Síðan 1973 hefur birst í almanakinu tafla sem sýnir
hvenær stjarnan Algol myrkvast. Þótt bilið milli myrkvanna sé býsna
stöðugt, 2 dagar 20 klukkustundir og 49 mínútur, breytist það
örlítið með tímanum og getur
því þurft að endurskoða spárnar. Í almanakinu var í fyrstu
miðað við
athugun sem gerð var í St. Andrews í Skotlandi hinn 16. febrúar 1971
og lýst í árlegri handbók breska stjörnuskoðunarfélagsins
(British Astronomical Association, BAA) Reiknað var með
umferðartímanum 2,867318 dagar (2d 20t 48m 56,3s).
Árið 2004 var umferðartíminn endurskoðaður með hliðsjón af nýjum upplýsingum
í bandaríska tímaritinu Sky&Telescope og settur 2,867321 dagar
eða 2d 20t 48m 56,5s. Þótt munurinn virðist lítill, safnast hann í hálfa
mínútu á ári og samtals í 19 mínútur á þeim tíma sem liðinn var frá
viðmiðunarmyrkvanum 1971. Þótt Sky&Telescope noti annan upphafspunkt
hefur samræmið milli almanaksins og Sky&Telescope verið ágætt
síðustu árin. Í þessu sambandi er vert að geta þess að upphafstími og
umferðartími miðast við sólina sem athugunarstað. Séð frá jörð þarf að leiðrétta
spárnar vegna þess að Algol er ýmist nær eða fjær eftir því hvar jörðin er
stödd á braut sinni um sólu. Þessi ljóstímaleiðrétting getur numið
tæpum 8
mínútum í hvora átt. Árið 2009 varð vart
við verulegt misræmi (um 40
mínútur) milli spátíma Sky&Telescope og handbókar BAA. Eftirgrennslan
leiddi í ljós að spár BAA eru byggðar á gögnum Suhora
stjörnustöðvarinnar í Póllandi, sem sérhæfir sig í athugunum á
breytistjörnum. Að beiðni undirritaðs gerði Snævarr Guðmundsson
stjörnuáhugamaður mælingar á birtustigi Algol aðfaranótt 26. febrúar
s.l. og notaði
við það sérhæfðan ljósmæli sem tengdur var við sjónauka. Samkvæmt
almanakinu átti hámyrkvinn að vera kl. 03:15. Sky&Telescope gaf upp
tímann 03:16 en spátími Suhora var 03:54 miðað
við athugun frá sól. Leiðrétting fyrir ljóstíma þennan dag er aðeins
tvær mínútur sem hliðrar pólsku spánni til 03:56. Mælingar Snævars
bentu
til þess að hámyrkvinn hefði verið á bilinu 03:50 til 04:05. Þetta kemur
heim við pólsku spána, en hvorki við spá almanaksins né spá Sky&Telescope.
Skýrslu Snævars um mælingarnar má sjá hér. http://www.as.up.krakow.pl/minicalc/PERBETA.HTM Á vefsíðu þessari birtast stöðugt spár fyrir nokkra daga í senn. Athygli skal vakin á því að tímarnir sem þar eru sýndir miðast við sól en ekki jörð. Getur því orðið allt að 7 mínútna munur á þessum tímum og þeim sem birtast í þeirri töflu sem reiknuð er fyrir almanakið, því að þar er miðað við myrkva eins og þeir sjást frá jörð. Algol er tvístirni þar sem stjörnurnar snúast hvor um aðra. Í hverri umferð verða tveir myrkvar, annar mjög áberandi, hinn smávægilegur. Aðalmyrkvinn verður þegar bjartari stjarnan (Algol A) gengur bak við þá daufari (Algol B) frá jörðu séð, en minni myrkvi verður þegar daufari stjarnan gengur bak við þá bjartari. Aðalmyrkvinn stendur í meira en níu klukkustundir, en áberandi er hann ekki nema í fjórar stundir eða svo. Algol A er um þrisvar sinnum stærri en sólin að þvermáli og hundrað sinnum ljósmeiri. Algol B er stærri um sig en Algol A, en efnisminni og þrítugfalt daufari. Er talið að hún hafi með tímanum misst mikið af efni sínu til Algol A, en bilið milli stjarnanna er mjög lítið, aðeins 1/15 af fjarlægðinni milli jarðar og sólar. Þriðja stjarnan, Algol C, gengur svo um hinar tvær í fjarlægð sem er nálega þreföld fjarlægðin milli jarðar og sólar, og er umferðartíminn tæp tvö ár (1,86 ár). Þótt Algol C sé ívið bjartari en Algol B, fannst hún ekki í sjónaukum heldur kom tilvist hennar fram í reglubundnum breytingum á litrófi og myrkvatímum Algol. Áhrifin á myrkvatímana nema allt að 5 mínútum. Algol er í nærfellt 100 ljósára fjarlægð. Hún er ein nálægasta myrkvastjarnan og jafnframt sú þekktasta. Ítalski stjörnufræðingurinn Montanari uppgötvaði birtubreytileika hennar árið 1667 eða þar um bil, en það var ekki fyrr en árið 1782 að Englendingurinn John Goodricke uppgötvaði hve reglubundnir myrkvarnir voru og setti fram þá skýringu sem rétt reyndist. Nafn stjörnunnar er arabískt, stytting úr Al Ras al Ghul, sem merkir "höfuð ófreskjunnar", heimfært upp á skrímslið Medúsu í grískri goðafræði. Nafnið gæti bent til þess að mönnum hafi snemma verið kunnugt um breytileika stjörnunnar, en engar heimildir eru um slíkt. Á vefsíðu Suhora stjörnustöðvarinnar er
línurit sem sýnir hvernig umferðartími Algol hefur breyst frá því
að skipulegar mælingar hófust á 18. öld. Línuritið er sýnt hér
og bætt við það skýringum. Á línuritinu kemur fram að frá 1775
til 1835 var umferðartíminn að lengjast og myrkvatímum
seinkaði. Síðan fór umferðartíminn að styttast, fram til 1920
eða svo, en hefur svo verið að lengjast aftur. Fullnægjandi skýring
á þessum breytingum hefur ekki fengist. Snævarr fylgdist næst með myrkva 29. desember 2017. Komst hann að þeirri niðurstöðu að hann hefði orðið kl. 18:45 en ekki 18:37 eins og stóð í almanakinu. Þetta varð til þess að tímunum var seinkað um 8 mínútur í almanakstöflunni fyrir 2019. Enn mældi Snævarr myrkva 17. nóvember 2019. Sá reyndist 18 mínútur á eftir spánni. Ákveðið var að leiðrétta sem þessu næmi í töflu fyrir almanakið 2021. Í útreikningnum er enn stuðst við umferðartíma B.R.N.O. sem er óbreyttur á þeirra vefsíðu. Til álita kemur að breyta umferðartímanum ef mælingar sýna áfram seinkun miðað við spána. |