Sólmyrkvar á Íslandi 700 - 2100 e. Kr.
I. Almyrkvar
Eftirfarandi skrá sýnir alla almyrkva sólar sem orðið hafa
(eða verða) á Íslandi á tímabilinu 700-2100 e.Kr. Um hvern myrkva er þess getið
til hvaða staða hann hafi náð af þeim 41 sem taldir eru í skránni sem fylgir
sólargangstöflunum í Almanaki Háskólans. Myrkvinn sem fór yfir landið árið 1339 snerti
engan þessara staða, enda var breidd myrkvabeltisins aðeins 1-2 km. Á
þessum 1400 árum fannst enginn myrkvi á Hvammstanga, Blönduósi, Sauðárkróki, Hólum í Hjaltadal eða á
Þingvöllum. Flestir voru myrkvarnir í Vestmannaeyjum, eða 7 talsins. Myrkvinn
árið 1469 náði til flestra staða (21 af 41), en í það sinn var breidd skuggans
370 km. Nöfn staða eru að sjálfsögðu núverandi staðarheiti.
849 25. maí.
Siglufjörður, Ólafsfjörður, Dalvík, Akureyri, Grímsey,
Reykjahlíð, Húsavík, Raufarhöfn, Þórshöfn, Vopnafjörður, Egilsstaðir,
Seyðisfjörður, Norðfjörður, Eskifjörður, Reyðarfjörður, Djúpivogur.
878 29. október.
Ólafsvík, Grindavík, Keflavík.
1077 25. febrúar.
Patreksfjörður, Bolungarvík.
1131 30. mars.
Stykkishólmur, Ólafsvík, Patreksfjörður, Ísafjörður,
Bolungarvík Hólmavík.
1312 5. júlí.
Egilsstaðir, Seyðisfjörður, Eskifjörður, Reyðarfjörður,
Kirkjubæjarklaustur, Vík, Vestmannaeyjar.
1330 16. júlí.
Vestmannaeyjar, Þorlákshöfn, Grindavík, Keflavík.
1339 7. júlí.
Hvalfjarðarmynni - Hestfjall - Mýrdalsjökull -
Meðallandssandur.
1424 26. júní.
Vestmannaeyjar.
1433 17. júní.
Reykjavík, Vík, Vestmannaeyjar, Hvolsvöllur, Selfoss,
Þorlákshöfn, Grindavík, Keflavík.
1469 9. júlí.
Hveravellir, Akureyri, Reykjahlíð, Húsavík, Raufarhöfn,
Þórshöfn, Vopnafjörður, Egilsstaðir, Seyðisfjörður, Norðfjörður, Eskifjörður,
Reyðarfjörður, Djúpivogur, Höfn, Kirkjubæjarklaustur, Vík, Vestmannaeyjar,
Hvolsvöllur, Skálholt, Selfoss, Þorlákshöfn.
1733 13. maí.
Siglufjörður, Ólafsfjörður, Dalvík, Grímsey, Reykjahlíð,
Húsavík, Raufarhöfn, Þórshöfn, Vopnafjörður, Egilsstaðir, Seyðisfjörður,
Norðfjörður, Eskifjörður, Reyðarfjörður.
1833 17. júlí.
Hveravellir, Reykjahlíð, Raufarhöfn, Þórshöfn,
Vopnafjörður, Egilsstaðir, Seyðisfjörður, Norðfjörður, Eskifjörður,
Reyðarfjörður, Djúpivogur, Höfn, Kirkjubæjarklaustur, Vík, Vestmannaeyjar,
Hvolsvöllur, Skálholt, Selfoss, Þorlákshöfn.
1851 28. júlí.
Grímsey, Raufarhöfn, Þórshöfn, Vopnafjörður.
1954 30. júní.
Vík, Vestmannaeyjar.
2026 12. ágúst.
Reykjavík, Akranes, Borgarnes, Stykkishólmur, Ólafsvík,
Patreksfjörður Ísafjörður, Bolungarvík, Grindavík, Keflavík.
Við útreikning myrkvanna var aðallega stuðst við tvö forrit sem
belgíski stjörnufræðingurinn Jean Meeus lét góðfúslega í té og
byggja á nýjustu
gögnum um gang tunglsins. Það sem helst gæti valdið skekkju í útkomunum eru
breytingar í snúningi jarðar. Þær breytingar eru vel þekktar aftur til 1600, en
óvissan eykst þegar farið er lengra aftur í tímann. Verður þá að styðjast við
frásagnir af því hvar á jörðinni sólmyrkvar hafi sést. Myrkvar eru reiknaðir í
almanakstíma, sem er óháður snúningi jarðar, en til þess að vita hvar á jörðinni
ferillinn liggur þurfa menn að vita hvernig jörðin snýr við sólu þegar myrkvinn
fer yfir. Það
jafngildir því að þekkja svonefndan heimstíma sem klukkur eru stilltar eftir.
