaldri

cold dark matter (CDM)

[íslenska] kaldhulduefni [skýr.] afbrigði hulduefnis, sjá dark matter

collapsar

[íslenska] hrunstirni [skýr.] nifteindastjarna eða svarthol sem myndast við það að kjarni risastórrar stjörnu fellur saman

collimation

[íslenska] beinstilling [skýr.] stilling sjóntækis þannig að ljósgeislar verði samsíða eða haldist innan ákveðinna marka

collimator

[íslenska] beinstillir [skýr.] hluti sjóntækis

colour excess

[íslenska] rauðauki [skýr.] breyting á litvísi stjörnu vegna þess að ljósið frá stjörnunni hefur farið gegnum geimgas

colour index

[íslenska] litvísir [skýr.] mælikvarði á lit (litrófsflokk) stjörnu, mismunur á birtu stjörnu eins og hún mælist á tveimur mismunandi litsviðum

colour temperature

[íslenska] lithiti [skýr.] hiti stjörnu dæmdur eftir lit hennar, nánar tiltekið breytingum á ljósstyrkleika eftir bylgjulengd

colour-luminosity diagram

[íslenska] litar- og ljósaflslínurit [skýr.] línurit sem sýnir sambandið milli litar og ljósafls í hópi stjarna

colour-magnitude diagram

[sh.] C-M diagram [íslenska] litar- og birtulínurit [skýr.] línurit sem sýnir sambandið milli litar og birtu í hópi stjarna

Columba

[íslenska] Dúfan [skýr.] stjörnumerki

colure

[íslenska] baugur [dæmi] equinoctial colure, solstitial colure

coma (1)

[íslenska] haddur [sh.] hjúpur (halastjörnu)

coma (2)

[íslenska] vængskekkja [sh.] hjúpskekkja (í sjóntæki)

Coma Berenices

[sh.] Berenice's hair [íslenska] Bereníkuhaddur [sh.] Bernikkuhaddur [skýr.] stjörnumerki kennt við drottningu í Egiptalandi á 3. öld f. Kr.

Coma cluster (1)

[íslenska] Haddþyrpingin [skýr.] þyrping vetrarbrauta í Bereníkuhaddi

Coma cluster (2)

[íslenska] Haddþyrpingin [skýr.] lausþyrping stjarna í sama stjörnumerki

combined magnitude

[íslenska] samanlögð birta [sh.] samanlagt birtustig (fjölstirnis)

comes

-> secondary

comet

[íslenska] halastjarna

commensurability

[íslenska] sammælanleiki (umferðartíma) [skýr.] þegar hlutfall tveggja umferðartíma er einfalt brot, t.d. 2/5

comoving stars

[íslenska] samferða stjörnur

compact galaxy

[íslenska] hnappþoka [skýr.] vetrarbraut sem er smávaxin miðað við þá birtu sem hún ber

companion

-> secondary

comparator

[íslenska] viksjá [skýr.] tæki til að bera saman tvær áþekkar ljósmyndir [dæmi] blink comparator, stereocomparator

comparison spectrum

[íslenska] samanburðarlitróf

Compton effect

[sh.] Compton scattering [íslenska] Comptonshrif [sh.] Comptonstvístrun [skýr.] tvístrun röntgengeisla eða gammageisla sem rekast á rafeindir, kennd við bandaríska eðlisfræðinginn Arthur Compton (1892-1962)

Compton scattering

-> Compton effect

concave

[íslenska] íhvolfur

concave mirror

[íslenska] holspegill

Cone Nebula

[íslenska] Keiluþokan [skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Einhyrningi

configuration

-> aspect

confocal

[íslenska] samdepla lo. [skýr.] um tvær linsur þar sem brennideplarnir falla saman

confusion

[íslenska] skörun (mynda í rafaldssjónauka)

conic section

[íslenska] keilusnið

conjugate aurora

[íslenska] gagnstæð segulljós (um norðurljós og samsvarandi suðurljós)

conjugate point

[íslenska] gagnstöðupunktur (í segulsviði jarðar) [skýr.] sá staður á suðurhveli jarðar sem liggur á sömu segulsviðslínu og staður á norðurhveli, og öfugt

conjunction

[íslenska] samstaða (himinhnatta) [skýr.] venjulega haft um það þegar tveir hnettir hafa sömu sólbaugslengd

conservation of energy

[íslenska] varðveisla orku [sh.] orkugeymd

conservation of momentum

[íslenska] varðveisla skriðþunga [sh.] skriðþungageymd

constellation

[íslenska] stjörnumerki [skýr.] ólíkt sign of the zodiac

contact

[íslenska] snerting (í myrkva)

contact binary

[íslenska] snertitvístirni [sh.] samtvinnað tvístirni

continuous creation

[íslenska] sísköpun

continuous spectrum

[íslenska] samfellt litróf

continuum

[íslenska] samfella [sh.] litrófssamfella

contrast

[íslenska] birtuskil

convection

[íslenska] varmaiða [sh.] varmaburður

convective envelope

[íslenska] iðuhjúpur (tvístirnis) [skýr.] þar sem orkan flyst út á við með iðuhreyfingum

convective zone

[íslenska] iðuhvolf (sólstjörnu) [skýr.] þar sem orkan flyst út á við með iðuhreyfingum

convex

[íslenska] kúptur

cooling flow

[íslenska] kæliflæði (í vetrarbrautaþyrpingum)

coordinate system

[íslenska] hnitakerfi

Coordinated Universal Time (UTC)

[íslenska] samræmdur heimstími

Copernican system

[íslenska] heimsmynd Kóperníkusar [skýr.] kennd við pólska stjörnufræðinginn Nikulás Kóperníkus (1473-1543)

Cor Caroli

[íslenska] Karlshjartað [skýr.] stjarna í stjörnumerkinu Veiðihundunum (Canes Venatici), nefnd til heiðurs Karli I Englandskonungi

Cordoba Durchmusterung (CD)

[íslenska] Kordóba-stjörnuskráin

core

[íslenska] kjarni

Coriolis force

[íslenska] Korioliskraftur [skýr.] sýndarkraftur sem stafar af snúningi viðmiðunarkerfis athugandans, kenndur við franska verkfræðinginn Gaspard de Coriolis (1792-1843)

corona (1)

 [íslenska] kóróna [dæmi] solar corona, galactic corona, auroral corona

corona (2)

[íslenska] litbaugur (t.d. um tungl eða sól)

corona (3)

[íslenska] umgjörð [skýr.] hringlaga fyrirbæri á Venusi

Corona Australis

[íslenska] Suðurkórónan [skýr.] stjörnumerki

Corona Borealis

[íslenska] Norðurkórónan [skýr.] stjörnumerki

coronagraph

[íslenska] kórónusjá [skýr.] tæki til að skoða kórónu sólar

coronal

[íslenska] kórónuleitur (um norðurljós)

coronal hole

[íslenska] kórónugeil [skýr.] fyrirbæri í kórónu sólar

coronal mass ejection (CME) (1)

[sh.] coronal transient [íslenska] kórónugos [sh.] sólgos 

coronal mass ejection (CME) (2)

[íslenska] kórónuskvetta [skýr.] efni sem þeytist út frá sól í kórónugosi

coronal plume

[íslenska] sólfön [skýr.] í kórónu sólar

coronal streamer

[íslenska] sólvængur [sh.] sólveifa [skýr.] í kórónu sólar

coronal transient

-> coronal mass ejection

corpuscular radiation

[íslenska] agnageislun

correcting plate

[íslenska] leiðréttingarlinsa

correlation receiver

[sh.] correlation telescope [íslenska] fylgninemi [skýr.] truflanasía í rafaldssjónauka

correlation telescope

-> correlation receiver

Corvus

[íslenska] Hrafninn [skýr.] stjörnumerki

cosmic abundance

[íslenska] fjöldahlutfall [sh.] þyngdarhlutfall atóma í alheiminum

cosmic background radiation

[sh.] microwave background radiation [íslenska] grunngeislun [sh.] örbylgjukliður (í alheiminum)

cosmic censorship

[íslenska] sjónbann (í geimnum) [skýr.] um þá kenningu að sérstæða í tímarúmi, t.d. svarthol, sé ávallt hulin sjónum

cosmic dust

[íslenska] geimryk

cosmic noise

[íslenska] geimkliður

cosmic rays

[íslenska] geimgeislar

cosmic redshift

-> cosmological redshift

cosmic scale factor

[íslenska] heimsmál [skýr.] mælikvarði á stærð alheims

cosmic string

[íslenska] geimstrengur [skýr.] hugsanleg veila í tímarúminu

cosmic year

[sh.] galactic year [íslenska] vetrarbrautarár [skýr.] umferðartími sólar um miðju Vetrarbrautarinnar, telst vera 235 milljón ár

cosmochemistry

[íslenska] geimefnafræði [skýr.] efnafræði gass og ryks í geimnum

cosmogony

[íslenska] upprunafræði (einkanlega sólkerfisins)

cosmography

[íslenska] geimfræði

cosmological constant

[íslenska] heimsfasti [skýr.] liður sem Einstein innleiddi í kenningu sína um þyngdarafl til að fá stöðugan alheim sem lausn (alheim án útþenslu eða samdráttar)

cosmological density parameter

-> density parameter

cosmological distance

[íslenska] heimsfræðileg fjarlægð [skýr.] fjarlægð reiknuð samkvæmt rauðviki

cosmological distance scale

[íslenska] fjarlægðarkvarði heimsfræðinnar

cosmological model

[íslenska] heimslíkan

cosmological principle

[íslenska] meginforsenda heimsfræðinnar

cosmological redshift

[sh.] cosmic redshift [íslenska] þenslurauðvik [skýr.] rauðvik sem stafar af útþenslu alheimsins

cosmology

[íslenska] heimsfræði

cosmos

[íslenska] alheimur

coudé focus

[íslenska] brennidepill alnarsjónauka

coudé telescope

[íslenska] alnarsjónauki [sh.] vinkilsjónauki

counterglow

-> gegenschein

Crab nebula

[íslenska] Krabbaþokan [skýr.] geimþoka í nautsmerki, leifar sprengistjörnu

Crab pulsar

[íslenska] Krabbatifstjarnan [skýr.] tifstjarna í Krabbaþokunni

crater

[íslenska] gígur

Crater

[íslenska] Bikarinn [skýr.] stjörnumerki

crater rays

-> lunar rays

crêpe ring

-> crepe ring

crepe ring (crêpe ring)

[íslenska] grisjuhringur [sh.] krephringur [skýr.] einn af hringum Satúrnusar

crepuscular rays

[íslenska] rökkurgeislar [skýr.] skuggarákir á himni fyrir sólarupprás eða eftir sólsetur

crescent (1) lo.

[íslenska] vaxandi [skýr.] (um tunglið)

crescent (2) no.

[íslenska] sigð [skýr.] ásýnd tungls eða reikistjörnu þegar minna en helmingur af þeirri hlið sem að jörðu snýr er lýst upp af sól

Crisium, Mare

[íslenska] Kreppuhaf [sh.] Kreppubotn [skýr.] á tunglinu

critical density

[íslenska] markþétta

Crux

[íslenska] Suðurkrossinn [skýr.] stjörnumerki

cryostat

[íslenska] kuldahald [skýr.] búnaður sem heldur tækjum (t.d. innroðamælum) mjög köldum

culmination

-> upper culmination

curvature

[íslenska] krappi [sh.] sveigja

curvature of field

[íslenska] myndflatarsveigja

curve of growth

[íslenska] vaxtarferill (litrófslínu)

cusp

[íslenska] horn (á sigð himinhnattar)

cyclotron radiation

[íslenska] hringhraðalsgeislun

Cygnids

[íslenska] Signítar [skýr.] loftsteinadrífa, kennd við stjörnumerkið Svaninn (Cygnus)

Cygnus

[íslenska] Svanurinn [skýr.] stjörnumerki

Cygnus A

[skýr.] rafaldsvetrarbraut, skærasta rafaldslind himins handan Vetrarbrautarinnar

Cygnus Loop

[íslenska] Svanssveigurinn [skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Svaninum

Cynthian

[íslenska] mána-

Cytherean

[íslenska] Venusar- [sh.] Venus-

D

D galaxy

[íslenska] D-stjörnuþoka [sh.] risavöluþoka [skýr.] risastór sporvöluþoka (elliptical galaxy). D er dregið af enskunni "dustless" (ryklaus)

D-layer

[sh.] D-region [íslenska] D-lagið (í rafhvolfi jarðar)

D-region

-> D-layer

Danjon astrolabe

[íslenska] stjörnuhæðarmælir Danjons [skýr.] mælitæki kennt við franska stjörnufræðinginn André Danjon (1890-1967)

Danjon scale

[íslenska] myrkvakvarði Danjons [skýr.] mælikvarði á endurskin tungls í tunglmyrkva, kenndur við franska stjörnufræðinginn André Danjon (1890-1967)

dark adaptation

[íslenska] myrkuraðlögun

dark ages

[íslenska] myrköld [skýr.] tímaskeið snemma í þróun alheims meðan myrkur ríkti

dark energy

[íslenska] hulduorka [skýr.] orka sem talið er að tómarúmið geymi og valdi hröðun í útþenslu alheimsins

dark frame

[íslenska] ólýst mynd [skýr.] mynd sem tekin er án lýsingar til að kanna svörun einstakra díla í myndflögu þegar utanaðkomandi áreiti er í lágmarki

dark halo crater

[íslenska] skuggahringsgígur (á tunglinu)

dark matter

[íslenska] hulduefni [skýr.] efni sem talið er leynast í alheiminum í verulegum mæli, en hefur ekki fundist

dark nebula

-> absorption nebula

data centre

[íslenska] gagnabanki

Date line

-> International Date Line

Dawes limit

[íslenska] Dawesmörk [skýr.] raunfundin skerputakmörk sjónauka sem hefur tiltekið þvermál, kennd við enska stjörnufræðinginn William Rutter Dawes (1799-1868)

day

[íslenska] dagur [dæmi] solar day, sidereal day

Daylight Saving Time (DST)

[sh.] Summer Time [skýr.] tími sem víkur frá staðaltíma, venjulega um eina klukkustund [íslenska] sumartími

De revolutionibus

[íslenska] Um snúninga himinhvelanna [skýr.] rit pólska stjörnufræðingsins Nikulásar Kóperníkusar (1473-1543), kom út 1543

de Sitter model

[íslenska] líkan Sitters (af alheiminum) [skýr.] heimsfræðilegt líkan

Dec

-> declination

decan

[íslenska] þríund [skýr.] þriðjungur stjörnuspámerkis (um 10°)

deceleration parameter (q)

[íslenska] þenslustiki (alheims) [skýr.] mælikvarði á breytingu á útþensluhraða alheimsins

declination

[sh.] Dec [íslenska] stjörnubreidd [sh.] miðbaugsbreidd [skýr.] hnit í miðbaugshnitakerfi

declination axis

[íslenska] þverás [skýr.] sjónauka

declination circle

[íslenska] stillibaugur stjörnubreiddar (á sjónauka)

deconvolution

[íslenska] merkjasönsun [skýr.] aðferð til að leiðrétta vissar bjaganir í mæligögnum

decoupling era

[sh.] recombination epoch [íslenska] skilnaðarstund (efnis og geislunar í sögu alheimsins) [skýr.] sú stund, skömmu eftir Miklahvell, þegar efnisskeiðið tók við af geislunarskeiðinu. Jafnframt sameiningarstund rafeinda og róteinda (rafeiningarstund)

deep sky object

[íslenska] djúpfyrirbæri [skýr.] fjarlæg himinfyrirbæri, einkum þokur og þyrpingar

Deep Space Network (DSN)

[íslenska] Víðgeimsnetið [skýr.] kerfi rafaldssjónauka sem Geimvísindastofnun Bandaríkjanna notar til að fylgjast með geimflaugum

defect of illumination

[íslenska] ljósskarð [skýr.] sá hluti þvermáls reikistjörnu eða tungls (mældur í hornmáli) sem ekki er upplýstur séð frá jörð

deferent

[íslenska] aðalhringur (í heimsmyndarkerfi Ptólemeusar)

degeneracy

[íslenska] öng [sh.] öngstig [skýr.] efnisástand sem myndast þegar samþjöppun er svo mikil að venjulegar ástandsjöfnur gilda ekki og þrýstingur verður óháður hitastigi. Þetta gerist ef eðlismassinn fer yfir 10⁸ kg /m³ eða þar um bil. Sjá electron degeneracy, neutron degeneracy

degeneracy pressure

[íslenska] öngþrýstingur [sh.] kulþrýstingur [skýr.] fyrirbæri í iðrum hvítra dverga og nifteindastjarna, sjá degeneracy

degenerate matter

[íslenska] öngefni [sh.] kulefni [skýr.] efni í ofurþéttu ástandi, sjá degeneracy

degenerate star

[íslenska] öngstjarna [sh.] kulstjarna [skýr.] ofurþétt stjarna, sjá degeneracy

Delphinus

[íslenska] Höfrungurinn [skýr.] stjörnumerki

delta

[íslenska] delta [skýr.] fjórði stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna fjórðu björtustu stjörnuna í stjörnumerki

