Blekking stjörnuhiminsins

   Þeir sem horfa til himins á stjörnubjörtu kvöldi, hugleiða sjaldnast að hin þekktu stjörnumerki sem himininn prýða, eiga sér takmarkaða stoð í raunveruleikanum. Tökum sem dæmi hið þekkta stjörnumerki Óríon, sem öðru nafni kallast Veiðimaðurinn. Stjörnurnar í merkinu eru mismunandi langt frá jörðu, og það er tilviljun að ljósið frá þeim öllum berst til jarðar samtímis og myndar stjörnumerkið. Ef við sæjum stjörnurnar eins og þær eru á því augnabliki sem við lítum til himins, myndu þær að vísu vera mjög nærri þeim stöðum sem okkur sýnist (stefnumunurinn myndi reiknast í bogasekúndum), en skærleikinn gæti verið annar, sérstaklega þegar um er að ræða stjörnu eins og Betelgás, sem tekur örum breytingum.
 

    Óríon í suðri. Á myndinni er austur til vinstri en vestur til hægri.

   Fjarlægðir björtustu stjarnanna eru sem hér segir, í ljósárum: ^*)

   Betelgás, efst í merkinu, austast, 548 ljósár
   Bellatrix, efst í merkinu, vestast, 245 ljósár
   Alnítak í beltinu, austast, 740 ljósár
   Alnílam, í beltinu miðju, 2000 ljósár
   Mintaka, í beltinu, vestast, 690 ljósár
   Sverðþokan, neðan við beltið, 1350 ljósár  
   Saíf, neðst í merkinu, austast, 650 ljósár
   Rígel, neðst í merkinu, vestast, 860 ljósár

   Með öðrum orðum, þegar við horfum á Óríon erum við að horfa mislangt aftur í tímann, allt frá 245 árum upp í 2000 ár, þegar ljósið lagði af stað frá þessum stjörnum.
   Þar með er ekki öll sagan sögð. Stjörnurnar í Óríon eru bjartar og áberandi vegna þess að þær eru tiltölulega nærri jörðinni. Daufustu stjörnur sem sjást með berum augum eru margfalt lengra í burtu, svo að fjarlægð þeirra getur numið 10-20 þúsund ljósárum. Í sjónaukum sjást svo enn fjarlægari stjörnur, í fjarlægum vetrarbrautum, eins og þær voru fyrir milljónum og jafnvel milljörðum ára. Á svo löngum tíma getur ýmislegt gerst, stjörnur geta sprungið og jafnvel horfið, eða svo gott sem. Því er ekki allt sem sýnist á himinhvolfinu.

*) Ljósár  er vegalengdin sem ljósið fer á einu ári. Hraði ljóssins er 300 þúsund kílómetrar á sekúndu, sem svarar til sjö og hálfrar umferðar um jörðina. Vegalengdina frá sól til jarðar, 150 milljón kílómetra, fer ljósið á átta mínútum. 
 

Þ.S. 12. apríl 2023.