Gangur heimstímans er breytilegur vegna flóðhrifa tungls og sólar sem
hægja smám saman á jarðsnúningnum. Sem stendur (2010) er mismunur almanakstíma
og heimstíma 67 sekúndur. Ef við tökum myrkvann 1339 sem dæmi, er reiknað með
því að mismunurinn á þeim tíma hafi verið 413 sekúndur. Staðalóvissa í þeirri tölu,
svonefnd staðalskekkja, er áætluð 20 sekúndur. Slík skekkja myndi valda því að
ferillinn lægi 2 km norðar eða sunnar en útreikningarnir gáfu til kynna. Um
það bil þriðjungs líkur eru á því að skekkjan sé jöfn eða meiri en
staðalskekkjan.
II. Hringmyrkvar
Hér verða taldir allir hringmyrkvar sem farið hafa
yfir landið á
sama tímabili. Þeir myrkvar eru
18 talsins, nokkru fleiri en almyrkvarnir, sem voru 15, en meiri
munur kemur fram í því að hringmyrkvarnir sjást frá stærri svæðum, jafnvel frá
landinu öllu.
807 11. febrúar.
Allt landið.
818 7. júlí.
Reykjavík, Akranes, Borgarnes,
Stykkishólmur, Ólafsvík, Hólmavík, Hvammstangi, Blönduós, Sauðárkrókur,
Hveravellir, Hólar, Siglufjörður, Ólafsfjörður, Dalvík, Akureyri, Grímsey,
Reykjahlíð, Húsavík, Raufarhöfn, Þórshöfn, Vopnafjörður, Vestmannaeyjar,
Hvolsvöllur, Skálholt, Þingvellir, Selfoss, Þorlákshöfn, Grindavík, Keflavík.
979 28. maí.
Ísafjörður, Bolungarvík, Hólmavík,
Blönduós, Sauðárkrókur, Hólar, Siglufjörður, Ólafsfjörður, Dalvík, Akureyri,
Reykjahlíð, Húsavík, Þórshöfn, Vopnafjörður.
1093 23. september.
Stykkishólmur, Patreksfjörður, Ísafjörður,
Bolungarvík, Hólmavík, Hvammstangi, Blönduós, Hveravellir, Höfn,
Kirkjubæjarklaustur.
1147 26. október.
Borgarnes, Stykkishólmur, Hólmavík,
Hvammstangi, Blönduós, Sauðárkrókur, Hveravellir, Hólar, Siglufjörður,
Ólafsfjörður, Dalvík, Akureyri, Höfn, Kirkjubæjarklaustur, Skálholt, Þingvellir.
1234 1. mars.
Reykjavík, Akranes, Borgarnes, Hvammstangi,
Sauðárkrókur, Hveravellir, Hólar, Dalvík, Akureyri, Reykjahlíð, Húsavík,
Raufarhöfn, Þórshöfn, Vopnafjörður, Egilsstaðir, Seyðisfjörður, Norðfjörður,
Eskifjörður, Reyðarfjörður, Hvolsvöllur, Skálholt, Þingvellir, Selfoss,
Þorlákshöfn, Grindavík, Keflavík.
1245 25. júlí.
Stykkishólmur, Ólafsvík, Patreksfjörður,
Ísafjörður, Bolungarvík, Hólmavík, Grímsey.
1355 14. mars.
Eskifjörður, Reyðarfjörður, Djúpivogur, Höfn,
Kirkjubæjarklaustur, Vík, Vestmannaeyjar, Hvolsvöllur, Skálholt, Selfoss,
Þorlákshöfn, Grindavík, Keflavík.
1364 4. mars.
Reykjavík, Akranes, Borgarnes, Stykkishólmur,
Ólafsvík, Hólmavík, Hvammstangi, Blönduós, Sauðárkrókur, Hveravellir, Hólar,
Siglufjörður, Ólafsfjörður, Dalvík, Akureyri, Grímsey, Reykjahlíð, Húsavík,
Raufarhöfn, Þórshöfn, Vopnafjörður, Egilsstaðir, Seyðisfjörður, Norðfjörður,
Eskifjörður, Reyðarfjörður, Djúpivogur, Höfn, Kirkjubæjarklaustur, Vík,
Vestmannaeyjar, Hvolsvöllur, Skálholt, Þingvellir, Selfoss, Þorlákshöfn,
Grindavík, Keflavík,
1411 19. ágúst.
Reykjavík, Akranes, Borgarnes, Stykkishólmur,
Ólafsvík, Patreksfjörður, Ísafjörður, Bolungarvík, Hólmavík, Hvammstangi,
Þingvellir, Þorlákshöfn, Grindavík, Keflavík.
1453 30. nóvember.