Delta-Aquarids

[íslenska] Delta-Akvarítar [skýr.] loftsteinadrífur (tvær) kenndar við stjörnuna Delta í vatnsberamerki (Aquarius)

Demon Star

[íslenska] Ófreskjan [skýr.] auknefni á myrkvastjörnunni Algol (Beta í stjörnumerkinu Perseifi)

density

[íslenska] þétta [sh.] þéttleiki, eðlismassi, eðlisþyngd

density parameter

[sh.] cosmological density parameter, closure parameter [íslenska] þéttustiki (alheims) [skýr.] mælikvarði á þéttuna, settur fram sem hlutfall af þeirri þéttu sem þyrfti til að alheimurinn væri lokaður

density-wave theory

[íslenska] þéttiöldukenning [skýr.] kenning um myndun sveipa í þyrilþokum

descending node

[íslenska] sighnútur [skýr.] þar sem braut himinhnattar á suðurleið sker viðmiðunarflöt, gagnstætt ascending node

detached binary

[íslenska] ótvinnað tvístirni [skýr.] þar sem bilið milli stjarnanna er meira en svo, að efni streymi milli þeirra

detector

[íslenska] nemi

deuterium

[íslenska] tvívetni

dew cap

[íslenska] daggarhlíf

diagonal

-> diagonal mirror

diagonal mirror

[sh.] diagonal [íslenska] hornspegill (í sjónauka) [skýr.] fastur spegill sem beinir ljósinu að augngleri eða myndfleti

Dialogue

[íslenska] Samræður (um miklu heimskerfin tvö) [skýr.] bók ítalska stjörnufræðingsins og eðlisfræðingsins Galileós Galilei (1564-1642), kom út 1632

diamond ring effect

[íslenska] demantshringurinn [sh.] myrkvahringurinn [skýr.] sést í sólmyrkva

diaphragm

[sh.] stop [íslenska] ljósop [sh.] gapaldur (í sjóntæki)

dichotomy

[íslenska] hálfstaða [skýr.] þegar helmingur af upplýstri hlið tungls eða reikistjörnu sést frá jörðu

dichroic extinction

[íslenska] skautuð ljósdeyfing

dichroic mirror

[íslenska] litskiptispegill [skýr.] spegill sem endurvarpar ljósi af tilteknum lit en hleypir öðrum lit í gegn

differential rotation

[íslenska] mismunasnúningur

differentiation

[íslenska] diffrun [sh.] deildun

diffraction

[íslenska] ljósdreifing [sh.] bylgjudreifing [skýr.] dreifing geislunar við hindrunarrönd

diffraction grating

[sh.] grating [íslenska] ljósgreiða [skýr.] áhald til að kljúfa ljós í liti [dæmi] reflection grating, transmission grating

diffraction limit

[íslenska] skerputakmörk (sjóntækis) [skýr.] vegna ljósbeygingar

diffraction pattern

[íslenska] greiðumynstur (við ljósbeygingu)

diffuse nebula

[sh.] gaseous nebula [íslenska] lýsiþoka [skýr.] bjartur efnismökkur í geimnum, sjá emission nebula, reflection nebula

dioptric system

[íslenska] linsusjóntæki [skýr.] ólíkt catoptric system

dip

[skýr.] lækkun sjóndeildarhrings frá láréttu vegna hæðar athuganda yfir sjávarmáli [íslenska] hnig [sh.] lot

dipole

[íslenska] tvípóll

direct motion

[sh.] prograde motion [íslenska] framhreyfing [sh.] hreyfing rangsælis [skýr.] gagnstætt retrograde motion

directivity

[íslenska] stefnuvirkni (loftnets)

dirty snowball theory

[íslenska] snjóboltakenningin [skýr.] um efnið í halastjörnum

disc

[sh.] disk [íslenska] kringla [sh.] skífa

disc galaxy

[sh.] disk galaxy [íslenska] skífuþoka [sh.] kringluþoka, kringluvetrarbraut

disc population

[sh.] disk population [íslenska] kringlubyggð [skýr.] stjörnubyggð í kringlu vetrarbrautar. sbr. halo population

disc star

[sh.] disk star [íslenska] kringlustjarna [sh.] skífustjarna [skýr.] stjarna í kringlu vetrarbrautar

dish

[íslenska] skál [skýr.] tegund loftnets í rafaldssjónauka

disk

-> disc

disk galaxy

-> disc galaxy

disk population

-> disc population

disk star

-> disc star

disparation brusque (fr.)

[íslenska] sólbendilshvarf

dispersion

[íslenska] litasundrun [skýr.] sundrun ljóss eða annarrar rafsegulgeislunar í liti (róf) vegna ljósbrots, ljósdreifingar eða ljóstvístrunar

dispersion measure

[íslenska] tvístrunarmál

distance indicator

[íslenska] fjarlægðarvísir [skýr.] hvaðeina sem nota má til fjarlægðarákvarðana

distance modulus

[íslenska] fjarlægðarstuðull [skýr.] mismunur sýndarbirtu og reyndarbirtu

distortion

[íslenska] bjögun (myndar í sjóntæki) [dæmi] barrel distortion, pincushion distortion

diurnal aberration

[íslenska] dagleg ljósvilla [sh.] daglegt ljósstefnuvik [skýr.] sýndarbreyting á stefnu ljóss frá stjörnu vegna þess hraða sem athugandinn fær frá möndulsnúningi jarðar

diurnal circle

[íslenska] dægrabaugur [skýr.] dagbogi ásamt náttboga

diurnal libration

[íslenska] dagsveifla í tunglviki [skýr.] sbr. optical libration

diurnal motion

[íslenska] dagleg hreyfing

diurnal parallax

-> geocentric parallax

Dobsonian telescope

[íslenska] Dobsonssjónauki [skýr.] stór sjónauki á einföldu stæði, kenndur við bandaríska stjörnuáhugamanninn John Dobson (1915- )

docking

[íslenska] samlæsing (geimskipa)

Dog Star

[íslenska] Hundastjarnan [skýr.] Síríus

domain wall

[íslenska] óðalsmæri [skýr.] skilflötur vegna hugsanlegrar veilu í tímarúminu

dome (1)

[íslenska] hvolfþak

dome (2)

[íslenska] ávala [skýr.] ávöl hæð á tunglinu

Doppler broadening

[íslenska] Dopplersbreikkun (litrófslína) [skýr.] kennd við austurríska eðlisfræðinginn Christian J. Doppler (1803-1853)

Doppler effect

[sh.] Doppler shift [íslenska] Dopplersfærsla [sh.] Dopplersvik, Dopplershrif [skýr.] í litrófi

Doppler shift

-> Doppler effect

Dorado

[íslenska] Sverðfiskurinn [skýr.] stjörnumerki

dorsum (1)

[íslenska] hryggur [skýr.] fjallshryggur á yfirborði reikistjörnu

dorsum (2)

[íslenska] bakhlið (á stjörnuhæðarmæli)

double

-> double star

double cluster

[íslenska] tvíþyrping [skýr.] stjarna

double-contact binary

[íslenska] tvenndartvístirni [skýr.] tvístirni sem er svo þétt að stjörnurnar myndu snertast ef möndulsnúningshraði annarrar eða beggja kæmi ekki í veg fyrir það

Double double (Double-double)

[íslenska] Tvían [skýr.] stjarnan Epsilon í stjörnumerkinu Hörpunni, tvöfalt tvístirni

double galaxy

[íslenska] vetrarbrautatvennd [skýr.] tvær vetrarbrautir, þéttstæðar á himni

double radio source

[íslenska] tvöföld rafaldslind [sh.] rafaldstvennd

double star

[sh.] double [íslenska] tvístirni [dæmi] optical double, physical double

double-lined spectroscopic binary

[íslenska] tvílínu-litrófstvístirni

doublet (1)

[íslenska] tvíglera linsa [sh.] tvíglerungur

doublet (2)

[íslenska] línutvennd [skýr.] tvær þéttstæðar litrófslínur frá sama frumefni eða fareind

Draco

[íslenska] Drekinn [skýr.] stjörnumerki

draconic month

[sh.] draconitic month, nodical month [íslenska] hnútamánuður [skýr.] umferðartími tungls miðað við hnútpunkt tunglbrautar (draco=dreki, fornt nafn á þeim hluta tunglbrautar sem liggur sunnan sólbrautar)

Draconids

-> Giacobinids

draconitic month

-> draconic month

draw tube

[íslenska] rennihólkur (í sjónauka)

drift scan

[íslenska] rekrit [skýr.] mynd sem fæst þegar snúningur jarðar er látinn sjá um að breyta stefnu rafaldssjónauka

drive clock

[íslenska] drifklukka [sh.] klukkudrif (sjónauka)

Dumbbell nebula

[íslenska] Dymbilþokan [skýr.] sérkennileg hringþoka í stjörnumerkinu Litlaref

Durchmusterung

[íslenska] stjörnuskrá [skýr.] orðið er þýskt

dust grain

[íslenska] rykkorn (í himingeimnum)

dust lane

[íslenska] rykrák (í vetrarbraut)

dust tail

[íslenska] rykhali (halastjörnu)

dwarf galaxy

[íslenska] dvergþoka [sh.] dvergvetrarbraut

dwarf nova

[íslenska] dvergnýja [sh.] dvergnýstirni

dwarf planet

[íslenska] dvergreikistjarna [skýr.] himinhnöttur sem gengur um sólina og er nægilega stór til að lögun hans ráðist af þyngdaraflinu, en of lítill til að hafa hreinsað til sín reikisteina úr nánasta umhverfi sínu

dwarf star

[íslenska] dvergstjarna

dynamical parallax

[íslenska] hreyfireiknuð hliðrun (tvístirnis)

dynamical time

[íslenska] stjarnhreyfingatími [sh.] hreyfimiðaður tími

dynamo theory

[íslenska] rafalskenning [skýr.] um orsök segulsviðs jarðar og himinhnatta

E

E-corona

-> L-corona

E-layer

[sh.] E-region [íslenska] E-lagið (í rafhvolfi jarðar)

E-region

-> E-layer

Eagle Nebula

[íslenska] Arnarþokan [skýr.] geimþoka í höggormsmerki

early-type galaxy

[íslenska] árþoka [skýr.] vetrarbraut sem lítur út fyrir að vera ung, ef miðað er við fyrri hugmyndir um þróun vetrarbrauta, gagnstætt late-type galaxy

early-type star

[íslenska] árstjarna [sh.] bernskustjarna [skýr.] háhitastjarna, áður talin ung stjarna, gagnstætt late-type star

earth

[íslenska] jörðin

earth-grazer

[sh.] near-earth object [íslenska] nærstirni [skýr.] smástirni sem fer nærri jörðu

earth-rotation synthesis

[íslenska] myndvíkkun við jarðsnúning [skýr.] aðferð til sjónopsföldunar rafaldssjónauka

earthshine

[íslenska] jarðskin [sh.] grámi (á tunglinu) [skýr.] orsök "grámána"

east point

[íslenska] austurpunktur (á sjóndeildarhring)

eastern elongation

[íslenska] eystri álengd (reikistjörnu) [skýr.] þegar innri reikistjarna er lengst í austur frá sól

eccentric

[íslenska] miðskakkur [sh.] miðviks-

eccentric anomaly

[íslenska] miðviksbrautarhorn [skýr.] óbeinn mælikvarði á fjarlægð reikistjörnu frá sólnándarstað

eccentricity

[íslenska] miðskekkja [sh.] miðvik

echelle grating

[íslenska] kvarðaljósgreiða [skýr.] tæki til að kljúfa ljós í liti; nær mikilli upplausn, en á þröngu bylgjusviði

echelle spectrograph

[íslenska] kvarðarófriti

eclipse

[íslenska] myrkvi

eclipse year

[íslenska] myrkvaár [skýr.] tíminn sem það tekur jörð að fara einn hring um sólu miðað við rishnút (eða sighnút) tunglbrautarinnar, um 347 dagar

eclipsing binary

-> eclipsing variable

eclipsing variable

[sh.] eclipsing binary [íslenska] myrkvastjarna [skýr.] tvístirni þar sem önnur stjarnan gengur fyrir hina, séð frá jörðu

ecliptic

[íslenska] sólbaugur [sh.] sólbraut

ecliptic coordinates

[íslenska] sólbaugshnit [skýr.] hnit sem miðast við sólbaug

ecliptic latitude

[sh.] celestial latitude [íslenska] sólbaugsbreidd [skýr.] hnit í sólbaugshnitakerfi

ecliptic limits

[íslenska] myrkvamörk [skýr.] segja til um, hve nærri hnútpunkti tunglbrautar sól og tungl þurfa að vera til að sólmyrkvi eða tunglmyrkvi geti orðið

ecliptic longitude

[sh.] celestial longitude [íslenska] sólbaugslengd [skýr.] hnit í sólbaugshnitakerfi

ecosphere

[íslenska] visthvolf [skýr.] svæði í grennd við sólstjörnu, þar sem líf gæti dafnað

Eddington limit

[íslenska] Eddingtonsmörk [skýr.] hámarkshlutfall ljósafls og massa sem samrýmist því að sólstjarna haldist í jafnvægi, mörk kennd við enska stjarneðlisfræðinginn Arthur Stanley Eddington (1882-1944)

Edgeworth-Kuiper belt

-> Kuiper belt

effective area

[íslenska] jafngildisflötur (rafaldssjónauka) [skýr.] mælikvarði á næmleika sjónaukans

effective focal length

[íslenska] jafngildisbrennivídd

effective temperature

[íslenska] jafngildishiti (sólstjörnu) [skýr.] sá yfirborðshiti sem stjarnan þyrfti að hafa til að halda óbreyttu ljósafli ef hún fengi geislunareiginleika svarthlutar

Einstein - de Sitter universe

[íslenska] heimslíkan Einsteins og Sitters [skýr.] kennt við þýsk-svissnesk-bandaríska eðlisfræðinginn Albert Einstein (1879-1955) og hollenska stjörnufræðinginn Willem de Sitter (1872-1934)

Einstein cross

[íslenska] Einsteinskross [skýr.] ljósfyrirbæri myndað af þyngdarlinsu, þegar ljós frá dulstirni fer fram hjá vetrarbraut, kennt við þýsk-svissnesk-bandaríska eðlisfræðinginn Albert Einstein (1879-1955)

Einstein ring

[íslenska] Einsteinshringur [skýr.] ljósfyrirbæri myndað af þyngdarlinsu, kennt við þýsk-svissnesk-bandaríska eðlisfræðinginn Albert Einstein (1879-1955)

Einstein shift

-> gravitational redshift

ejecta

[íslenska] slettur [skýr.] eftir loftsteina eða eldgos, t.d. á tunglinu

ejecta blanket

[íslenska] slettubreiða

electromagnetic radiation

[íslenska] rafsegulgeislun

electromagnetic spectrum

[íslenska] rafsegulróf

electromagnetic wave

[íslenska] rafsegulbylgja

electron

[íslenska] rafeind

electron degeneracy

[íslenska] rafeindaöng [skýr.] efnisástand þar sem þéttleikinn er svo mikill að rafeindum verður ekki þjappað frekar saman. Slíkt ástand ríkir í iðrum hvítra dverga

electron temperature

[íslenska] rafeindahiti [skýr.] það hitastig sem samsvarar mældri orku rafeinda, hvort sem orkan stafar af varma eða ekki

electronographic camera

[íslenska] rafeindamyndavél

electronvolt

[íslenska] rafeindarvolt

element

[íslenska] frumefni

element of orbit

[sh.] orbital element [skýr.] mæligildi sem segir til um lögun eða legu umferðarbrautar [íslenska] brautarstiki [sh.] stiki

elementary particle

[íslenska] öreind

elf

[sh.] ELVES [íslenska] elva [skýr.] ein tegund af háloftabliki

-> transient luminous event

ellipse

[íslenska] sporbaugur

ellipsoid

[íslenska] sporvala

ellipsoidal reflector

[íslenska] sporvölukíkir [skýr.] kíkir sem hefur spegil með yfirborði sem er hluti sporvölu

ellipsoidal variable

[íslenska] sporvölubreyta [skýr.] tvístirni þar sem stjörnurnar eru svo nærri hvor annarri að þær taka á sig sporvölulögun og sýnast misbjartar eftir því hvernig þær snúa við jörðu

elliptical galaxy

[íslenska] sporvöluþoka [sh.] sporvöluvetrarbraut

elliptically polarized wave

[íslenska] sporvöluskautuð bylgja

ellipticity

[íslenska] ílengd [skýr.] mælikvarði á frávik sporbaugs frá hringlögun

elongation

[íslenska] álengd [skýr.] fjarlægð á himinhvolfinu frá viðmiðunarhnetti, t.d. fjarlægð reikistjörnu frá sólu

emersion

[íslenska] endursýn [skýr.] þegar himinhnöttur birtist aftur eftir myrkvun

emission

[íslenska] útgeislun

emission line

[íslenska] ljómlína (í litrófi)

emission nebula

[íslenska] ljómþoka [skýr.] sjálflýsandi geimþoka

emission spectrum

[íslenska] ljómlitróf [sh.] ljómróf

emissivity

[íslenska] eðlisgeislun (efnis) [skýr.] mælikvarði á geislunarhæfni efnisins í samanburði við svarthlut

emulsion

-> photographic emulsion

Encke division

[íslenska] Enckesgeil (í hringum Satúrnusar) [skýr.] dimmt hringbil kennt við þýska stærðfræðinginn og stjörnufræðinginn Johann Franz Encke (1791-1865)

encounter theories

[sh.] tidal theories [íslenska] strókakenningar (um uppruna sólkerfisins)

energy level

[íslenska] orkuþrep (í atómi)

energy transport

[íslenska] orkuburður

English mounting

[sh.] yoke mounting [íslenska] enskur sjónaukafótur [sh.] enskt sjónaukastæði

entrainment

[íslenska] meðsog (í strókum frá vetrarbrautum)

envelope

[íslenska] hjúpur

eon

-> aeon

epact

[íslenska] paktar [skýr.] "aldur" tungls á nýársdag, hjálpartala við páskareikning

ephemeris (1)

