Sumardagurinn fyrsti"Sumardagurinn fyrsti er í almanakinu talinn annar fimmtudagur eftir Leonisdag sem er 11. apríl hvert ár, eða með öðrum orðum fyrsti fimmtudagur eftir þann 18." Þessi framsetning kallar á nánari skýringu, því að hætt er við að einhverjir skilji það svo, að þannig beri að tímasetja sumardaginn fyrsta, og að þetta sé hin upprunalega skilgreining. Svo er þó ekki. Tenginguna við Leonisdag er að finna í rímbók (almanaksbók) sem Jón biskup Árnason gaf út á Hólum árið 1707, skömmu eftir tímatalsskiptin þegar Íslendingar tóku upp gregoríanska tímatalið í stað þess júlíanska. Jón biskup var frumkvöðull í að útskýra tímatalsbreytinguna fyrir almenningi og gaf síðar út bók um nýtt fingrarím í því skyni. Í fyrrnefndri rímbók Jóns biskups, "Calendarium Gregorianum eður sá nýi stíll", segir: "Hver sá fimmtudagur sem inn fellur á milli þess 18. og 26. aprilis er sumardagurinn fyrsti". En vegna þess að margir miðuðu enn við messur og dýrlingadaga úr kaþólskum sið lét Jón eftirfarandi stöku fylgja:
Staka þessi var tekin upp í íslenska almanakið 1869 og hennar getið aftur í almanaki Þjóðvinafélagsins 1914. Fram til ársins 1700, meðan júlíanska tímatalið gilti hér á landi, var dagsetning sumarkomunnar önnur. Þá hófst sumarið fyrsta fimmtudag eftir 8. apríl. Í elstu rituðum heimildum (Rímbeglu) er miðað við Maríumessu á föstu. Þar segir að sumar skuli koma þriðja fimmtudag eftir Maríumessu, og kemur það í sama stað niður. Allar líkur eru á að kirkjunnar menn hafi tengt þetta við messudag af sömu ástæðu og Jón biskup Árnason gerði síðar í "nýja stíl". Í elstu prentuðu almanaksbók íslenskri, "Calendarium - íslenskt rím", sem gefið var út á Hólum 1597, er þessi vísa:
|
Er þar komin fyrirmyndin að stöku Jóns Árnasonar. Skal þá vikið að öðru. Í grein á Vísindavefnum stendur þessi setning: "Það er hvergi sagt berum orðum í lögum, en menn virðast hafa
litið á fyrsta dag sumars sem upphaf ársins."
|