Sólblossinn 7. mars 2012

Hinn 7. mars s.l. kl. 00:00 að íslenskum tíma varð mikill sólblossi yfir stórum hóp sólbletta á norðurhveli sólar. Blossanum fylgdi kórónugos þar sem stórt ský rafagna þeyttist út í geiminn. Rafagnaskýið náði til jarðar kl. 11 næsta dag, eftir hálfan annan sólarhring, og olli segulstormi, hinum mesta síðan 2005. Storminum fylgdu mikil og falleg norðurljós. Mynd sem tekin var af norðurljósunum hér á landi birtist á hinum vinsæla vef www.spaceweather.com og hefur vafalaust vakið verðskuldaða athygli. Hér fyrir neðan er þessi mynd endurbirt, með leyfi ljósmyndarans, ásamt öðrum myndum sem snerta þennan atburð.

Þessa fallegu mynd tók Jónína Óskarsdóttir á Fáskrúðsfirði kl. 22:30 að kvöldi 8. mars. Myndin er tekin með Canon EOS 5D myndavél og 14 mm linsu sem spannar 104° á langveginn. Lýsingartíminn var 1 sekúnda. Athuga ber að litirnir sem myndavélin sýnir eru ekki alveg eins og augað greinir þá í svo daufu ljósi. Hvirfillinn þar sem norðurljósakórónan myndast er á þeim stað sem segulhallanál myndi stefna á, um 15° frá hápunkti himins, í stefnu lítið eitt til austurs frá suðri (samsvarandi misvísun áttavitanálarinnar).

Þessi mynd sýnir sólina skömmu áður en blossinn birtist. Myndin er fengin af vefsíðu bandarísku geimferðastofnunarinnar. Myndin er frá gervitunglinu SDO (Solar Dynamics Observatory) sem er jarðsnúningsbundið gervitungl í 42 þús. km fjarlægð frá jarðarmiðju (1/9 af fjarlægð mánans). Stærð jarðar er sýnd til samanburðar við sól á myndinni.

Hér fyrir neðan eru myndir frá sama gervitungli, teknar í fjarútfjólubláu ljósi sem sýnir hitastigið hátt yfir yfirborði sólar. Myndirnar tvær eru teknar með mínútu millibili og sýna sólblossann vel.

Næst koma svo fjórar myndir frá gervitunglinu SOHO (Solar and Heliospheric Observatory) sem heldur sig í jafnvægisstöðu milli jarðar og sólar, fjórum sinnum lengra frá jörð en tunglið (máninn). Myndirnar sýna hvernig kórónuskvettan þeytist frá sól á einni klukkustund, frá kl. 00:42 til kl. 01:42. Sólin sjálf sést ekki því að hringlaga skífa (kringla) er notuð til að skyggja á hana til að forða myndavélinni frá ofbirtu, en í miðju skífunnar er hvítur hringur sem samsvarar stærð sólar.

Næst koma samsettar myndir úr Fermi-sjónaukanum sem er á braut um jörðu. Sjónauki þessi greinir gammageisla utan úr himingeimnum og nær að mynda allt himinhvolfið mörgum sinnum á dag. (Hver mynd úr sjónaukanum nær yfir 20% af himinhvolfinu.) Gammageislar eru afar orkumiklar rafsegulbylgjur. Að jafnaði berst lítið af slíkum bylgjum frá sólinni. Á Fermi-myndunum skín að jafnaði bjartast svonefnd Vela-tifstjarna, leifar sprengistjörnu í stjörnumerkinu Seglinu (Vela) sem er á suðurhveli himins. Í kjölfar sólblossans 7. mars varð sólin hins vegar hundraðfalt bjartari en Vela-tifstjarnan. Þetta sést á samsettu myndunum hér fyrir neðan sem hvor um sig sýna allan himininn. Vetrarbrautin skiptir myndunum í helminga. Gammablossinn stóð í klukkustund.

Aðrar upplýsingar eru á vefsíðu bandarísku geimvísindastofnunarinnar NASA þar sem þessar myndir var að finna (sjá hér).

Loks koma línurit úr segulmælingastöðinni í Leirvogi sem sýna hvernig segulsvið jarðar brást við. Truflunin hófst kl. 11 hinn 8. mars og náði hámarki milli kl. 03 og 09 hinn 9. mars. Efsta línuritið (Z)sýnir lóðréttan sviðsstyrk; í miðjunni (H) sést láréttur styrkur og neðst (D) sést áttavitastefnan. Stefnan sveiflaðist um tæpar 8 gráður í þessum mikla stormi.