[íslenska] stjörnualmanak

ephemeris (2)

[íslenska] stjörnuhnitatafla

ephemeris meridian

[íslenska] almanaksbaugur [skýr.] ímyndaður lengdarbaugur sem víkur frá lengdarbaug Greenwich sem svarar muninum á heimstíma og almanakstíma

ephemeris second

[íslenska] almanakssekúnda [skýr.] sekúnda í almanakstíma

Ephemeris Time (ET)

[íslenska] almanakstími [skýr.] tími eins og hann var skilgreindur fram til 1967 eftir hreyfingum himinhnatta séð frá jörðu, óháð snúningi jarðar.

epicycle

[íslenska] aukahringur (í heimskerfi Ptólemeusar)

epoch

[íslenska] viðmiðunartími (stjörnuhnita eða brautarstika himinhnattar)

epsilon

[íslenska] epsilon [skýr.] fimmti stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna fimmtu björtustu stjörnuna í stjörnumerki

equant

[íslenska] hjámiðja (hringa í heimskerfi Ptólemeusar)

equation of light

[sh.] lighttime correction [íslenska] ljóstímaleiðrétting (í stjörnuathugunum) [skýr.] leiðrétting sem gerð er þegar taka þarf tillit til þess tíma sem það tekur ljósið að berast til jarðar

equation of the centre

[íslenska] miðjujöfnuður [skýr.] sú flýting eða seinkun í brautargöngu himinhnattar, sem leiðir af miðskekkju brautarinnar

equation of the equinoxes

[sh.] nutation in right ascension [íslenska] jafndægrajöfnuður [skýr.] frávik meðalvorpunkts frá sönnum vorpunkti vegna pólriðu jarðar

equation of time

[íslenska] tímajöfnuður [skýr.] frávik meðalsóltíma frá sönnum sóltíma

equator

[íslenska] miðbaugur

equator of illumination

[íslenska] birtumiðbaugur [skýr.] baugur sem skiptir sigð tungls eða reikistjörnu í samhverfa helminga

equatorial (1) lo.

[íslenska] miðbaugs-

equatorial (2) lo.

[íslenska] pólstilltur

equatorial (3) no.

[íslenska] pólstilltur sjónauki [skýr.] sjónauki á pólstilltu stæði (fæti)

equatorial bulge

[íslenska] miðbaugsbunga

equatorial coordinates

[íslenska] miðbaugshnit (himinhnattar) [skýr.] hnit sem miðast við miðbaug himins

equatorial head

[íslenska] pólkollur (á sjónaukafæti)

equatorial horizontal parallax

[íslenska] láhliðrun á miðbaug [skýr.] hliðrun himinhnattar, séð frá stað á miðbaug jarðar, þegar hnötturinn er við sjónbaug

equatorial mounting

[íslenska] pólstillt stæði [sh.] pólstilltur fótur (sjónauka)

equatorial plane

[íslenska] miðbaugsflötur

equinoctial colure

[íslenska] jafndægrabaugur (á himinhvolfinu) [skýr.] baugur sem liggur gegnum himinskautin og jafndægrapunktana

equinoctial point

-> equinox

equinox (1)

[íslenska] jafndægur [sh.] jafndægri

equinox (2)

[sh.] equinoctial point [íslenska] jafndægrapunktur (á stjörnuhimninum) [skýr.] þar sem sól er um jafndægur

equipotential surface

[íslenska] jafnmættisflötur (í þyngdarsviði)

equivalence principle

[íslenska] jafngildislögmálið [skýr.] um jafngildi þyngdar krafta og tregðukrafta í afstæðiskenningunni

equivalent width

[íslenska] jafngildisbreidd (litrófslínu)

Equuleus

[íslenska] Folinn [skýr.] stjörnumerki

Erfle

[íslenska] Erfle-augngler [skýr.] tegund augnglera sem hefur vítt sjónhorn

ergosphere

[íslenska] orkuhvolf (svarthols)

Eridanus

[íslenska] Fljótið [skýr.] stjörnumerki

eruptive variable

[íslenska] gosstjarna

escape velocity

[íslenska] lausnarhraði [skýr.] hraði sem hlutur þarf að hafa til að losna úr viðjum aðdráttarafls, t.d. aðdráttarafls jarðar

establishment of the port

[íslenska] hafnartími [skýr.] tíminn sem líður (að meðaltali) frá því að tungl er í hásuðri eða hánorðri þar til flóð verður á tilteknum stað. Stundum takmarkað við nýtt tungl og fullt tungl. ->lunitidal interval

eta

[íslenska] eta [skýr.] sjöundi stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna sjöundu björtustu stjörnuna í stjörnumerki

Eta Aquarids

[íslenska] Eta-Akvarítar [skýr.] loftsteinadrífa, kennd við stjörnuna Eta í vatnsberamerki (Aquarius)

etalon

[íslenska] glertvenna [skýr.] hluti af ljósvíxlunarmæli

ether

[sh.] aether [íslenska] ljósvaki

Euclidean space

[íslenska] evklíðskt rúm

Europa

[íslenska] Evrópa [skýr.] eitt af tunglum Júpíters

European Southern Observatory (ESO)

[skýr.] stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli (við La Silla í Chile)

European Space Agency (ESA)

[íslenska] Geimvísindastofnun Evrópu

evection

[íslenska] lengdarvik [skýr.] sveiflubundið frávik tungls frá meðalgöngu vegna áhrifa sólar á miðskekkju tunglbrautarinnar

evening star

[íslenska] kvöldstjarna [skýr.] björt stjarna á kvöldhimni, einkum Venus þegar hún er austan við sól

event horizon

[íslenska] sjónhvörf [skýr.] ystu mörk þess svæðis sem svarthol gerir ósýnilegt

Evershed effect

[íslenska] Eversheds-fyrirbæri [skýr.] streymi efnis út á við í kraga sólbletta, kennt við breska stjörnufræðinginn John Evershed (1864-1956)

excitation

[íslenska] örvun (atóms)

excited state

[íslenska] örvunarástand

exit cone

[íslenska] lausnarkeila (ljóss við jaðar svarthols)

exit pupil

[sh.] Ramsden disc [íslenska] ljósháls [sh.] Ramsdenshringur (sjóntækis) [skýr.] þar sem geislagangurinn er þrengstur, hugtak kennt við enska sjónaukasmiðinn Jesse Ramsden (1735-1800)

exitation temperature

[íslenska] örvunarhiti [skýr.] hiti metinn eftir örvun atóma

exobiology

-> astrobiology

exosphere

[íslenska] úthvolf [skýr.] ysti hluti lofthjúps

extended source

[íslenska] víðlind (í rafaldsstjörnufræði) [skýr.] gagnstætt point source

extinction

[íslenska] ljósdeyfing (í geimnum eða lofthjúpi jarðar) [dæmi] interstellar extinction, atmospheric extinction

extragalactic

[íslenska] utan Vetrarbrautarinnar

extragalactic nebula

-> galaxy

extraterrestrial

[íslenska] utan jarðar [sh.] geim-

Extraterrestrial Intelligence (ETI)

[íslenska] vitsmunalíf í geimnum

extravehicular activity (EVA)

[íslenska] geimganga

extreme ultraviolet (EUV, XUV) (1) no.

[sh.] extreme ultraviolet (XUV) [íslenska] fjarútblámi [skýr.] ysti hluti útblámalitrófsins, næst röntgengeislun

extreme ultraviolet (EUV, XUV) (2) lo.

[sh.] extreme ultraviolet (XUV) [íslenska] fjarútblátt [skýr.] um ysta hluta útblámalitrófsins, næst röntgengeislun

extrinsic variable

[íslenska] óeiginleg breytistjarna [dæmi] eclipsing variable, ellipsoidal variable [skýr.] stjarna sem breytir birtu vegna ytri kringumstæðna en ekki vegna innri orsaka. Gagnstætt intrinsic variable

eye relief

[íslenska] augnfró [skýr.] fjarlægð augnglers frá auga, þegar allt sjónsvið augnglersins er sýnilegt

eyelens

[íslenska] nærgler (í augngleri sjóntækis) [skýr.] glerið næst auganu

eyepiece

[íslenska] augngler (sjónauka eða annars sjóntækis)

F

F-corona

[íslenska] F-kóróna [skýr.] sá hluti sólkórónunnar sem gefur frá sér samfellt litróf með gleypilínum (F=Fraunhofer)

F-layer

[íslenska] F-lagið (í rafhvolfi jarðar)

f-spot

-> following spot

f-value

-> oscillator strength

f/number

-> focal ratio

Faber-Jackson relation

[íslenska] Faber-Jackson vensl [skýr.] samband milli birtu sporvöluþoku og hreyfingarhraða stjarna í þokunni, kennt við bandarísku stjörnufræðingana Söndru M. Faber (1944-) og Robert E. Jackson (1949-) sem fundu það árið 1976

Fabry-Perot interferometer

[íslenska] Fabry-Perot-ljósvíxlunarmælir [skýr.] áhald kennt við frönsku eðlisfræðingana Charles Fabry (1867-1945) og Alfred Pérot (1863-1925)

facula

[íslenska] sólkyndill [skýr.] bjart svæði á yfirborði sólar

false-colouring

[íslenska] gervilitun (myndar) [skýr.] til að draga fram ákveðin einkenni

fan beam

[íslenska] blævængsgeisli [skýr.] lýsir stefnuvirkni rafaldssjónauka, ólíkt pencil beam

Fanaroff-Riley class

[íslenska] Fanaroff-Riley-flokkur [skýr.] rafaldslindir sem hafa verið flokkaðar eftir fjarlægð milli björtustu svæðanna sem senda frá sér rafaldsbylgjur. Þessi flokkaskiping er kennd við suður-afríska stjörnufræðinginn Bernard Fanaroff (1947-) og breska stjörnufræðinginn Júlíu Riley (1947-)

Faraday rotation

[íslenska] Faradays-snúningur (skautunar í rafsegulbylgjum) [skýr.] kenndur við enska eðlis- og efnafræðinginn Michael Faraday (1791-1867)

farrum

[íslenska] klatti [skýr.] hringlaga landslagsmyndun á yfirborði reikistjörnu

fast radio burst (FRB)

[íslenska] snöggvi, rafaldssnöggvi [skýr.] örstuttur rafaldsblossi (útvarpsgeislun) í fjarlægri vetrarbraut

fibril

[íslenska] þræðlingur [sh.] sólþræðlingur (í lithvolfi sólar)

field

[íslenska] svið

field equation

[íslenska] sviðsjafna

field galaxy

[íslenska] stakstæðuvetrarbraut [skýr.] vetrarbraut utan þyrpingar en í sama sjónsviði

field lens

[íslenska] fjargler [sh.] fjarlinsa (í augngleri) [skýr.] linsan fjærst auganu

field of view

[íslenska] sjónsvið

field pattern

-> antenna pattern

field star

[íslenska] stakstæðustjarna [skýr.] stjarna utan þyrpingar en í sama sjónsviði

field stop

[íslenska] sviðsop (í augngleri) [skýr.] op sem takmarkar sjónsviðið

Fifth Fundamental Catalogue (FK5)

[íslenska] Fimmta grunnstjörnuskráin [skýr.] fimmta útgáfa af þýskri stjörnuskrá (Fundamentalkatalog des Berliner Astronomischen Jahrbuchs)

figuring

[íslenska] mótun (sjónglers eða spegils í sjónauka)

filament

[íslenska] sólbendill [skýr.] sólstrókur sem ber í kringlu sólar, sbr. prominence

filar micrometer

[sh.] position micrometer [íslenska] þráðamælir [sh.] afstöðumælir (í augngleri sjónauka)

filigree

[íslenska] deplanet (í ljósvolfi sólar) [skýr.] bjartir deplar í bilum milli sólýrna (granule)

filter

[íslenska] sía [sh.] litsía

filtergram

[íslenska] róflínumynd (af sól), tekin gegnum víxlunarsíu, hliðstætt spectroheliogram

finder

[íslenska] leitarsjónauki

fireball

[íslenska] vígahnöttur

firmament

[íslenska] festing (himins)

first contact

[íslenska] fyrsta snerting (í myrkva)

first point of Aries

[íslenska] vorpunktur (á himni) [skýr.] kenndur við hrútsmerkið (Aries), þar sem punkturinn var áður fyrr

first quarter

[íslenska] fyrsta kvartil [sh.] fyrsti tunglfjórðungur

fission

[sh.] nuclear fission [íslenska] kjarnasundrun [sh.] kjarnaklofnun

fixed star

[sh.] star [íslenska] fastastjarna [sh.] sólstjarna

flaming

[íslenska] leiftrandi (um norðurljós)

Flamsteed number

[íslenska] Flamsteeds-númer (stjörnu) [skýr.] talið í hverju stjörnumerki fyrir sig. Kennt við enska stjörnufræðinginn John Flamsteed (1646-1719)

flare

[íslenska] sólblossi

flare star

[íslenska] blossastjarna

flash spectrum

[íslenska] leifturlitróf [sh.] leifturróf (lithvolfs sólar í sólmyrkva)

flat

[íslenska] flatspegill [skýr.] flatur spegill í sjóntæki eða spegilgler sem eftir er að móta

flat field

[íslenska] jafnlýsiflötur [skýr.] viðmiðunarsvið, notað til að mæla og leiðrétta misræmi í svörun mismunandi hluta myndflögu og jafna bjögun af völdum þeirrar linsu eða spegils sem varpar mynd á flöguna

flat-field correction

[íslenska] næmijöfnun myndflögu

flatness problem

[íslenska] fletjuvandinn (í heimsfræði) [skýr.] vandi sem varðar sveigju tímarúms

flattening

-> oblateness

flexus

[íslenska] sveigrimi (á reikistjörnu eða tungli) [skýr.] landslagseinkenni

flickering

[íslenska] flöktandi (um norðurljós)

flocculus

-> plage

fluctus

[íslenska] flóðdráttur [skýr.] landslagseinkenni sem bendir til flæðis á yfirborði reikistjörnu

fluorescence

[íslenska] flúrljómun

flux

[íslenska] flæði

flux density

[íslenska] flæðisþétta

flyby

[íslenska] framhjáflug

focal length

[íslenska] brennivídd

focal plane

[íslenska] brennislétta

focal point

[íslenska] brennidepill

focal ratio

[sh.] f/number [íslenska] brennihlutfall [skýr.] hlutfallið milli brennivíddar og þvermáls sjónglers eða spegils

focal reducer

[sh.] telecompressor [íslenska] brennivíddarstyttir [skýr.] linsa sem notuð er til að minnka brennivídd sjónauka og stækka sjónsviðið

focal surface

[íslenska] brenniflötur [sh.] myndflötur

focus

[íslenska] brennidepill [sh.] brennipunktur

following spot

[sh.] f-spot [íslenska] sporgöngublettur (í sólblettahópi) [skýr.] gagnstætt preceding spot

forbidden line

[íslenska] bannlína (í litrófi)

forbidden transition

[íslenska] bannstökk (í atómi)

Forbush effect

[íslenska] Forbushhrif [skýr.] fækkun geimgeisla sem ná til jarðar; áhrif frá sólvindshviðum

force

[íslenska] kraftur

fork mounting

[íslenska] tjúgustæði (sjónauka)

Fornax

[íslenska] Ofninn [skýr.] stjörnumerki

forward scattering

[íslenska] framdreifing (ljóss) [skýr.] gagnstætt bakdreifing

fossa

[íslenska] drag (á reikistjörnu eða tungli) [skýr.] landslagseinkenni

Foucault knife-edge test

[íslenska] Foucaultsprófun (á spegli) [skýr.] kennd við franska eðlisfræðinginn Jean Bernard Foucault (1819-1868)

