Hvar sést mišnętursól?

Flestir vita, aš į heimskautasvęšunum getur sólin veriš į lofti allan sólarhringinn um hįsumariš, og um hįvetur kemur hśn ekki upp dögum saman. En hversu noršarlega (eša sunnarlega) žurfa menn aš fara til aš geta séš sól um mišnęttiš? Svariš viš žessari spurningu er ekki eins einfalt og ętla mętti. Ķ fyrsta lagi fer žetta eftir žvķ hvort mišaš er viš aš sólin sjįist öll, eša ašeins efsta röndin.  Ķ öšru lagi skiptir mįli hvort athugandinn er viš sjįvarmįl eša uppi į hęš. Ķ žrišja lagi geta fjöll skyggt į žegar horft er til noršurs. Loks er svariš hįš tķma, žvķ aš möndulhalli jaršar breytist smįtt og smįtt žótt hęgt fari, og žar meš sólarhęšin į hverjum staš (sjį grein um hreyfingu heimskautsbaugsins). Lķtum ašeins nįnar į žetta mįl.

Sem stendur er möndulhalli jaršar 23,44° . Žess tölu mį finna  ķ almanakinu. Žetta merkir aš heimskautsbaugarnir liggja nś viš 90 - 23,44 = 66,56° noršlęgrar og sušlęgrar breiddar. Į heimskautsbaug  myndi sólin, nįnar tiltekiš sólarmišjan, sjįst į mišnętti um sumarsólstöšur ef athugandinn vęri viš sjįvarmįl og ekki vęri gert rįš fyrir ljósbroti ķ lofthjśpi jaršar. Ljósbrotiš getur veriš  breytilegt, en ekki er fjarri lagi aš reikna meš 0,60° viš lįréttan sjóndeildarhring. Sólin sżnist žį hęrra į lofti sem žvķ nemur. Žar meš veršur višmišunarbreiddin 66,56 - 0,60 = 65,96°, meš örlķtilli óvissu ķ sķšasta aukastaf. Viš žennan breiddarbaug ętti mišja sólar aš sjįst um sumarsólstöšur og žar meš helmingur af sólkringlunni. Žessi baugur liggur nęrri Dalvķk (merkt 1 į kortinu hér fyrir nešan).

Nęst skulum viš athuga hvar sjį mętti sólina alla. Sżndaržvermįl sólar į sumarsólstöšum er 0,52°, svo aš viš žyrftum aš fęra okkur noršar sem nemur helmingi žeirrar tölu, eša 0,26°. Erum viš žį komin į breiddina 65,96 + 0,26 = 66,22°. Baugur žessarar breiddar liggur  um nyrsta odda Tjörness (merkt 2 į kortinu).

Žį er spurningin hvar efsta rönd sólar myndi vera sżnileg um mišnętti į sumarsólstöšum. Žarna munar um žvermįl sólar frį sķšustu tölu, svo aš śtkoman er 66,22 - 0,52 = 65,70°. Žessi breiddarbaugur liggur rétt noršan viš Akureyri og einnig viš botn Skagafjaršar (merkt 3), žar sem haf er til noršurs og ekkert skyggir į.

Allar žessar tölur mišast viš aš athugandinn sé viš sjįvarmįl. Ef hann er hįtt yfir sjįvarmįli, viršist sjóndeildarhringurinn lękka og betur sést til sólar. Lękkun sjóndeildarhringsins meš hęš mį setja fram meš einfaldri formślu. Lękkunin ķ grįšum er nįlęgt 0,03 sinnum kvašratrótin af hęšinni ķ metrum.

Tökum dęmi. Hrķsey er į svipušu breiddarstigi og Dalvķk. Žaš merkir aš viš sjįvarmįl er ekki unnt aš sjį sólina alla um mišnętti į sumarsólstöšum, heldur ašeins helminginn af kringlunni. En ef fariš er upp aš vitanum sem er efst į eynni, er hann ķ 110 m hęš. Kvašratrótin af 110 er 10,5 og margföldun meš 0,03 gefur 0,31. Hęšin gefur žį įvinning ķ grįšum sem žessu nemur. Er žaš meira en hįlf breidd sólar. Mišnętursólin ętti žvķ aš sjįst öll śr žessari hęš.

Rétt er aš ķtreka aš ljósbrot ķ andrśmsloftinu er breytilegt, ekki sķst nišur viš sjóndeildarhring. Žaš getur haft nokkur įhrif į nišurstöšurnar hér aš ofan, įhrif sem ekki er unnt aš spį fyrir um.


Ž
.S. 27. jśnķ 2019

Forsķša