Fremst í almanakinu á hverju ári er ţess getiđ hver sé sunndagsbókstafur ársins, gyllinital og paktar. Ţarna er fylgt gamalli hefđ, ţótt ekki sé lengur ţörf á ţessum upplýsingum fyrir hinn almenna lesanda. Fćstir vita í rauninni hvađ ţessi heiti tákna. Međ ţví ađ fletta upp í Almanaksskýringum geta menn séđ ađ gyllinitaliđ segir til um, hvar áriđ stendur í 19 ára tunglöld, og paktar segja til um aldur tunglsins á nýársdag samkvćmt kirkjulegum tungltöflum. Hvort tveggja kemur ađ gagni viđ ađ reikna út dagsetningu páska. Í Almanaksskýringum
er sunnudagsbókstafurinn líka útskýrđur. Ţađ verđur ljósara međ
dćmi. Áriđ 2019 hafđi sunnudagsbókstafinn F. Stafurinn F er sjötti
stafur stafrófsins. Ţá er 6. janúar fyrsti sunnudagur ársins, og út frá
ţví má reikna alla ađra vikudaga sama árs. Hlaupárin hafa tvo sunnudagsbókstafi, og gildir sá fyrri fyrir tímabiliđ frá
áramótum til hlaupársdags, en sá síđari frá hlaupársdegi til ársloka.
Međ öđrum orđum, eftir hlaupársdag falla sunnudagar á ţau dagsnúmer sem
ţeir hefđu gert, ef áriđ hefđi veriđ almennt ár og haft seinni
sunnudagsbókstafinn. Dćmi: Áriđ 2016 var hlaupár og hafđi
sunnudagsbókstafina C og B. Fyrri bókstafurinn, C, segir okkur ađ
fyrsti sunnudagur ársins sé 3. janúar. Seinni bókstafurinn, B, segir
okkur ađ vikudagarnir eftir hlaupársdag, frá 1. mars til ársloka, falli
á sömu dagsnúmer og í ţeim árum sem hafi ţann bókstaf einan, ţ.e séu
almenn ár međ sunnudagsbókstafinn B.
Til ţess ađ fólk gćti áfram notađ sóltöluna til ađ finna
sunnudagsbókstaf ársins, greip Jón til ţess ráđs ađ skilgreina töluna
upp á nýtt. Lét hann fyrsta ár í nýrri sólaröld vera ţađ hlaupár sem
hefđi sunnudagsbókstafina B, A, en áđur hafđi fimmta ár sólaraldar haft
ţá bókstafi. Til ţess ađ festa ţetta samband breytti Jón um
skilgreiningu sóltölunnar á aldamótunum 1700, 1800 og 1900, en tafla
hans yfir sunnudagsbókstafi náđi fram til ársins 2000. Rétt er ađ taka
fram ađ Jón biskup notar ekki heitiđ sóltala heldur ritar ţess í stađ
"vetur sólaraldar", frá ţeim fyrsta til hins 28. Svo virđist sem
heitiđ "sólaröld hin minni" sé frá Jóni komiđ, en "sólaröld hina meiri"
kallar hann 400 ára tímaskeiđiđ í nýja stíl ţegar vikudagar fara ađ
endurtaka sig á sömu mánađardögum. Ţá sólaröld notar Jón ekki í sínum
leiđarvísi, en skrásetur hana og lćtur hana hefjast áriđ 1601 og ljúka
áriđ 2000.
Ađferđ Jóns biskups til ađ finna sóltöluna (vetur í
sólaröld) var ţessi: Takiđ tvćr síđustu tölur ártalsins, bćtiđ 1 viđ
fyrir ártöl sem byrja á 16, 5 fyrir ártöl sem byrja á 17, 9 fyrir ártöl
sem byrja á 18 og 13 fyrir ártöl sem byrja á 19. Deiliđ svo í útkomuna
međ 28. Ţá er afgangurinn sóltalan. Dćmi 1600 -> 00+1=1. 1860 ->
60+9=69, sem deilt međ 28 gefur 13 í afgang. Áriđ 1860 er hér valiđ
vegna ţess ađ ţađ ár stóđ í íslenska almanakinu ţessi setning: "Áriđ
1860 er í sólaröld hinni minni hiđ ţrettánda." Slíkar upplýsingar voru
gefnar í almanakinu frá 1850-1856 og aftur frá 1859-1861. Á ţessum árum
sá Jón Sigurđsson um "ađ íslenska almanakiđ og laga eftir íslensku
tímatali" eins og ţađ var orđađ á forsíđunni. Ljóst er ađ Jón hefur
notađ skilgreiningu Jóns biskups á sólaröldinni. Hvers vegna sólaraldar
er ekki getiđ eftir 1861 er óráđin gáta. Ef til vill hefur einhver komiđ
auga á, ađ til var eldri sólaröld sem ekki samrýmdist öld Jóns biskups.
En ađferđ Jóns var snjöll ađ ţví leyti ađ hún gerđi mönnum kleift ađ
fara sömu leiđ og ţeir höfđu áđur tamiđ sér viđ niđurröđun vikudaga í
árinu. Ekki er vitađ til ţess ađ slíkt hafi gerst í öđrum löndum. Ţar
sögđu flestir skiliđ viđ sólaröldina sem hjálpartćki um leiđ og nýi
stíll var innleiddur. Ţ.S. 14. apríl 2019. |