Foucault's pendulum

[íslenska] Foucaultspendúll [sh.] Foucaultshengill [skýr.] kenndur við franska eðlisfræðinginn Jean Bernard Foucault (1819-1868)

Fourier transform

[íslenska] Fouriersmyndfall [skýr.] kennt við franska stærðfræðinginn Jean Baptiste Fourier (1768-1830)

fourth contact

[sh.] last contact [íslenska] fjórða snerting [sh.] síðasta snerting (í myrkva)

fragmentary

[íslenska] skertur (um norðurljós)

frame of reference

[íslenska] viðmið

Fraunhofer lines

[íslenska] Fraunhoferslínur (í litrófi) [skýr.] línur kenndar við þýska sjóntækjafræðinginn Joseph von Fraunhofer (1787-1826)

FRB

-> fast radio burst

free fall

[íslenska] frjálst fall

free-bound emission

[íslenska] hremmigeislun [skýr.] geislun frá rafeindum sem bindast atómum

free-bound transition

[íslenska] hremmistökk (í atómi)

free-free emission

[sh.] brehmsstrahlung [íslenska] lausageislun [sh.] hemlunargeislun [skýr.] geislun frá frjálsum rafeindum

free-free transition

[íslenska] lausastökk (í atómi)

frequency

[íslenska] tíðni

Friedmann universe

[íslenska] Friedmannsheimur (í heimsfræði) [skýr.] kenndur við rússneska stærðfræðinginn og eðlisfræðinginn Alexander Friedmann (1888-1925)

fringe

-> interference fringe

fundamental catalogue

[íslenska] grunnstjörnuskrá

full width at half maximum (FWHM)

[íslenska] hálfgildisbreidd (falls af breytu)

fundamental epoch

[sh.] standard epoch [íslenska] tímaviðmið [sh.] staðalviðmiðunartími (upplýsinga í stjörnuskrá)

fundamental mode

[íslenska] grunnsveifla [skýr.] lægsti tíðniþáttur í margþættri sveiflu

fundamental star

[íslenska] viðmiðunarstjarna

fusion

[sh.] nuclear fusion [íslenska] kjarnasamruni

G

Gaia hypothesis

[íslenska] Gajukenningin [skýr.] kenning á þá leið að lífverur jarðar stjórni efnasamsetningu lofthjúpsins; nafnið vísar til grískrar gyðju

gain

[íslenska] mögnun

galactic bulge

[íslenska] vetrarbrautarkeis [skýr.] miðjusvæði vetrarbrautarkerfis, þar sem það er þykkast

galactic centre

[íslenska] miðja Vetrarbrautarinnar

galactic circle

-> galactic equator

galactic cluster

[íslenska] lausþyrping (stjarna)

galactic cluster

[íslenska] vetrarbrautaþyrping

galactic coordinates

[íslenska]  vetrarbrautarhnit, vetrarbaugshnit [skýr.] stjörnuhnit sem miðast við Vetrarbrautina

galactic corona

[íslenska] vetrarbrautarkóróna [skýr.] gashjúpur sem umlykur vetrarbraut

galactic disk

[íslenska] vetrarbrautarkringla

galactic equator

[sh.] galactic circle [íslenska] vetrarbaugur [skýr.] stórhringur eftir miðri Vetrarbrautinni á himinhvolfinu

galactic fountain

[íslenska] vetrarbrautargusa [skýr.] gas sem þeytist frá sprengistjörnum út úr kringlu Vetrarbrautarinnar og fellur til hennar aftur

galactic halo

[íslenska] vetrarbrautarhjúpur [skýr.] sá hluti vetrarbrautar, sem umlykur kringlu hennar (galactic disk)

galactic latitude

[íslenska] vetrarbaugsbreidd [skýr.] hnit í vetrarbaugskerfi

galactic longitude

[íslenska] vetrarbaugslengd [skýr.] hnit í vetrarbaugskerfi

galactic plane

[íslenska] vetrarbrautarflötur

galactic pole

[íslenska] vetrarbrautarskaut

galactic wind

[íslenska] vetrarbrautarvindur [skýr.] útstreymi gass frá vetrarbraut

galactic year

-> cosmic year

Galaxy

[íslenska] Vetrarbrautin

galaxy

[sh.] extragalactic nebula (úrelt samheiti) [íslenska] vetrarbraut [sh.] stjörnuþoka

Galilean satellites

[íslenska] Galíleóstungl [skýr.] stærstu tungl Júpíters, kennd við ítalska stjörnufræðinginn og eðlisfræðinginn Galíleó Galílei (1564-1642)

Galilean telescope

[íslenska] Galíleóssjónauki

Galle ring

[íslenska] Galleshringur [skýr.] innstur daufra hringa sem fundist hafa umhverfis Neptúnus, heitinn eftir þýska stjörnufræðingnum Johann Gottfried Galle (1812-1910) sem fann reikistjörnuna eftir tilvísun franska stjörnufræðingsins Urbain Leverrier

gamma

[íslenska] gamma [skýr.] þriðji stafur gríska stafrófsins, oft notaður til að tákna þriðju björtustu stjörnuna í stjörnumerki

gamma-ray astronomy

[íslenska] gammageislastjörnufræði

gamma-ray burst (GRB)

[íslenska] gammablossi

Ganymede

[íslenska] Ganýmedes [skýr.] eitt af tunglum Júpíters

Garnet Star

[íslenska] Granatstjarnan [skýr.] rauð stjarna í stjörnumerkinu Sefeusi

gaseous nebula

-> diffuse nebula

Gaussian gravitational constant

[íslenska] þyngdarstuðull Gauss [skýr.] stuðull kenndur við þýska stærðfræðinginn Karl Friedrich Gauss (1777-1855)

gegenschein

[sh.] counterglow [íslenska] gagnskin [skýr.] dauft skin á himni, gegnt sólu

Geiger counter

[sh.] Geiger-Müller counter [íslenska] geigerteljari [skýr.] kenndur við þýsku eðlisfræðingana Johannes Geiger (1882-1945) og Walther Müller (*1928)

Geiger-Müller counter

-> Geiger counter

Gemini

[íslenska] Tvíburarnir [skýr.] stjörnumerki

Geminids

[íslenska] Geminítar [skýr.] loftsteinadrífa, kennd við tvíburamerkið (Gemini)

General Catalogue of Variable Stars (GCVS)

[íslenska] Altæka breytistjörnuskráin [skýr.] rússnesk skrá yfir allar þekktar breytistjörnur, fyrst gefin út árið 1948

general relativity

[íslenska] almenna afstæðiskenningin

geocentric coordinates (1)

[íslenska] jarðmiðjuhnit [skýr.] hnit staðar á yfirborði jarðar, miðuð við jarðarmiðju

geocentric coordinates (2)

[íslenska] jarðmiðjuhnit [skýr.] stjörnuhnit, séð frá jarðarmiðju

geocentric parallax

[sh.] diurnal parallax [íslenska] jarðmiðjuhliðrun [sh.] dagleg hliðrun [skýr.] munur á stefnu til himinhnattar, annars vegar frá athuganda á yfirborði jarðar en hins vegar frá jarðarmiðju, sbr. parallax

geocentric system

[íslenska] jarðmiðjukerfi [skýr.] heimskerfi sem hefur jörðina að miðju

geocorona

[íslenska] jarðkóróna [skýr.] vetnishjúpur yst í gufuhvolfi jarðar

geodesic

[íslenska] rakleið [sh.] gagnvegur [skýr.] stysta leið milli tveggja punkta þegar tilteknum skilyrðum er fullnægt

geodesy

[íslenska] landmælingar

geodetic coordinates

[íslenska] landfræðileg hnit

geoid

[íslenska] jarðvala [sh.] geoíða [skýr.] yfirborð jarðar miðað við meðalsjávarmál

geomagnetic field

[íslenska] jarðsegulsvið

geomagnetic storm

[íslenska] segulstormur [skýr.] truflun í segulsviði jarðar

geomagnetism (1)

[sh.] terrestrial magnetism [íslenska] jarðsegulmagn

geomagnetism (2)

[sh.] terrestrial magnetism [íslenska] jarðsegulfræði

geometrical albedo

[íslenska] gagnskinshlutfall [skýr.] hæfni hlutar til að endurvarpa ljósi í átt til ljósgjafans. Sbr.(ólíkt) Bond albedo

geometrical libration

-> optical libration

geophysics

[íslenska] jarðeðlisfræði

geospace

[íslenska] grenndargeimur [skýr.] geimurinn í grennd við jörðina, út að mörkum segulhvolfsins

geostationary

[íslenska] staðbundinn [sh.] sístöðu- [skýr.] um gervitungl sem helst stöðugt yfir sama stað á miðbaug jarðar. Sbr. geosynchronous sem er víðara hugtak

geostationary orbit

[íslenska] staðbraut [sh.] sístöðubraut [skýr.] braut gervitungls sem hefur umferðartíma jafnan snúningstíma jarðar og virðist haldast nokkurn veginn kyrrt yfir sama stað á miðbaug. Sbr. geosynchronous orbit sem er víðara hugtak

geostationary satellite

[íslenska] staðtungl [sh.] sístöðutungl [skýr.] gervitungl sem helst stöðugt yfir sama stað á miðbaug jarðar. Sbr. geosynchronous satellite sem er víðara hugtak

geosynchronous

[íslenska] jarðsnúningsbundinn [skýr.] um gervitungl sem fer um jörðu til austurs á einum sólarhring. Sbr. geostationary sem er þrengra hugtak

geosynchronous orbit

[íslenska] jarðsnúningsbraut [skýr.] braut gervitungls sem fer um jörðu til austurs á einum sólarhring. Sbr. geostationary orbit sem er þrengra hugtak

geosynchronous satellite

[íslenska] jarðsnúningstungl [skýr.] tungl sem fer til austurs um jörðina á einum sólarhring. Sbr. geostationary satellite sem er þrengra hugtak

geotail

-> magnetotail

German mounting

[íslenska] þýskt sjónaukastæði

ghost crater

[íslenska] felugígur (á tunglinu) [skýr.] gígur sem er nánast horfinn undir hraun

Giacobinids

[sh.] Draconids [íslenska] Drakónítar [skýr.] lofsteinadrífa ýmist kennd við stjörnumerkið Drekann eða halastjörnu sem franski stjörnufræðingurinn Michel Giacobini fann árið 1900

giant

[sh.] giant star [íslenska] risastjarna

giant branch

[íslenska] risastjörnugreinin (í Hertzsprung-Russel línuriti)

giant molecular cloud (GMC)

[íslenska] risastórt sameindaský [skýr.] geimskýjategund, helsti myndunarstaður stjarna

giant planet

[íslenska] risareikistjarna [skýr.] reikistjarna á borð við Júpíter, Satúrnus, Úranus og Neptúnus, einnig í öðrum sólkerfum. Sbr. Jovian planet

giant star

-> giant

gibbous moon

[íslenska] gleitt tungl [sh.] gleiðmáni [skýr.] tunglið þegar það er meira en hálft en ekki fullt

glitch

[íslenska] skrik [sh.] hnökri (í möndulsnúningi tifstjörnu)

globular cluster

[íslenska] kúluþyrping (stjarna)

globule

[íslenska] hnoðri [skýr.] dökkt, hnattlaga geimský

GMT

-> Greenwich Mean Time

gnomon

[íslenska] kambur [sh.] sproti (á sólúri)

gossamer ring

[íslenska] híalínshringur [skýr.] einn þeirra daufu hringa sem fundist hafa umhverfis reikistjörnuna Júpíter

Gould Belt

[íslenska] belti Goulds [skýr.] belti bjartra stjarna á himinhvolfinu, kennt við bandaríska stjörnufræðinginn Benjamin Apthorp Gould (1824-1896)

Grand Tour

[íslenska] Ferðin mikla [skýr.] áætlun um að senda geimflaug til allra ytri reikistjarna sólkerfisins frá Júpíter til Plútós í einni ferð

Grand Unified Theory (GUT)

[skýr.] kenning sem spannar þrjá meginkrafta í efnisheiminum: rafsegulkraftinn, sterka kjarnakraftinn og veika kjarnakraftinn [íslenska] samsviðskenning hin meiri

granulation

[íslenska] sólýringur [sh.] kornáferð (á yfirborði sólar)

granule

[íslenska] sólýra [skýr.] bjartur blettur á yfirborði sólar, allt að 1000 km í þvermál. Slíkir blettir eru þéttstæðir um allt yfirborð sólar en hver þeirra varir aðeins stutta stund

graticule

-> reticle

grating

-> diffraction grating

grating spectrograph

[íslenska] litrófsmyndavél með ljósgreiðu

gravitation

[sh.] gravity [íslenska] þyngdarafl [sh.] aðdráttarafl

gravitational collapse

[íslenska] þyngdarhrun (stjörnu)

gravitational constant

[íslenska] þyngdarstuðull [sh.] þyngdarfasti

gravitational field

[íslenska] þyngdarsvið

gravitational force

[íslenska] þyngdarkraftur

gravitational instability

[íslenska] þyngdarvingl [skýr.] óstöðugleiki efnis í þyngdarsviði

gravitational lens

[íslenska] þyngdarlinsa [skýr.] þyngdarsvið sem sveigir ljósgeisla líkt og linsa

gravitational mass

[íslenska] þyngdarmassi

gravitational radiation

[sh.] gravitational waves [íslenska] þyngdargeislun [sh.] þyngdarbylgjur [skýr.] sveiflur þyngdarsviðs

gravitational redshift

[sh.] Einstein shift [íslenska] þyngdarrauðvik (ljóss) [skýr.] oft kennt við þýsk-svissnesk-bandaríska eðlisfræðinginn Albert Einstein (1879-1955)

gravitational waves

-> gravitational radiation

graviton

[íslenska] þyngdareind [skýr.] hugsanleg boðeind þyngdarsviðs

gravity (1)

-> gravitation

gravity (2)

[íslenska] þyngd

gravity assist

[íslenska] þyngdarhjálp [skýr.] aðferð til að auka hraða geimflaugar með því að láta hana fara nærri reikistjörnu

gravity brightening

[íslenska] þyngdarljómun [skýr.] aukin yfirborðsbirta stjörnu vegna þyngdarhrifa þegar möndulsnúningshraði stjörnunnar veldur fráviki frá hnattlögun og skautin verða nær miðju en miðbaugssvæðin

gravity darkening

[íslenska] þyngdarfölnun [skýr.] sbr. gravity brightening

grazing incidence

[íslenska] fleytispeglun [skýr.] speglun undir mjög litlu horni

grazing occultation

[íslenska] snertimyrkvun [skýr.] þegar stjarna myrkvast aðeins örskamma stund við rönd þess himinhnattar sem á hana skyggir

Great Attractor

[íslenska] Miklidragi [skýr.] gríðarlegt samsafn vetrarbrauta og hulduefnis í stjörnumerkinu Mannfáki

great circle

[íslenska] stórhringur (á kúlu) [skýr.] hringur sem hefur miðju í kúlunni miðri

Great Wall

[íslenska] Mikilveggur [skýr.] safn vetrarbrauta sem allar eru í svipaðri fjarlægð frá jörðu; nær yfir stórt svæði á himninum

green flash

[íslenska] græniglampi [skýr.] sést stöku sinnum við sólsetur

greenhouse effect

[íslenska] gróðurhúsaáhrif

Greenwich hour angle (GHA)

[íslenska] Greenwich-tímahorn [skýr.] tímahorn stjörnu séð frá Greenwich, ólíkt local hour angle (LHA)

Greenwich Mean Astronomical Time (GMAT)

[íslenska] stjörnufræðilegur miðtími Greenwich [skýr.] tími með dagaskiptum á hádegi, notaður af stjörnufræðingum fram til 1925

Greenwich Mean Sidereal Time (GMST)

[íslenska] meðalstjörnutími Greenwich

Greenwich Mean Time

[sh.] GMT [íslenska] miðtími Greenwich

Greenwich meridian

[íslenska] hábaugur Greenwich

Greenwich Sidereal Time (GST)

[íslenska] stjörnutími Greenwich

Gregorian calendar

[sh.] New Style (NS) [íslenska] gregoríanska tímatalið [sh.] gregoríska tímatalið, nýi stíll [skýr.] tímatal kennt við Gregoríus páfa 13. (1502-1585), núgildandi tímatal víðast hvar í heiminum

Gregorian telescope

[íslenska] gregorískur sjónauki [skýr.] sjónauki kenndur við skoska stærðfræðinginn og stjörnufræðinginn James Gregory (1638-1675)

grinding

[íslenska] slípun (sjónglers)

grism

[íslenska] greiðstrendingur [skýr.] tæki sem notað er við litrófsrannsóknir og sameinar ljósgreiðu (grating) og ljósstrending (prism)

ground state

[íslenska] grunnástand (atóms)