Reykjavík, Akranes, Borgarnes, Hvammstangi,
Blönduós, Sauðárkrókur, Hveravellir, Hólar, Siglufjörður, Ólafsfjörður, Dalvík,
Akureyri, Grímsey, Reykjahlíð, Húsavík, Þórshöfn, Vopnafjörður, Egilsstaðir,
Seyðisfjörður, Norðfjörður, Eskifjörður, Reyðarfjörður, Djúpivogur, Höfn,
Kirkjubæjarklaustur, Vík, Vestmannaeyjar, Hvolsvöllur, Skálholt, Þingvellir,
Selfoss, Þorlákshöfn, Grindavík, Keflavík.
1547 12. nóvember.
Allt landið.
1656 26. janúar.
Reykjavík, Akranes, Borgarnes, Hólmavík,
Hvammstangi, Blönduós, Sauðárkrókur, Hveravellir, Hólar, Siglufjörður,
Ólafsfjörður, Dalvík, Akureyri, Grímsey, Reykjahlíð, Húsavík, Raufarhöfn,
Þórshöfn, Vopnafjörður, Egilsstaðir, Seyðisfjörður, Norðfjörður, Eskifjörður,
Reyðarfjörður, Djúpivogur, Höfn, Kirkjubæjarklaustur, Vík, Vestmannaeyjar,
Hvolsvöllur, Skálholt, Þingvellir, Selfoss, Þorlákshöfn, Grindavík.
1710 28. febrúar.
Hveravellir, Hólar, Siglufjörður,
Ólafsfjörður, Dalvík, Akureyri, Grímsey, Reykjahlíð, Húsavík, Raufarhöfn,
Þórshöfn, Vopnafjörður, Egilsstaðir, Seyðisfjörður, Norðfjörður, Eskifjörður,
Reyðarfjörður, Djúpivogur, Höfn, Kirkjubæjarklaustur, Vík, Vestmannaeyjar,
Hvolsvöllur.
1791 3. apríl.
Reykjavík, Akranes, Borgarnes, Stykkishólmur,
Ólafsvík, Patreksfjörður, Ísafjörður, Bolungarvík, Hólmavík, Hvammstangi,
Blönduós, Sauðárkrókur, Hveravellir, Hólar, Siglufjörður, Ólafsfjörður, Dalvík,
Akureyri, Grímsey, Reykjahlíð, Húsavík, Raufarhöfn, Þórshöfn, Vopnafjörður,
Egilsstaðir, Vestmannaeyjar, Hvolsvöllur, Skálholt, Þingvellir, Selfoss,
Þorlákshöfn, Grindavík, Keflavík.
1793 5. september.
Reykjavík, Akranes, Borgarnes, Stykkishólmur,
Ólafsvík, Patreksfjörður, Ísafjörður, Bolungarvík, Hólmavík, Hvammstangi,
Blönduós, Sauðárkrókur, Hveravellir, Hólar, Dalvík, Akureyri, Reykjahlíð,
Egilsstaðir, Seyðisfjörður, Norðfjörður, Eskifjörður, Reyðarfjörður, Djúpivogur,
Höfn, Kirkjubæjarklaustur, Vík, Vestmannaeyjar, Hvolsvöllur, Skálholt,
Þingvellir, Selfoss, Þorlákshöfn, Grindavík, Keflavík.
2003 31. maí.
Allt landið. Lýsingu á myrkvanum er að finna á eftirfarandi vefsíðum:
http://www.almanak.hi.is/myrkv03.html
http://www.almanak.hi.is/myrkmynd.html
2048 11. júní.
Reykjavík, Akranes, Borgarnes, Ólafsvík,
Hveravellir, Djúpivogur, Höfn, Kirkjubæjarklaustur, Vík, Vestmannaeyjar,
Hvolsvöllur, Skálholt, Þingvellir, Selfoss, Þorlákshöfn, Grindavík, Keflavík.
Myrkvarnir árin 807 og 1547 eru þeir víðfeðmustu sem um getur
á jörðinni frá árinu 1 f. Kr. til ársins 3000 e.Kr. Lágmarksbreidd þess
svæðis sem myrkvinn náði til var 1389 km í fyrri myrkvanum en 1546 km
í hinum síðari. Þetta eru niðurstöður útreikninga sem Jean Meeus
birti í bók sinni Mathematical Astronomy Morsels IV (2007). Myrkvann 1547 vantar í lista yfir
helstu sólmyrkva á Íslandi sem birtist í Almanaki Háskólans árið 1953,
en sá listi náði yfir tímabilið
700-1800 e. Kr. Í þeim lista var þess ekki getið hvar á landinu myrkvarnir
hefðu sést, enda afar seinlegt að reikna slíkt áður en tölvuöldin gekk
í garð og óvissan í reiknigögnum meiri þá en nú.
|