Grus

[íslenska] Tranan [sh.] Hegrinn [skýr.] stjörnumerki

Guardians

[íslenska] Pólverðirnir [skýr.] stjörnurnar Beta og Gamma í stjörnumerkinu Litlabirni

guest star

[íslenska] himingestur [skýr.] fornt, kínverskt heiti á fyrirbærum s.s. halastjörnum og nýstirnum sem birtast óvænt á himni og sjást í alllangan tíma

guide star

[íslenska] miðunarstjarna

guide telescope

[íslenska] miðunarsjónauki [sh.] stýrisjónauki

Gum nebula

[íslenska] Gumþokan [skýr.] ljómþoka á suðurhveli himins, kennd við ástralska stjörnufræðinginn Colin S. Gum (1924-1960)

gyrofrequency

[íslenska] veltitíðni [skýr.] rafagnar í segulsviði

H

H-I region

[íslenska] órafað vetnisský

H-II region

[íslenska] rafað vetnisský

H-R diagram

-> Hertzsprung-Russell diagram

Hadley circulation

[íslenska] Hadleyshringstreymi [skýr.] streymi heits lofts frá miðbaug til heimskauta reikistjörnu og kaldara lofts til baka

hadron era

[íslenska] sterkeindastund (í heimsfræði)

halation

[íslenska] baugmyndun [skýr.] myndgalli vegna endurkasts í ljósmyndaplötu eða filmu

Hale telescope

[sh.] Palomar telescope [íslenska] Palomarsjónaukinn [skýr.] sjónauki á Palomarfjalli í Kaliforníu, sá stærsti í heimi frá 1948 til 1975

half-life

[íslenska] helmingunartími (geislavirks efnis)

half-width

[íslenska] hálfhæðarbreidd (litrófslínu)

halo (1)

[íslenska] hjúpur (vetrarbrautar)

halo (2)

[íslenska] ljósbaugur [sh.] geislabaugur, rosabaugur

halo orbit

[sh.] libration orbit [íslenska] lykkjubraut [skýr.] hringlaga eða ílöng braut geimflaugar umhverfis jafnvægispunkt í þyngdarsviði tveggja himinhnatta (Lagrangian point)

halo population

[íslenska] hjúpbyggð [skýr.] stjörnubyggð í hjúpi vetrarbrautar, sbr disc population

halo star

[íslenska] hjúpstjarna [skýr.] stjarna í vetrarbrautarhjúpi

Haro galaxy

[íslenska] Haro-vetrarbraut [skýr.] bláleit stjörnuþoka sem sýnir skarpar ljómlínur, þokutegund kennd við mexíkóska stjörnufræðinginn Guillermo Haro (1913-1988)

Harvard classification

[íslenska] Harvard-stjörnuflokkunin [skýr.] flokkun stjarna eftir litrófstegund, kennd við Harvard-stjörnustöðina

Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics (CfA)

[skýr.] bandarísk miðstöð rannsókna í stjarneðlisfræði

harvest moon

[íslenska] haustmáni [sh.] uppskerumáni [skýr.] fullt tungl um haustjafndægur, kemur upp um svipað leyti nokkra daga í röð

Hawking effect

[íslenska] Hawkingsbrigði [skýr.] uppgufun lítilla svarthola, kennt við enska eðlisfræðinginn Stephen William Hawking (1942- )

Hawking radiation

[íslenska] Hawkingsgeislun [skýr.] geislun sem tengist uppgufun lítilla svarthola, kennd við enska eðlisfræðinginn Stephen William Hawking (1942-)

Hayashi-line

-> Hayashi-track

Hayashi-track

[sh.] Hayashi-line [íslenska] Hayashi-ferill [skýr.] myndunarferill sólstjörnu, kenndur við japanska stjörnufræðinginn Chushiro Hayashi (1920-)

head

(of a comet) [íslenska] höfuð (halastjörnu) [skýr.] kjarni og haddur halastjörnunnar

head-tail galaxy

[íslenska] halakörtuþoka [skýr.] rafaldsvetrarbraut af tegund sem er sérkennileg útlits

heavenly body

[íslenska] himinhnöttur [sh.] himintungl

heavenly sphere

[íslenska] himinhvel

heliacal rising

[íslenska] sólfylgiris [skýr.] haft um það þegar stjarna (venjulega Sírus) rís með sól

heliocentric coordinate system

[íslenska] sólmiðjuhnitakerfi [sh.] sólmiðjukerfi

heliocentric latitude

[íslenska] sólmiðjubreidd [skýr.] stjörnuhnit í sólmiðjukerfi

heliocentric longitude

[íslenska] sólmiðjulengd [skýr.] stjörnuhnit í sólmiðjukerfi

heliocentric parallax

-> annual parallax

heliocentric system

[íslenska] sólmiðjukerfi [skýr.] heimskerfi þar sem jörð og reikistjörnur teljast ganga um sólina

heliographic latitude

[íslenska] sólbreidd [sh.] breidd á sól [skýr.] breidd staðar á yfirborði sólar mæld frá miðbaug hennar

heliographic longitude

[íslenska] sóllengd [sh.] lengd á sól [skýr.] lengd staðar á yfirborði sólar mæld frá viðmiðunarbaug

heliometer

[íslenska] helíómeter [skýr.] gamalt hornamælingatæki

heliopause

[íslenska] sólvindshvörf [sh.] sólvindsmörk [skýr.] endimörk sólvindsins, utarlega í sólkerfinu

helioseismology

[íslenska] sólskjálftafræði

heliosheath

[íslenska] sólvindsslíður [skýr.] rými rétt innan sólvindshvarfa

heliosphere

[íslenska] sólvindshvolf [skýr.] allt rýmið innan sólvindsmarkanna

heliospheric current sheet

[íslenska] segulhvörf í sólvindi [skýr.] þunnt lag þar sem segulsvið í sólvindinum skiptir um stefnu

heliostat

[íslenska] sólarhald [skýr.] spegill sem snýst og beinir sólarljósi stöðugt inn í sjónauka sem ekki hreyfist

helium

[íslenska] helín [skýr.] frumefni sem fannst á sólinni árið 1868 og dregur nafn af því (gr. helios = sólin)

helium flash

[íslenska] helínblossi [skýr.] atburður í þróunarskeiði sólstjörnu

helium problem

[íslenska] helínvandinn [skýr.] vandinn við að skýra magn helíns í alheiminum

Helix nebula

[íslenska] Skrúfuþokan [skýr.] hringþoka í Vatnsberanum

Henry Draper Catalogue (HD)

[íslenska] Henry Draper-stjörnuskráin [skýr.] skrá sem stjörnufræðingar við Harvard-stjörnustöðina gáfu út á árunum 1918-1924 og sýnir litrófstegundir 225 þúsund stjarna, tileinkuð bandaríska stjörnufræðingnum Henry Draper (1832-1882)

Herbig-Haro object

[íslenska] Herbig-Haro-fyrirbæri [skýr.] bjartur efnishnoðri sem er að þéttast og verða að stjörnu, að því er menn telja. Kennt við bandaríska stjörnufræðinginn George Howard Herbig (1920-) og mexíkóska stjörnufræðinginn Guillermo Haro (1913-1988)

Hercules

[íslenska] Herkúles [sh.] Herakles [skýr.] stjörnumerki

Hertzsprung gap

[íslenska] Hertzsprung-eyðan [skýr.] eyða í svonefndu Hertzsprung-Russell-línuriti

Hertzsprung-Russell diagram

[sh.] H-R diagram [íslenska] Hertzsprung-Russell-línurit [skýr.] línurit sem sýnir samband birtu (ljósafls) og litar sólstjarna, kennt við danska stjörnufræðinginn Ejnar Hertzsprung (1873-1967) og bandaríska stjörnufræðinginn Henry Norris Russell (1877-1957)

Hesperus

[íslenska] Venus (sem kvöldstjarna) [skýr.] forngrískt nafn

heterodyne spectrometer

[íslenska] fjölþátta litrófsmælir [skýr.] örbylgjumælir

heterogeneity

[íslenska] misleitni

heterogeneous

[íslenska] misleitur

heterosphere

[íslenska] fjölhvolf [skýr.] gufuhvolf jarðar ofan 80 km eða svo, þar sem efnasamsetning breytist verulega með hæð, gagnstætt homosphere

hierarchical universe

[íslenska] stigskiptur heimur [sh.] stigveldisheimur (í heimsfræði)

high-velocity stars

[íslenska] skundastjörnur [skýr.] fastastjörnur sem breyta hratt afstöðu til annarra stjarna í nágrenni sólar

Hill sphere

[íslenska] Hillshvolf [skýr.] rými umhverfis reikistjörnu þar sem þyngdarhrif reikistjörnunnar ráða mestu um hreyfingar hluta. Kennt við bandaríska stjörnufræðinginn og stærðfræðinginn George William Hill (1838-1914)

Hirayama family

[íslenska] Hirayama-fjölskylda [skýr.] hópur smástirna sem fylgja mjög svipuðum brautum um sólu. Fjölskyldur af þessu tagi skipta mörgum tugum. Japanski stjörnufræðingurinn Kiyotsugu Hirayama uppgötvaði fyrirbærið árið 1928

historical astronomy

[íslenska] stjörnusagnfræði [skýr.] fjallar um sögu stjörnufræðinnar

Hohmann transfer orbit

[íslenska] Hohmanns-skiptibraut [skýr.] lágmarksorkubraut, sú braut geimflaugar milli tveggja hnatta, sem krefst minnstrar orku (ef sérstakar, flóknar brautir eru frátaldar)

Holmberg radius

[íslenska] Holmbergsgeisli [skýr.] mælikvarði á stærð vetrarbrautar, fjarlægðin frá miðju út að vissum birtumörkum, mæld eftir langásnum

homogeneity

[íslenska] einsleitni

homogeneous

[íslenska] einsleitur, eingerður

homosphere

[íslenska] einhvolf [skýr.] gufuhvolf jarðar neðan 80 km eða svo, þar sem efnasamsetning breytist ekki verulega með hæð, gagnstætt heterosphere

Hooker telescope

[sh.] Mt. Wilson telescope [íslenska] Wilsonsjónaukinn [skýr.] sjónauki á Wilsonfjalli í Kaliforníu, sá stærsti í heimi frá 1917 til 1948

horizon

[íslenska] sjóndeildarhringur [sh.] sjónarrönd [skýr.] sjá jafnframt astronomical horizon

horizonal coordinates

[íslenska] sjónbaugshnit [skýr.] stjörnuhnit sem miðast við sjónbaug

horizontal branch

[íslenska] lárétta greinin (í Hertzsprung-Russell-línuriti kúluþyrpinga)

horizontal parallax

[íslenska] láhliðrun [sh.] sjónbaugshliðrun [skýr.] hliðrun við sjónbaug

horizontal plane

[íslenska] sjónbaugsslétta

Horologium

[íslenska] Klukkan [skýr.] stjörnumerki

Horsehead nebula

[íslenska] Riddaraþokan [skýr.] geimþoka í stjörnumerkinu Óríon

horseshoe mounting

[íslenska] skeifustæði (sjónauka)

Horseshoe nebula

-> Omega nebula

hour

[íslenska] stund [sh.] klukkustund

hour angle

[íslenska] tímahorn (stjörnu) [skýr.] hornið milli hábaugs og tímabaugs stjörnu; sá stjörnutími sem liðinn er frá því að (fasta)stjarnan fór yfir hábaug himins

hour circle

[íslenska] tímabaugur [skýr.] baugur milli himinskauta

Hubble classification

[íslenska] Hubblesflokkun (vetrarbrauta) [skýr.] flokkun kennd við bandaríska stjörnufræðinginn Edwin Powell Hubble (1889-1953)

Hubble constant

[sh.] Hubble parameter [íslenska] Hubblesstuðull [skýr.] hlutfallið milli fráhvarfshraða og fjarlægðar vetrarbrauta, kennt við bandaríska stjörnufræðinginn Edwin Powell Hubble (1889-1953)

Hubble diagram

[íslenska] Hubbleslínurit [skýr.] línurit sem sýnir samband sýndarbirtu og rauðviks vetrarbrauta, kennt við bandaríska stjörnufræðinginn Edwin Powell Hubble (1889-1953)

Hubble flow

[íslenska] Hubblesþensla (alheims) [skýr.] útþensla kennd við bandaríska stjörnufræðinginn Edwin Powell Hubble (1889-1953)

Hubble parameter

-> Hubble constant

Hubble radius

[íslenska] Hubblesgeisli [skýr.] fjarlægðin til þeirra vetrarbrauta sem fjarlægjast með hraða ljóssins vegna útþenslu alheimsins; fjarlægðin til endimarka hins sýnilega heims, lauslega reiknað

Hubble Space Telescope (HST)

[íslenska] Hubblessjónaukinn [skýr.] sjónauki í geimnum, nefndur til heiðurs bandaríska stjörnufræðingnum Edwin Powell Hubble (1889-1953)

Hubble time

[íslenska] Hubblestími [skýr.] útþenslutími alheims, reiknaður eftir Hubblesstuðli

Hubble's law

[íslenska] Hubbleslögmál [skýr.] lögmál um fráhvarfshraða vetrarbrauta, kennt við bandaríska stjörnufræðinginn Edwin Powell Hubble (1889-1953)

Huygens eyepiece

[íslenska] Huygens-augngler [skýr.] ein tegund augnglera, kennd við hollenska eðlisfræðinginn og stjörnufræðinginn Christiaan Huygens (1629-1695)

Hyades

[íslenska] Regnstirnið [skýr.] stjörnuþyrping í nautsmerki

hyberbola

[íslenska] gleiðbogi

Hydra

[íslenska] Vatnaskrímslið [skýr.] stjörnumerki

hydrostatic equilibrium

[íslenska] vökvajafnvægi

hydroxyl radical (OH)

[íslenska] hydroxýlhópur

Hydrus

[íslenska] Lagarormurinn [skýr.] stjörnumerki

hyperboloid reflector

[íslenska] gleiðflatarkíkir [skýr.] kíkir sem hefur spegil með gleiðflataryfirborði

hypergalaxy

[íslenska] vetrarbrautastóð [skýr.] vetrarbraut með smærri fylgiþokum (dvergvetrarbrautum)

hypernova

[skýr.] gríðarlega öflug sprengistjarna, ein af hugsanlegum skýringum svonefndra gammablossa [íslenska] gríðarstjarna

I

Iapetus

[íslenska] Japetus [skýr.] eitt af tunglum Satúrnusar

image converter

[íslenska] myndbreytir [skýr.] myndmagnari sem gerir innrautt ljós eða röntgengeisla sýnilega

image intensifier

[sh.] image tube [íslenska] myndmagnari

image orthicon

[íslenska] ortíkon-myndlampi (í sjónvarpsmyndavél)

image photon counting system (IPCS)

[íslenska] ljóseindagreinir

image tube

-> image intensifier

immersion

[íslenska] hvarf (stjörnu í myrkva)

impact crater

[íslenska] árekstrargígur [skýr.] gígur eftir loftstein eða halastjörnu

implosion

[íslenska] hrun [skýr.] sprenging inn á við

inclination

[íslenska] halli (t.d. mönduls, brautar eða segulnálar)

index of refraction

-> refractive index

Indus

[íslenska] Indíáninn [skýr.] stjörnumerki

inequality

[íslenska] misgengi [skýr.] óregla í göngu himinhnattar, frávik frá jafnri hreyfingu vegna miðskekkju brautarinnar og áhrifa frá öðrum hnöttum [dæmi] equation of the centre, evection, variation, annual equation

inertia

[íslenska] tregða

inertial frame

[íslenska] tregðukerfi

inertial mass

[íslenska] tregðumassi

inferior conjunction

[íslenska] innri samstaða [skýr.] þegar reikistjarna er milli jarðar og sólar

inferior culmination

-> lower culmination

inferior planet

-> inner planet

inflationary era

[íslenska] óðaþensluskeið [skýr.] hugsanlegt skeið í bernsku alheimsins

inflationary universe

[íslenska] óðaþensluheimur [skýr.] alheimslíkan sem gerir ráð fyrir óðaþensluskeiði í bernsku alheimsins

infrared lo. (IR)

[íslenska] innrauður [sh.] innroða-

infrared (IR)

[íslenska] innroði

infrared astronomy

[íslenska] innroðastjörnufræði [skýr.] sú grein stjörnufræði sem fjallar um innrautt ljós

infrared cirrus

[íslenska] innrauð blikubönd (í Vetrarbrautinni)

infrared radiation

[íslenska] innroðageislun

infrared source

[íslenska] innroðalind [skýr.] uppspretta innrauðs ljóss

infrared telescope

[íslenska] innroðasjónauki [sh.] sjónauki fyrir innrautt ljós

infrared window

[íslenska] innroðagluggi [skýr.] tíðnibil í hinum innrauða hluta litrófsins þar sem ljósið kemst gegnum gufuhvolf jarðar

inhomogeneous

[íslenska] úfinn [skýr.] um segulsvið

initial mass function

[íslenska] massadreifingarregla [skýr.] fjöldadreifing stjarna eftir efnismagni

initial mass function

-> Salpeter function

inner planet

[sh.] inferior planet [íslenska] innri reikistjarna [skýr.] reikistjarna sem gengur nær sól en jörðin

insolation

[íslenska] ágeislun [skýr.] sólgeislun á flatar- og tímaeiningu

instability

[íslenska] vingl [sh.] flökt [skýr.] óstöðugleiki

instability strip

[íslenska] flöktsvæði (í Hertzsprung-Russell-línuritinu)

integrated magnitude

-> total magnitude

integration time

[íslenska] safntími [skýr.] tími við mælingar eða myndatökur

intensity

[íslenska] styrkur [sh.] ljósstyrkur, geislastyrkur

intensity interferometer

[íslenska] styrkvíxlunarmælir [sh.] birtuvíxlunarmælir [skýr.] tæki til að mæla þvermál stjarna

interacting binary

[íslenska] gagnvirkt tvístirni [skýr.] þar sem efni flyst milli stjarnanna

interacting galaxies

[íslenska] gagnvirkar vetrarbrautir [skýr.] vetrarbrautir sem trufla hver aðra

intercalation

[íslenska] innskot (í tímatali)

interference

[íslenska] víxlun (ljóss eða annarrar rafsegulgeislunar)

interference

[íslenska] truflun

interference filter

[íslenska] víxlunarsía

interference fringe

[sh.] fringe [íslenska] víxlunarrák

interferometer

[íslenska] víxlunarmælir

intergalactic medium

[íslenska] útgeimsefni [skýr.] efni milli vetrarbrauta

International Astronomical Union (IAU)

[íslenska] Alþjóðasamband stjarnfræðinga

International Atomic Time (TAI)

[íslenska] atómtími

International Date Line

[sh.] Date line [íslenska] dagalínan [skýr.] lína sem skiptir dögum á jörðinni

International Geophysical Year (IGY)

[íslenska] Alþjóða jarðeðlisfræðiárið [skýr.] alþjóðlegt samstarfstímabil 1957-1958

International sunspot number

-> relative sunspot number

International Years of the Quiet Sun (IQSY)

[íslenska] Sólkyrrðarárið [skýr.] alþjóðlegt samstarfstímabil í rannsóknum á áhrifum sólar á jörð, 1964-1965

interplanetary

[íslenska] nærgeims- [skýr.] innan sólkerfisins

interplanetary dust

[íslenska] nærgeimsryk

interplanetary medium

[íslenska] nærgeimsefni

interplanetary scintillation

[íslenska] nærgeimstíbrá

interpulse

[íslenska] millitif (í geislun frá tifstjörnu)

interstellar

[íslenska] miðgeims- [skýr.] milli stjarna í Vetrarbrautinni

interstellar absorption

[íslenska] miðgeimsgleyping [skýr.] ljósgleyping í efni milli fastastjarnanna

interstellar extinction

[íslenska] miðgeimsdeyfing [skýr.] ljóstap milli stjarna í Vetrarbrautinni vegna gleypingar og ljósdreifingar

interstellar medium

[íslenska] miðgeimsefni [skýr.] efni milli stjarna í Vetrarbrautinni

interstellar reddening

[íslenska] geimroðnun [skýr.] litarbreyting stjörnu vegna miðgeimsdeyfingar

intrinsic colour index

[íslenska] eiginlitvísir (stjörnu) [skýr.] óháð miðgeimsdeyfingu ljóssins

intrinsic variable

[skýr.] stjarna sem breytir birtu vegna innri orsaka, gagnstætt extrinsic variable [íslenska] eiginleg breytistjarna

invariable plane

[íslenska] fastaslétta (sólkerfisins)

inverse Compton emission

[íslenska] Comptons-andgeislun [skýr.] þegar orka ljóseindar eykst við árekstur við rafagnir; kennd við bandaríska eðlisfræðinginn Arthur Compton (1892-1962)

inverse square law

[íslenska] tvíveldislögmál

Io

[íslenska] Íó [skýr.] eitt af tunglum Júpíters

ion

[íslenska] jón [sh.] fareind, rafi

ion tail

[íslenska] röfunarhali (halastjörnu)

ionization

[íslenska] jónun [sh.] röfun

ionization potential

[íslenska] röfunarspenna

ionization temperature

[íslenska] röfunarhiti

ionization zone

[íslenska] röfunarsvæði

ionosphere

[íslenska] rafhvolf

irradiation (1)

[íslenska] ljómstækkun [skýr.] sýndarstækkun bjarts hlutar þegar bakgrunnurinnn er dökkur

irradiation (2)

[íslenska] ágeislun (rafsegulgeislunar eða rafagna)

irregular galaxy

[íslenska] óregluleg vetrarbraut

irregular variable

[íslenska] óregluleg breytistjarna

isophote

[íslenska] jafnbirtulína

isoplanatic angle

[íslenska] myndbjögunarmörk [skýr.] hornmál stærstu myndar sem er óbjöguð af tíbrá andrúmsloftsins, venjulega nokkrar bogasekúndur

isotope

[íslenska] samsæta

isotropic

[íslenska] stefnusnauður

isotropy

[íslenska] stefnusneyða

J

jansky (Jy)

[íslenska] janskí [skýr.] flæðisþéttleikaeining í rafaldsstjörnufræði, kennd við bandaríska verkfræðinginn Karl Guthe Jansky (1905-1950)

Jeans length

[íslenska] Jeansgeisli [skýr.] stærð sem segir til um það hve stórt gasský í geimnum þarf að vera til að það geti fallið saman vegna eigin þyngdar ef hitastig og þétta skýsins eru þekkt. Kennt við enska stærðfræðinginn og stjörnufræðinginn James H. Jeans (1877-1946)

Jeans mass

[íslenska] Jeansmassi [skýr.] sá lágmarksmassi sem gasský í geimnum þarf að hafa til að það geti fallið saman vegna eigin þyngdar við tiltekið hitastig og þéttu. Kennt við enska stærðfræðinginn og stjörnufræðinginn James H. Jeans (1877-1946)

jet

[íslenska] strókur

Jet Propulsion Laboratory (JPL)

[skýr.] geimrannsóknastofnun rekin af Tækniháskóla Kaliforníu (Caltech) í samvinnu við Geimferðastofnun Bandaríkjanna (NASA)

Jewel Box

[íslenska] Gimsteinaskrínið [skýr.] lausþyrping í stjörnumerkinu Suðurkrossi

Jovian planet

[íslenska] risareikistjarna [skýr.] reikistjarna á borð við Júpíter í okkar sólkerfi, þ.e. Júpíter, Satúrnus, Úranus eða Neptúnus, sbr. giant planet

Julian calendar

[sh.] Old Style (OS) [íslenska] júlíanskt tímatal [sh.] gamli stíll [skýr.] kennt við Júlíus Sesar (100-44 f. Kr.)

Julian date (JD)

íslenska] júlíanskur dagur [skýr.] tölusettur dagur (og einnig brot úr degi), talið frá hádegi 1. jan. 4713 f. Kr. 

Julian year

[íslenska] júlíanskt ár [skýr.] kennt við Júlíus Sesar (100-44 f.Kr.)

Juno

[íslenska] Júnó [skýr.] smástirni

Jupiter

[íslenska] Júpíter [skýr.] stærsta reikistjarnan

K

K-corona

[íslenska] K-kóróna [skýr.] samfellugeislun sólkórónu (K=kontinuierlich)

K-correction

[íslenska] K-leiðrétting [skýr.] leiðrétting sem gerð er á mæligildum birtustigs og lita fjarlægra vetrarbrauta vegna áhrifa rauðviks á litrófið

Keck telescopes

[íslenska] Kecksjónaukarnir [skýr.] tveir risastórir sjónaukar í bandarískri stjörnustöð á fjallinu Mauna Kea á Hawaii, þeir stærstu í heimi þegar smíði þeirra lauk (1991 og 1996). Nefndir eftir stofnuninni sem fjármagnaði smíðina

Kellner eyepiece

[íslenska] Kellners-augngler [skýr.] ein tegund augnglera, kennd við Þjóðverjann Carl Kellner (1826-1855)

Kelvin-Helmholtz contraction

[íslenska] Kelvin-Helmholtz-samdráttur [skýr.] gömul skýring á orkulind sólar, kennd við skoska stærðfræðinginn og eðlisfræðinginn Kelvin lávarð (William Thomson, 1824-1907) og þýska eðlisfræðinginn og lífeðlisfræðinginn Hermann von Helmholtz (1821-1894)

Kelvin-Helmholtz timescale

[íslenska] Kelvinstími [skýr.] heildartími Kelvin-Helmholtz-samdráttar sólar

Kepler's equation

[íslenska] Keplersjafna (um ferilhorn reikistjarna) [skýr.] kennd við þýska stjörnufræðinginn Jóhannes Kepler (1571-1630)

Kepler's laws

[íslenska] Keplerslögmál [skýr.] lögmál um gang reikistjarna um sólu, kennd við þýska stjörnufræðinginn Jóhannes Kepler (1571-1630)

Kepler's star

[íslenska] stjarna Keplers [skýr.] sprengistjarna sem sást árið 1604, nefnd eftir þýska stjörnufræðingnum Jóhannesi Kepler (1571-1630)

Keplerian telescope

[íslenska] Keplerssjónauki [skýr.] tegund linsusjónauka, kennd við þýska stjörnufræðinginn Jóhannes Kepler (1571-1630)

Kerr black hole

[íslenska] Kerr-svarthol [skýr.] svarthol sem snýst, ólíkt Schwarzschild black hole

Keyhole nebula

[íslenska] Skráargatið [skýr.] þoka umhverfis stjörnuna Eta í stjörnumerkinu Kilinum (Carina)

Kids

[íslenska] Kiðlingarnir [skýr.] tvær stjörnur í grennd við stjörnuna Kapellu (nafnið Kapella merkir "litla geitin")

kinematics

[íslenska] hreyfingafræði

kinetic temperature

[íslenska] hreyfihiti

Kirkwood gaps

[íslenska] Kirkwoods-eyður [skýr.] eyður í smástirnabeltinu, kenndar við bandaríska stjörnufræðinginn Daniel Kirkwood (1814-1895)

KREEP

[skýr.] tegund tunglgrýtis (K=Kalium, REE=rare earth elements, P=phosphorus)

Kreutz group

[sh.] Kreutz sungrazers [íslenska] Kreutz-hópurinn [skýr.] safn skyldra halastjarna sem ganga nærri sól, kennt við þýska stjörnufræðinginn Heinrich Kreutz (1854-1907), sjá sungrazer

Kreutz sungrazers

-> Kreutz group

Kuiper belt (frb. Kajper belt)

[sh.] Edgeworth-Kuiper belt [íslenska] Kuipersbelti [sh.] Edgeworth-Kuipersbelti [skýr.] safn ískenndra reikistirna handan við braut Neptúnusar, líklegt forðabúr skammferðarhalastjarna. Kennt við hollensk-bandaríska stjörnufræðinginn Gerard P. Kuiper (1905-1973) og stundum við írska verkfræðinginn og áhugastjörnufræðinginn Kenneth E. Edgeworth (1880-1972). Sjá jafnframt Oortsský

Kuiper belt object (KBO)

[íslenska] Kuipersbeltisstirni [skýr.] reikistirni í Kuipersbeltinu. Þau tilheyra útstirnum

L

L-corona

[sh.] E-corona [íslenska] L-kórónan [sh.] E-kórónan [skýr.] sá hluti sólkórónunnar sem gefur frá sér ljómlínulitróf (L=line emission, E=emission line)

Lacerta

[íslenska] Eðlan [skýr.] stjörnumerki

Lacus

[íslenska] tjörn (á tungli eða reikistjörnu) [skýr.] fremur lítið, dökkt, afmarkað svæði á yfirborði hnattar

Lagoon nebula

[íslenska] Lónþokan [skýr.] geimþoka í bogmannsmerki

Lagrangian point

[sh.] libration point [íslenska] Lagrange-punktur [skýr.] jafnvægispunktur (einn af fimm) í samanlögðu þyngdarsviði tveggja himinhnatta, kenndur við fransk-ítalska stærðfræðinginn Joseph Louis Lagrange (1736-1813)

Laplace's nebular hypothesis

[íslenska] þokukenning Laplaces [skýr.] kenning um uppruna sólkerfisins, kennd við franska stærðfræðinginn og stjörnufræðinginn Pierre Simon Laplace (1749-1827)

Large Altazimuth Telescope (BTA)

[sh.] Bolshoi Teleskop Azimutalny [íslenska] Stóri lóðstillti sjónaukinn [skýr.] rússneskur sjónauki í Kákasusfjöllum, sá stærsti í heimi þegar smíði hans lauk árið 1975

Large Binocular Telescope (LBT)

[íslenska] Stóri tvísjónaukinn [skýr.] sjónaukasamstæða í Arizona í Bandaríkjunum

Large Magellanic Cloud (LMC)

[sh.] Nubecula Major [íslenska] Stóra Magellansskýið [skýr.] stjörnuþoka á suðurhveli himins, kennd við portúgalska sæfarann Ferdinand Magellan (1480-1521)

laser

[íslenska] leysir

last contact

-> fourth contact

last scattering surface

[íslenska] ljósjaðar (alheims)  [skýr.] ystu mörk hins sýnilega heims, þaðan sem örbylgjukliðurinn berst

last quarter

[sh.] third quarter [íslenska] síðasta kvartil [sh.] þriðja kvartil

late-type galaxy

[íslenska] síðþoka [skýr.] vetrarbraut sem lítur út fyrir að vera gömul ef miðað er við fyrri hugmyndir um þróun vetrarbrauta, (gagnstætt) early-type galaxy

late-type star

[íslenska] síðstjarna [skýr.] lághitastjarna, áður talin gömul stjarna, gagnstætt early-type star

latitude

[íslenska] breidd (á himni) [dæmi] celestial latitude, galactic latitude

latitude variation

[íslenska] breiddarhnik [skýr.] vegna pólrangls jarðar, sjá Chandler wobble

launch vehicle

[íslenska] burðarflaug

launch window

[íslenska] skotgæftir [skýr.] tími þegar heppilegt er að skjóta upp geimflaug

Le Verrier ring

-> Leverrier ring

leading spot

-> preceding spot

leap month

[íslenska] hlaupmánuður

leap second

[íslenska] hlaupsekúnda

leap year

[íslenska] hlaupár

legal time

[sh.] civil time [íslenska] lögtími [skýr.] tími sem klukkur eru stilltar eftir -> local time

Lemaître model

[íslenska] Lemaître-líkan (í heimsfræði) [skýr.] líkan kennt við belgíska stærðfræðinginn Georges Lemaître (1894-1966)

Lemaitre model

[íslenska] Lemaitre-líkan [skýr.] sjá Lemaître model

lens

[íslenska] linsa

lenticular galaxy

[íslenska] linsuþoka [skýr.] linsulaga vetrarbraut

Leo

[íslenska] Ljónið [skýr.] stjörnumerki

Leo Minor

[íslenska] Litlaljón [skýr.] stjörnumerki

Leonids

[íslenska] Leonítar [skýr.] loftsteinadrífa, kennd við ljónsmerkið (Leo)

lepton

[íslenska] létteind

lepton era

[íslenska] létteindastund (í heimsfræði) [skýr.] rétt eftir Miklahvell

Lepus

[íslenska] Hérinn [skýr.] stjörnumerki

Leverrier ring

[sh.] Le Verrier ring [íslenska] Leverriershringur [skýr.] einn af hinum daufu hringu umhverfis Neptúnus, nefndur til heiðurs franska stjörnufræðingnum Urbain Leverrier(1811-1877)

Libra

[íslenska] Vogin [skýr.] stjörnumerki

libration

[íslenska] tunglvik [skýr.] færsla sem veldur breytingu á ásýnd tungls séð frá jörðu[dæmi] geometrical libration, physical libration 

libration orbit

-> halo orbit

libration point

-> Lagrangian point

light cone

[íslenska] ljóskeila [skýr.] ferill ljósblossa í tímarúminu

light curve

[íslenska] birtuferill (breytistjörnu)

light echo

[íslenska] ljósvarp [skýr.] endurvarp ljóss frá geimefni eftir stjörnusprengingu

light pollution

[íslenska] ljósmengun

light-gathering power

[íslenska] ljósgrip (sjónauka)

light-time

[íslenska] ljóstími [skýr.] sá tími sem það tekur ljós að berast milli tveggja staða

light-year

[íslenska] ljósár [skýr.] vegalengdin sem ljósið fer á einu ári

lighttime correction

-> equation of light

limb

[íslenska] rönd [sh.] jaðar

limb brightening

[íslenska] jaðarljómun [skýr.] birtuaukning við rönd himinhnattar, t.d. við rönd sólar í rafaldssviðinu

limb darkening

[íslenska] jaðarhúmun [skýr.] deyfing ljóss við rönd himinhnattar, t.d. rönd sólar í sýnilegu ljósi

limiting magnitude

[íslenska] birtumark (sjónauka) [skýr.] daufasta birtustig sem sjónaukinn greinir

Lindblad resonance

[íslenska] Lindbladsherma [skýr.] fyrirbæri í hreyfingu stjarna miðað við þyrilarma í vetrarbraut

line blanketing

[íslenska] línuhul [skýr.] deyfing í litrófi stjörnu vegna aragrúa daufra litrófslína sem renna saman

line broadening

[íslenska] línubreikkun (í litrófi)

line of apsides

[íslenska] ásendalína (sporbaugs)

line of cusps

[íslenska] birtuhornalína [skýr.] lína sem tengir hornin á sigð tungls eða reikistjörnu

line of inversion

[íslenska] segulskiptilína (í sólblettahópi)

line of nodes

[íslenska] hnútalína [skýr.] skurðlína brautarsléttu himinhnattar og viðmiðunarsléttu

line profile

[íslenska] línusnið (litrófslínu)

line receiver

[íslenska] rafaldslínunemi [skýr.] rafaldsviðtæki hannað til að nema tiltekin, þröng bylgjusvið

line spectrum

[íslenska] línulitróf [sh.] línuróf

linear polarization

-> plane-polarization

liner

[skýr.] low ionization nuclear emission region [íslenska] ljóni [skýr.] lítt jónaður vetrarbrautarkjarni

lithosphere

[íslenska] stinnhvolf (jarðar) [skýr.] jarðskorpan og efsti hluti möttulsins, sjá jafnframt asthenosphere

lobate ridge

[íslenska] sepakambur (á tunglinu)

lobe

[íslenska] stefnugeiri (loftnets)

Local Group

[íslenska] grenndarhópurinn [skýr.] hópur nálægra vetrarbrauta

local hour angle (LHA)

[íslenska] staðartímahorn (stjörnu) [skýr.] ólíkt Greenwich hour angle (GHA)

local mean time

[sh.] local time [íslenska] staðarmiðtími [sh.] staðartími [skýr.] meðalsóltími staðar, miðast við meðalsól og lengdarbaug staðarins

local sidereal time

[íslenska] staðarstjörnutími [skýr.] stjörnutími á tilteknum stað

local standard of rest (LSR)

[íslenska] grenndarstöðumið [skýr.] viðmiðunarpunktur sem fylgir meðalhreyfingu stjarna í Vetrarbrautinni í nágrenni sólar

Local Supercluster

[íslenska] grenndarofurþyrpingin [skýr.] safn vetrarbrautaþyrpinga með miðju nálægt Meyjarþyrpingunni

Local System

[íslenska] grenndarkerfið [skýr.] vetrarbrautarspori sem myndar belti bjartra stjarna á himinhvolfinu (belti Goulds)

local thermodynamic equilibrium (LTE)

[íslenska] staðbundið varmajafnvægi

local time

[sh.] legal time, civil time [íslenska] staðartími [sh.] lögtími [skýr.] sá tími sem venjulegar klukkur eru stilltar eftir, ýmist staðaltími eða sumartími. Heitið "local time" getur líka merkt local mean time, apparent solar time eða local sidereal time

long-baseline interferometry (LBI)

[íslenska] langavegsmælingar [skýr.] víxlunarmælingar með rafaldssjónaukum sem eru langt hver frá öðrum

long-period comet

[íslenska] langferðarhalastjarna [skýr.] halastjarna með umferðartíma sem er lengri en 200 ár

long-period variable

[íslenska] langsveiflustjarna [skýr.] sveiflustjarna þar sem lotan er 100 dagar eða meira

longitude

[íslenska] lengd

longitude of perigee

[íslenska] jarðnándarlengd [skýr.] einn af brautarstikum hnattar sem gengur um jörðu

longitude of perihelion

[íslenska] sólnándarlengd [skýr.] einn af brautarstikum hnattar sem gengur um sólu

longitude of the ascending node

[íslenska] rishnútslengd [skýr.] einn af brautarstikum himinhnattar

look-back time

[íslenska] afturhorfstími [skýr.] tíminn sem liðinn er frá því að ljósið lagði af stað frá því fyrirbæri sem verið er að athuga

Loop nebula

-> Tarantula nebula

loop prominence

[íslenska] lykkjustrókur (í lithvolfi eða kórónu sólar)

lower culmination

[sh.] inferior culmination [íslenska] lágganga (himinhnattar) [skýr.] þegar himinhnöttur er lægst á lofti (fjærst hvirfilpunkti) í daggöngu sinni

lower transit

[íslenska] neðri þverganga (himinhnattar) [skýr.] þegar himinhnöttur fer yfir hádegisbaug lengst frá hvirfilpunkti

luminosity

[íslenska] ljósafl

luminosity function

[íslenska] lýsifall [skýr.] segir til um fjölda þeirra stjarna eða vetrarbrauta í rúmmálseiningu sem hafa tiltekna birtu eða ljósafl

luminosity-volume test

[íslenska] ljósrýmisprófun [skýr.] aðferð til að finna merki um þróun alheims í safni fjarlægra fyrirbæra sem sýna tiltekið rauðvik

lunar lo.

[íslenska] tungl- [skýr.] sem viðkemur tunglinu (mánanum)

lunar calendar

[íslenska] tungltímatal [skýr.] tímatal sem miðast við göngu tungls

lunar cycle

-> Metonic cycle

lunar day

[íslenska] tungldagur [skýr.] dagur á tunglinu, 29½ jarðneskur dagur að meðaltali

lunar eclipse

[íslenska] tunglmyrkvi

lunar grid

[íslenska] tunglnet [skýr.] drættir sem virðast mynda net á yfirborði tunglsins

lunar month

-> synodic month

lunar occultation

[íslenska] stjörnumyrkvi af völdum tungls

lunar orbiter

[íslenska] tunglfylgiflaug [skýr.] geimflaug á braut umhverfis tunglið

lunar parallax

[íslenska] hliðrun tungls [skýr.] munur á stefnu til tungls vegna fráviks athuganda frá jarðarmiðju

lunar rays

[sh.] crater rays, rays [íslenska] gíggeislar (á tunglinu)

lunar transient phenomenon (LTP)

-> transient lunar phenomenon

lunar year

[íslenska] tunglár [skýr.] tólf tunglmánuðir, rúmlega 354 dagar

lunation

-> synodic month

lunisolar calendar

[íslenska] sólbundið tungltímatal [skýr.] tungltímatal sem er leiðrétt með innskotsmánuðum til að fá samræmi við sólarárið

lunisolar precession

[íslenska] framsókn af völdum sólar og tungls [sh.] pólvelta af völdum sólar og tungls

lunitidal interval

 [íslenska] sjávarfallabið [skýr.] tíminn sem líður frá því að tungl er í hásuðri (eða hánorðri) þar til flóð verður á tilteknum stað (flóðbið) eða fjara (fjörubið). Sbr. establishment of the port 

Lupus

[íslenska] Úlfurinn [skýr.] stjörnumerki

Lyman limit

[íslenska] Lymansmörk [skýr.] stysta bylgjulengd Lymanslína í litrófi stjarna

Lyman series

[íslenska] Lymansröð [skýr.] röð lína í hinum útbláa hluta vetnislitrófsins, kennd við bandaríska eðlisfræðinginn Theodore Lyman (1874-1954)

Lynx

[íslenska] Gaupan [skýr.] stjörnumerki

Lyot filter

[íslenska] Lyot-ljóssía [skýr.] tvíbrotssía, kennd við franska stjörnufræðinginn Bernard Lyot (1897-1952)

Lyra

[íslenska] Harpan [skýr.] stjörnumerki

Lyrids

[íslenska] Lýrítar [skýr.] loftsteinadrífa, kennd við stjörnumerkið Hörpuna (Lyra)

M

M region

-> M-region

M-region

[sh.] M region [íslenska] M-svæði (á sól) [skýr.] upphaflega haft um svæði á sól sem veldur truflunum á segulsviði jarðar. Nú er talið að slík svæði séu kórónugeilar

Mach's principle

[íslenska] kenning Machs [skýr.] kenning um uppruna tregðunnar í aflfræði, kennd við austurríska eðlisfræðinginn Ernst Mach (1838-1916)

macula

[íslenska] dökkna [skýr.] dökkur blettur á yfirborði reikistjörnu

Maffei galaxies

[íslenska] Maffeiþokur [skýr.] stjörnuþokur (tvær), kenndar við ítalska stjörnufræðinginn Paolo Maffei (1926-)

Magellan Telescopes

[íslenska] Magellan-sjónaukarnir [skýr.] tveir samstæðir stjörnusjónaukar í Las Campanas stjörnustöðinni í Chile

Magellanic Clouds

[íslenska] Magellansský [skýr.] tvær stjörnuþokur (Stóra Magellansskýið og Litla Magellansskýið) á suðurhveli himins, kenndar við portúgalska sæfarann Ferdinand Magellan (1480-1521)

magnetar

[íslenska] ofursegla [skýr.] gríðarlega segulmögnuð tifstjarna (nifteindastjarna)

magnetic star

[íslenska] segulstjarna [skýr.] stjarna með sterkt og breytilegt segulsvið

magnetic storm

[íslenska] segulstormur [skýr.] örar breytingar á segulsviði jarðar

magnetogram

-> solar magnetogram

magnetograph

[sh.] solar magnetograph [íslenska] sólsegulriti [skýr.] tæki sem skráir segulsvið yfirborðs sólar

magnetohydrodynamics

[íslenska] segulstraumfræði

magnetometer

[íslenska] segulmælir

magnetopause

[íslenska] segulhvörf [skýr.] ystu mörk segulhvolfs, t.d. segulhvolfs jarðar

magnetosheath

[íslenska] segulslíður [skýr.] lag sem umlykur segulhvolf

magnetosphere

[íslenska] segulhvolf [skýr.] svæði umhverfis reikistjörnu þar sem segulsvið reikistjörnunnar ræður hreyfingum rafagna

magnetotail

[sh.] geotail [íslenska] segulhvolfshali

magnification

[sh.] magnifying power [íslenska] stækkun

magnifying power

-> magnification

magnitude (1)

[íslenska] birtustig [sh.] skærð (stjörnu) [skýr.] mælikvarði á birtu, oft stytt í birta [dæmi] apparent magnitude, absolute magnitude

magnitude (2)

(of an eclipse) [íslenska] myrkvastig (sólmyrkva eða tunglmyrkva) [skýr.] segir til um það hve mikið af sól eða tungli er hulið í myrkva

main beam

[sh.] main lobe (of an antenna) [íslenska] megingeiri (rafaldsloftnets)

main lobe

-> main beam

main sequence

[íslenska] meginröð (stjarna) [skýr.] ferill í Hertzsprung-Russell-línuriti

main sequence fitting

[íslenska] meginraðarmátun [skýr.] aðferð til að ákvarða fjarlægð stjörnuþyrpingar með samanburði á meginröðum í Hertzsprung-Russell-línuritum

major axis

[íslenska] langás (sporbaugs)

major planet

[íslenska] reikistjarna [skýr.] gagnstætt minor planet

Maksutov telescope

[íslenska] Maksutov-sjónauki [skýr.] afbrigði spegil- og linsusjónauka, kennt við rússneska sjóntækjasmiðinn Dmitri D. Maksutov (1896-1964)

Malmquist bias

[íslenska] Malmquist-bjagi [skýr.] skekkja í úrtaki á fjarlægum fyrirbærum s.s. vetrarbrautum vegna þess að mest ber á þeim fyrirbærum sem ljóssterkust eru, en hin sem bera litla birtu finnast síður. Kenndur við sænska stjörnufræðinginn Gunnar Malmquist (1893-1982)

mantle

[íslenska] möttull (jarðar)

mare

[íslenska] tunglhaf

Mare Crisium

[íslenska] Kreppuhafið (á tunglinu)

Mare Fecunditatis

[íslenska] Frjósemishafið (á tunglinu)

Mare Frigoris

[íslenska] Frerahafið (á tunglinu)

Mare Humorum

[íslenska] Vessahafið (á tunglinu)

Mare Imbrium

[íslenska] Regnhafið (á tunglinu)

Mare Nectaris

[íslenska] Veigahafið (á tunglinu)

Mare Nubium

[íslenska] Skýjahafið (á tunglinu)

Mare Orientale

[sh.] Orientale Basin [íslenska] Austurhafið [sh.] Austurbotn (á tunglinu)

Mare Serenitatis

[sh.] Serenitatis Basin [íslenska] Kyrrðarhafið [sh.] Kyrrðarbotn (á tunglinu)

Mare Tranquillitatis

[íslenska] Friðarhafið [sh.] Friðarbotn (á tunglinu)

Mare Vaporum

[íslenska] Eimhafið (á tunglinu)

Markarian galaxies

[íslenska] Markarian-stjörnuþokur [skýr.] vetrarbrautir kenndar við sovéska (armenska) stjörnufræðinginn Benjamin E. Markarian (1913-1985)

mascon

[íslenska] þéttingur [skýr.] massaþétta undir tunglhafi

maser (1)

[íslenska] meysir [skýr.] tæki til að magna örbylgjur

maser (2)

[íslenska] meysir [skýr.] ferli í geimskýjum sem magnar örbylgjur á hliðstæðan hátt og meysistæki

mass function

[íslenska] massafall [skýr.] hlutfall sem hægt er að leiða út frá athugunum á hreyfingu annarrar stjörnunnar í tvístirni og veitir samtvinnaðar (ekki aðskildar) upplýsingar um massa stjarnanna og brautarhallann séð frá jörð

mass transfer

[íslenska] millistreymi massa

mass-luminosity relation

[íslenska] massalýsilögmálið [skýr.] um samband massa og ljósafls stjörnu í meginröð

massive astrophysical compact halo object (MACHO)

[skýr.] bráðabirgðanafngift á hulduefni í hjúpi vetrarbrauta sem meðal annars veldur örlinsuhrifum í ljósi frá þeim. Nafnið gæti átt við hvers kyns daufar stjörnur eða jafnvel svarthol [íslenska] þyngill

matter era

[íslenska] efnisskeiðið [skýr.] tímabil á eftir geislunarskeiðinu í sögu alheimsins

Maunder minimum

[íslenska] Maunderslágmark [skýr.] lámark í sólblettafjölda, frá 1645 til 1715, kennt við enska stjörnufræðinginn Edward Walter Maunder (1851-1928)

maximum entropy method

[íslenska] hámarksóreiðuaðferð [skýr.] stærðfræðileg aðferð til að ná sem mestum upplýsingum úr óskýrum myndum

Maxwell gap

[íslenska] Maxwellsgeil [skýr.] geil í grisjuhring Satúrnusar, fannst á myndum sem teknar voru úr geimflauginni Voyager 1 árið 1980, kennd við skoska eðlisfræðinginn James Clerk Maxwell (1831-1879)

Maxwell Montes

[íslenska] Maxwellsfjöll [skýr.] hæsti fjallgarður á Venusi, nefndur eftir skoska stærðfræðingnum og eðlisfræðingnum James Clerk Maxwell (1831-1879)

Me star

[íslenska] Me-stjarna [skýr.] stjarna í litrófsflokki M sem sýnir bjartar ljómlínur vetnis (e=emission)

mean anomaly

[íslenska] meðalbrautarhorn (á brautargöngu reikistjörnu) [skýr.] segir til um það hve langt reikistjarnan væri komin frá sólnándarstað, séð frá sólu, hefði reikistjarnan hreyfst með jöfnum hraða (meðalhraða sínum)

mean density of matter

[íslenska] meðalþétta efnis (í alheimi)

mean equator

[íslenska] meðalmiðbaugur [skýr.] miðbaugur himins eins og hann væri ef hreyfing hans stjórnaðist eingöngu af pólveltu jarðar, en pólriðunnar gætti ekki

mean equinox

[íslenska] meðalvorpunktur [skýr.] vorpunktur eins og hann væri ef hreyfing hans stjórnaðist eingöngu af pólveltu jarðar, en pólriðunnar gætti ekki

mean motion

[íslenska] meðalhreyfing [skýr.] meðalhornhraði himinhnattar á sporbaug

mean noon

[íslenska] meðalhádegi

mean parallax

[íslenska] meðalhliðrun (í hópi stjarna)

mean place

[sh.] mean position [íslenska] meðalstaða (stjörnu) [skýr.] staða miðuð við meðalmiðbaug og meðalvorpunkt, séð frá miðju sólar, sbr. apparent place og true place

mean pole

[íslenska] meðalskaut (himins) [skýr.] staða himinskautsins ef pólriðu jarðar gætti ekki

mean position

-> mean place

mean sidereal time

[íslenska] meðalstjörnutími [skýr.] stjörnutími sem miðast við stöðu meðalvorpunkts, ólíkt apparent sidereal time

mean solar day

[íslenska] meðalsólarhringur

mean solar time

[sh.] mean time [íslenska] meðalsóltími [sh.] miðtími, meðaltími [skýr.] tími sem miðast við meðalsól, ólíkt apparent solar time

mean sun

[íslenska] meðalsól [skýr.] ímynduð sól sem fylgir meðalhreyfingu sólar á himni

mean tide

[íslenska] meðalsjávarborð

mean time

-> mean solar time

megaparsec (Mpc)

[íslenska] megaparsek [skýr.] vegalengd, milljón parsek

meniscus lens

[íslenska] skálarlinsa

Mensa

[íslenska] Borðið [skýr.] stjörnumerki

Mercury

[íslenska] Merkúríus [skýr.] innsta reikistjarna sólkerfisins

meridian (1)

[íslenska] lengdarbaugur

meridian (2)

[íslenska] hábaugur [sh.] hádegisbaugur

meridian circle

-> transit instrument

meridian passage

[íslenska] háganga [sh.] lágganga, þverganga

mesopause

[íslenska] miðhvörf [skýr.] efri mörk miðhvolfsins í háloftum jarðar

mesosphere

[íslenska] miðhvolf [skýr.] rými milli heiðhvolfs og hitahvolfs í háloftum jarðar

Messier (M)

[íslenska] Messier [skýr.] tilvísun í skrá Messiers um himinþokur (Messier catalogue)

Messier catalogue

[íslenska] þokuskrá Messiers [sh.] Messiersskrá [skýr.] skrá kennd við franska stjörnufræðinginn Charles Joseph Messier (1730-1817)

metagalaxy

[íslenska] vetrarbrautasafn

metagalaxy

[íslenska] alheimurinn

metal

(in astronomical terminology) [íslenska] þungefni [skýr.] öll frumefni þyngri en vetni og helín

metal abundance

[íslenska] þungefnamagn [skýr.] magn efna sem eru þyngri en vetni og helín

meteor

[íslenska] loftsteinn [sh.] hrapsteinn, stjörnuhrap

Meteor Crater

-> Barringer crater

meteor shower

[íslenska] loftsteinadrífa

meteor storm

[íslenska] loftsteinahríð [skýr.] skæðadrífa loftsteina, afar sjaldgæft, skammvinnt fyrirbæri, lýsir sér oftast sem gríðarleg aukning á venjulegri loftsteinadrífu

meteor stream

[íslenska] loftsteinastraumur

meteorite

[íslenska] loftsteinn [skýr.] reikisteinn sem fallið hefur á jörðina

meteorite crater

[íslenska] loftsteinsgígur

meteoroid

[íslenska] reikisteinn [sh.] geimgrýti

Metonic cycle

[sh.] lunar cycle [íslenska] tunglöld [skýr.] 19 ára tímabil endurtekningar í kvartilaskiptum tungls á sama tíma árs, kennt við Grikkjann Meton (á 5. öld f. Kr.)

metric

[íslenska] firð

Michelson's stellar interferometer

[íslenska] stjarnvíxlunarmælir Michelsons [skýr.] tæki til að mæla sýndarþvermál stjarna

microchannel plate detector

[íslenska] þráðaplötuskynjari [skýr.] tæki til að nema háorkuljóseindir

microdensitometer

-> microphotometer

microlensing

[skýr.] mögnun á ljósi stakrar stjörnu vegna þyngdarhrifa annarrar stjörnu sem fer fyrir hana [íslenska] örlinsuhrif

micrometeorite

[íslenska] loftsteinsögn

micrometeoroid

[íslenska] geimarða

micrometer

[íslenska] nándarmælir [sh.] afstöðumælir [skýr.] tæki til að mæla hornbil eða afstöðuhorn þéttstæðra stjarna á himni. Dæmi: filar micrometer

microphotometer

[sh.] microdensitometer [íslenska] gegnumskinsmælir [skýr.] tæki til að mæla birtu stjarna á ljósmyndum

Microscopium

[íslenska] Smásjáin [skýr.] stjörnumerki

microwave

[íslenska] örbylgja

microwave background radiation

-> cosmic background radiation

Mie scattering

[íslenska] Miesdreifing [skýr.] dreifing ljóss í geimnum eða lofthjúpi jarðar af völdum agna sem eru svipaðrar stærðar og öldulengd ljóssins. Kennd við þýska eðlisfræðinginn Gustav Mie (1868-1957). Dæmi: blámáni

Milankovic cycles

[íslenska] Milankovitssveiflur [skýr.] sveiflur í möndulhalla jarðar og brautarstikum jarðbrautar, sem hugsanlega valda ísöldum, kenndar við Júgóslavann Milutin Milankovic (1879-1958)

Milky Way

[íslenska] Vetrarbrautin

millimetre-wave astronomy

[íslenska] millimetrastjörnufræði [skýr.] rafaldsstjörnufræði sem nýtir geislun með öldulengd frá 1 til 10 mm

Mills cross antenna

-> Mills cross stellar interferometer

Mills cross stellar interferometer

[sh.] Mills cross antenna [íslenska] víxlunarkross Mills [sh.] Millskrossloftnet [skýr.] rafaldsvíxlunarmælir kenndur við ástralska stjörnufræðinginn Bernard Yarnton Mills (1920-)

mini black hole

[íslenska] agnarsvarthol

minimum energy orbit

[íslenska] lágmarksorkubraut [skýr.] sú braut geimflaugar milli tveggja reikistjarna, sem krefst minnstrar orku [dæmi] Hohmann transfer orbit

minor axis

[íslenska] skammás (sporbrautar)

minor planet

[íslenska] reikistirni [skýr.] efnisklumpur sem gengur um sólu, mun minni en hinar hefðbundnu reikistjörnur og sjaldnast hnattlaga. Reikistirnin skiptast í smástirni og útstirni

minute of arc

[íslenska] bogamínúta

Mira star

[íslenska] Mírustjarna [skýr.] kennd við breytistjörnuna Míru

mirror blank

[íslenska] hráspegill [skýr.] óslípað spegilgler fyrir stjörnusjónauka

mirror cell

[sh.] cell [íslenska] bakfesting (spegils)

mirror image aurora

[íslenska] spegluð norðurljós

missing mass

[sh.] dark matter [íslenska] huldumassi, hulduefni

MK-classification

-> Morgan-Keenan classification

mock moon

-> parselene

mock sun

-> parhelion

Modified Julian Date (MJD)

[íslenska] stýfður júlíanskur dagur [skýr.] júlíanskt dagsnúmer sem talan 2440000 hefur verið dregin frá til einföldunar, og auk þess 0,5 til að dagurinn hefjist á miðnætti, sjá jafnframt Julian Date

molecular cloud

[íslenska] sameindaský [skýr.] miðgeimsgas þar sem atómin hafa að miklu leyti sameinast í sameindir

Monoceros

[íslenska] Einhyrningurinn [skýr.] stjörnumerki

monochromatic magnitude

[íslenska] einlitarbirta (stjörnu)

monochromator

[íslenska] einlitari [skýr.] tæki sem hleypir aðeins í gegn geislun í einum lit (þröngu bylgjusviði)

mons

[íslenska] fjall (á yfirborði reikistjörnu)

month

[íslenska] mánuður [dæmi] synodic month, sidereal month, tropical month, anomalistic month, draconic month

Monthly Notices (MN)

-> Monthly Notices of the Royal Astronomical Society

Monthly Notices of the Royal Astronomical Society (MNRAS)

[sh.] Monthly Notices (MN) [skýr.] tímarit konunglega breska stjörnufræðifélagsins

moon

[íslenska] tungl

moon

[íslenska] tunglið [sh.] máninn

moonquake

[íslenska] tunglskjálfti

Morgan's classification

[íslenska] flokkunarkerfi Morgans [sh.] vetrarbrautaflokkun Morgans [skýr.] kennt við bandaríska stjörnufræðinginn William Wilson Morgan (1906-1994)

Morgan-Keenan classification

[sh.] MK-classification, Yerkes classification [íslenska] MK-stjörnuflokkunin [sh.] Yerkes-stjörnuflokkunin [skýr.] flokkun eftir litrófseinkennum, kennd við bandarísku stjörnufræðingana William W. Morgan (1906-1994), Philip C. Keenan (1908-) við Yerkes-stjörnustöðina. Ein útgáfa þessarar flokkunar (MKK classification) er einnig kennd við þriðja höfundinn, Edith Kellman (1911-)

morning star

-> Venus

morning star

[íslenska] morgunstjarna [skýr.] björt stjarna á morgunhimni, einkum Venus þegar hún er vestan við sól

mother-of-pearl cloud

-> nacreous cloud

mounting

[íslenska] sjónaukastæði [sh.] fótur

moving cluster

[íslenska] hreyfiþyrping [skýr.] þyrping þar sem sýndarhreyfingar stjarnanna gera kleift að finna hliðrun og þar með fjarlægð þyrpingarinnar

moving cluster parallax

[íslenska] hóphliðrun [skýr.] hliðrun reiknuð út frá sýndarhreyfingum stjarna í þyrpingu

Mt. Wilson telescope

-> Hooker telescope

multilayer coating

[íslenska] fjölhúðun (sjónglers)

multiple

[íslenska] margfaldur (um norðurljós)

Multiple Mirror Telescope (MMT)

[íslenska] Fjölspeglasjónaukinn [skýr.] samstæða sex stórra sjónauka á einu sjónaukastæði á Hopkinsfjalli í Arizona í Bandaríkjunum

multiple mirror telescope

[íslenska] fjölspeglasjónauki

multiple star

[íslenska] fjölstirni [sh.] margstirni

multiplet

[íslenska] línuþyrping [skýr.] fjöldi þéttstæðra litrófslína frá sama frumefni eða fareind

multistage rocket

[íslenska] margþrepa eldflaug

muon

[íslenska] míeind

mural circle

[íslenska] veggbogi [sh.] múrbogi [skýr.] fornt tæki til að mæla hæð stjarna yfir sjónbaug

mural quadrant

[íslenska] veggkvaðrantur [sh.] múrkvaðrantur [skýr.] fornt stjörnumælingatæki, veggbogi sem nær yfir 90 gráðu horn

Musca

[íslenska] Flugan [skýr.] stjörnumerki

N

N galaxy

[íslenska] N-vetrarbraut [skýr.] tegund vetrarbrauta í flokkunarkerfi Morgans, einkennist af björtum kjarna (e. nucleus)

n-body problem

[íslenska] fjölhnattaþraut [skýr.] óleyst þraut um hreyfingar margra hnatta undir þyngdaráhrifum

nacreous cloud

[sh.] mother-of-pearl cloud [íslenska] glitský

nadir

[íslenska] ilpunktur (á himinhvolfinu) [skýr.] punktur andspænis hvirfilpunkti, lóðrétt undir athuganda og sést því ekki

Nagler

[sh.] Nagler eyepiece [íslenska] Naglers-augngler [skýr.] tegund augnglera sem hefur mjög gleitt sjónhorn, kennd við bandaríska sjóntækjafræðinginn Albert H. Nagler (1935-)

Nagler eyepiece

-> Nagler

naked singularity

[íslenska] nakin sérstæða [skýr.] sérstæða án sjóndeildar, fyrirbæri sem kenningin um sjónbann virðist útiloka

Nasmyth focus

[íslenska] Nasmyths-myndflötur [skýr.] myndflötur sem fæst með því að nota aukaspegil í sjónauka á lóðstilltum fæti til að varpa mynd til hliðar eftir lárétta snúningsásnum. Kenndur við breska verkfræðinginn James Nasmyth (1808-1890)

National Aeronautics and Space Administration (NASA)

[íslenska] Geimferðastofnun Bandaríkjanna

nautical almanac

[íslenska] siglingaalmanak

nautical twilight

[íslenska] siglingarökkur [skýr.] tímabil fyrir sólarupprás og eftir sólarlag; hefst (að morgni) og lýkur (að kvöldi) þegar sól er 12° undir sjónbaug

navigation

[íslenska] siglingafræði

neap tide

[íslenska] smástreymi

near-contact binary

[íslenska] nærtvinnað tvístirni [skýr.] hálftvinnað tvístirni sem nálgast það að vera samtvinnað

near infrared

[íslenska] nær-innroði [skýr.] sá hluti innrauða litrófsins sem næstur er sýnilegu ljósi

near ultraviolet

[íslenska] nær-útblámi [skýr.] sá hluti útbláa litrófsins sem næstur er sýnilegu ljósi

near-earth asteroid (NEA)

[skýr.] smástirni sem gengur nærri jörðu. Nærstirni skiptast í þrjá flokka, Apolló-smástirni, Aten-smástirni, og Amor-smástirni [íslenska] nærstirni

near-earth object (NEO)

[sh.] earthgrazer [skýr.] smástirni eða halastjarna sem gengur nærri jörðu. Sjá einnig near-earth asteroid [íslenska] nærgengill

nebula

[íslenska] geimþoka [sh.] geimský [skýr.] efnisþoka í geimnum. Áður fyrr var orðið notað um himinþokur almennt, þar með taldar stjörnuþokur (vetrarbrautir) [dæmi] emission nebula, reflection nebula, absorption nebula

nebula filter

[íslenska] þokulitsía [skýr.] sía sem aðeins hleypir í gegn litrófslínum sem einkenna ljós frá ljómþokum

nebular hypothesis

[íslenska] geimþokutilgátan (um uppruna sólkerfisins)

negative lens

[íslenska] dreifilinsa

Neptune

[íslenska] Neptúnus

neutrino

[íslenska] fiseind

neutron

[íslenska] nifteind

neutron degeneracy

[íslenska] nifteindaöng [skýr.] efnisástand þar sem þéttleikinn er svo mikill að nifteindum verður ekki þjappað frekar saman. Slíkt ástand ríkir í iðrum nifteindastjarna

neutron star

[íslenska] nifteindastjarna

New General Catalogue of Double Stars

-> Aitken Double Star Catalogue

New General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars (NGC)

[íslenska] Nýja himinþokuskráin [skýr.] (útg. 1888)

New Style (NS)

-> Gregorian calendar

New Technology Telescope (NTT)

[íslenska] Nýtæknisjónaukinn [skýr.] sjónauki í stjörnustöð Evrópulanda í Chile, fyrsti stóri sjónaukinn sem hagnýtti viðbragðssjóntækni

Newtonian telescope

[íslenska] Newtonssjónauki [skýr.] tegund spegilsjónauka, kennd við enska stærðfræðinginn og eðlisfræðinginn Isaac Newton (1642-1727)

nightglow

[íslenska] loftljómi [sh.] næturljómi [skýr.] daufur bjarmi á himinhvolfinu

noctilucent cloud (NLC)

[íslenska] silfurský [sh.] lýsandi næturský

node

[íslenska] hnútur [sh.] hnútpunktur [skýr.] skurðpunktur brautar og viðmiðunarsléttu [dæmi] ascending node, descending node

nodical month

-> draconic month

noise

[íslenska] suð [sh.] kliður, truflun

nonrelativistic

[íslenska] sínstæður [skýr.] sem ekki þarf að beita afstæðiskenningunni við

nonthermal emission

[íslenska] óvermisgeislun [skýr.] geislun sem stafar ekki af hita hlutar og er ekki eins og algeislun, gagnstætt thermal emission

noon

[íslenska] hádegi

Nordic Optical Telescope (NOT)

[íslenska] Norræni sjónaukinn [skýr.] sjónauki á eynni La Palma í Kanaríeyjaklasanum

Norma

[íslenska] Hornmátið [skýr.] stjörnumerki

North America Nebula

[íslenska] Norður-Ameríkuþokan [skýr.] ljómþoka í stjörnumerkinu Svaninum

north celestial pole

[íslenska] norðurpóll himins

north galactic pole

[íslenska] norðurpóll Vetrarbrautarinnar

north galactic spur

[íslenska] norðurspori Vetrarbrautarinnar

north point

[íslenska] norðurpunktur (á sjóndeildarhring)

north polar distance

[íslenska] norðurpólfirð

North Polar Sequence

[íslenska] Pólstjörnuröðin [skýr.] valdar stjörnur til viðmiðunar við ákvörðun birtustigs

North Star

[íslenska] Norðurstjarnan [sh.] Pólstjarnan

Northern Coalsack

[íslenska] Nyrðri kolapokinn [skýr.] skuggaþoka í stjörnumerkinu Svaninum. Sbr. Coalsack

Northern Cross

[íslenska] Norðurkrossinn [skýr.] samstæða fimm björtustu stjarnanna í stjörnumerkinu Svaninum

Northern Crown

[íslenska] Norðurkórónan [skýr.] stjörnumerki

nova

[íslenska] skæra [sh.] nýstirni

Nubecula Major

-> Large Magellanic Cloud

Nubecula Minor

-> Small Magellanic Cloud

nuclear fission

-> fission

nuclear fusion

-> fusion

nuclear reaction

[íslenska] kjarnahvörf

nucleon

[íslenska] kjarneind

nucleosynthesis

[íslenska] kjarnamyndun [sh.] myndun atómkjarna

nucleus

[íslenska] kjarni

null geodesic

[íslenska] ljósleið [skýr.] rakleið ljóss í tímarúminu

nutation

[íslenska] pólriða (jarðar)

nutation in right ascension

-> equation of the equinoxes